Η ενεργειακή παγίδα της Ρωσίας στην Τουρκία

Πλώρη για την Ανατολική Μεσόγειο έβαλε αυτήν την εβδομάδα το τουρκικό γεωτρύπανο «Αμπτουλχαμίντ Χαν». Σύμφωνα με ανακοίνωση της ΤPAO, στόχος είναι η γεώτρηση στο κοίτασμα Tasucu-1 στα νότια παράλια της Τουρκίας και βόρεια της Κύπρου εκτός της ΑΟΖ.

Στο πλαίσιο αυτό, ο Τούρκος Υπουργός Άμυνας Χουλουσί Ακάρ επανέλαβε τις προκλήσεις κατά Αθήνας-Λευκωσίας, τονίζοντας: «Θα υπερασπιστούμε τα δικαιώματά μας, δεν θα επιτρέψουμε τετελεσμένα. Επ’ ουδενί δεν θα επιτρέψουμε να ποδοπατηθούν τα δικαιώματά μας. Και αυτά δεν αποτελούν απειλή. Γι’ αυτό να έχετε σωφροσύνη». Εδώ και λίγους μήνες η Τουρκία διεκδικεί να μετατραπεί σε ενεργειακό κόμβο, ρόλο που της πρόσφερε απλόχερα η Ρωσία υπό το βάρος των ενεργειακών κυρώσεων που έχει υποστεί η Μόσχα από την Ε.Ε., εξαιτίας της εισβολής στην Ουκρανία.

Σε πρόσφατη συνέντευξή του, ο Τούρκος Υπουργός Ενέργειας, Φατίχ Ντονμέζ, επανέλαβε αυτήν τη φιλοδοξία της Άγκυρας, δηλώνοντας ότι «θα χαράξει έναν οδικό χάρτη μέχρι το τέλος αυτού του έτους», όταν «μπορεί να διοργανώσει μια διάσκεψη για προμηθευτές και αγοραστές». Ποιες είναι όμως οι δυνατότητες της Τουρκίας να καταστεί όντως ενεργειακός κόμβος, ποια εμπόδια θα πρέπει να ξεπεράσει και ποιους κινδύνους εγκυμονεί ένα τέτοιο σενάριο για Κύπρο και Ελλάδα;

Oι προϋποθέσεις για ενεργειακό κόμβο

Σύμφωνα με πρόσφατη σχετική ανάλυση του Atlantic Council, που υπογράφει η Ουκρανή Yevgeniya Gaber, η επιθυμία της Τουρκίας να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην περιφερειακή ενεργειακή υποδομή δεν είναι μόνο γεωπολιτικά κατευθυνόμενη, αλλά και οικονομικά και τεχνικά εφικτή. «Η θέση της χώρας στη διασταύρωση πολλών αγωγών υδρογονανθράκων, καθώς και η χωρητικότητα αποθήκευσης αερίου μπορεί πράγματι να τη βοηθήσουν να διαμορφώσει το ενεργειακό τοπίο για την περιοχή. Ωστόσο, για να επιτύχει ως ενεργειακός κόμβος, το ρωσικό αέριο δεν μπορεί ν’ αποτελεί βασικό μέρος του σχεδίου», τονίζεται.

Η βασική φιλοσοφία κάθε «ενεργειακού κόμβου» βασίζεται σε πολλούς πυλώνες: Διαφοροποίηση υφιστάμενων διαδρομών και προμηθευτών, ανεξαρτησία στη λήψη αποφάσεων μέσω ενός ανεξάρτητου ιδρύματος, ζήτηση και προσφορά της αγοράς που καθορίζουν τις τιμές και πολιτική βούληση των πιθανών εταίρων να εμπλακούν στα έργα. Η ρωσική πρόταση, όπως σημειώνεται, δεν τηρεί καμιάν από αυτές τις προϋποθέσεις.

Αντίθετα, η ιδέα του Πούτιν να κάνει την Τουρκία ρωσικό κόμβο φυσικού αερίου θα μπορούσε να αυξήσει την εξάρτηση της Άγκυρας από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα, να εμβαθύνει τη στρατηγική της εξάρτηση από τη Μόσχα σε περιοχές μακριά από την ενέργεια και να βλάψει περαιτέρω τις ήδη περίπλοκες σχέσεις της Τουρκίας με τη Δύση.

Τα τεχνικά εμπόδια

Υπάρχουν επίσης τεχνικά ερωτήματα, τα οποία καθιστούν προβληματική την υλοποίηση της συμφωνίας με τη Ρωσία. Παρά την πολλά υποσχόμενη ρητορική των ηγετών και των δύο χωρών, «είναι δύσκολο για την Τουρκία να εισάγει πολύ περισσότερο ρωσικό αέριο», σημειώνεται.

Πρώτον, η υπάρχουσα χωρητικότητα του BlueStream -16 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (bcm)- χρησιμοποιείται για την άντληση φυσικού αερίου για την κάλυψη των εγχώριων αναγκών της Τουρκίας. Ένας άλλος αγωγός φυσικού αερίου, που συνδέει την Τουρκία με τη Ρωσία, ο TurkStream, έχει συνολική χωρητικότητα 31,5 bcm. Η πρώτη γραμμή, χωρητικότητας 15,75 bcm, προορίζεται για προμήθειες σε εγχώριους πελάτες της Τουρκίας, ενώ η δεύτερη γραμμή, με την ίδια χωρητικότητα, μεταφέρει ρωσικό αέριο περαιτέρω στην Ευρώπη μέσω της Βουλγαρίας.

Τονίζεται πως αυτές οι χωρητικότητες δεν μπορούν ν’ αντικαταστήσουν τα 110 bcm των δύο Nord Streams. Εξάλλου, αυτή η διαδρομή μπορεί -ακόμη και θεωρητικά- να τροφοδοτήσει μόνο τη μικρή νοτιοευρωπαϊκή αγορά της Ελλάδας, της Βόρειας Μακεδονίας, της Σερβίας και της Ουγγαρίας, ενώ οι μεγάλοι καταναλωτές ρωσικού φυσικού αερίου, όπως η Γερμανία, παραμένουν στο βορρά.

Ζητήματα ασφάλειας και περιβαλλοντικά

Δεύτερον, η κατασκευή νέων αγωγών στη Μαύρη Θάλασσα, που επί του παρόντος είναι εμπόλεμη ζώνη, απαιτεί φυσική ασφάλεια και ασφάλεια, σημαντικές επενδύσεις, προηγμένες τεχνολογίες υπεράκτιων κατασκευών βαθέων υδάτων και πλοία αγωγών - όλα πιθανοί στόχοι για νέες κυρώσεις της ΕΕ. Τρίτον, η ΕΕ, η οποία βρίσκεται τώρα σε μια μεγάλη μετάβαση από την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές και είναι απογοητευμένη με τη Μόσχα ως αξιόπιστο εταίρο, δεν είναι πρόθυμη να λάβει περισσότερο ρωσικό αέριο, όποιος κι αν είναι ο πωλητής. Υπάρχουν ελάχιστες πιθανότητες οποιοσδήποτε νέος αγωγός που θα μεταφέρει ρωσικό αέριο στα σύνορα της ΕΕ να λάβει το πράσινο φως από τις Βρυξέλλες.

Το σενάριο Ανατολικής Μεσογείου

Το Αtlantic Council σημειώνει, μεταξύ άλλων, πως η Τουρκία θα μπορούσε να αξιοποιήσει τους πόρους φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου επιταχύνοντας τις προσπάθειες για την επίτευξη συμφωνίας με το Ισραήλ, να αναβιώσει την ιδέα ενός διαβαλκανικού διαδρόμου με την Ουκρανία, να διερευνήσει ευκαιρίες για μεταφορά κουρδικού φυσικού αερίου από το Βόρειο Ιράκ και να αυξήσει τη συνεργασία για το LNG με τις Ηνωμένες Πολιτείες, το Κατάρ και την Αλγερία. Όπως εκτιμάται, αυτά θα διαφοροποιήσουν τον ενεργειακό της εφοδιασμό, θα ενίσχυαν τη θέση της Τουρκίας έναντι της Ρωσίας και θα βοηθούσαν στη βελτίωση των δεσμών με τη Δύση.

Για να επιτύχει αυτούς τους στόχους, η Τουρκία θα χρειαστεί να εξασφαλίσει επενδυτικά κεφάλαια από διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, τεχνική βοήθεια από δυτικές εταιρείες και πολιτική υποστήριξη από το ΝΑΤΟ και την ΕΕ. Οι ευρωπαϊκές κυρώσεις για αυξημένη συνεργασία με τη Ρωσία είναι απίθανο να λειτουργήσουν εάν δεν συμπληρωθούν με βιώσιμες και ελκυστικές εναλλακτικές λύσεις. «Τα οικονομικά και πολιτικά οφέλη της συμμετοχής στην ευρωπαϊκή ενεργειακή αγορά θα πρέπει να γίνουν σαφή στην Τουρκία από τους Δυτικούς εταίρους της. Η διατήρηση της δέσμευσης της Άγκυρας στα περιφερειακά ενεργειακά έργα της ΕΕ και η παροχή επενδυτικών ευκαιριών για την ανάπτυξη της ενεργειακής της υποδομής, με βάση σαφείς προϋποθέσεις, θα μπορούσε να καταστήσει τις προτάσεις ‘‘κόμβου’’ της Ρωσίας λιγότερο ελκυστικές», καταλήγει μεταξύ άλλων.

Στο παιχνίδι και η Ιταλία

Τον ρόλο του ενεργειακού κόμβου διεκδικεί να παίξει και η Ιταλία, εκμεταλλευόμενη κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου. «Η Ιταλία πιστεύει ότι είναι σημαντικό να μεγιστοποιηθεί, αυτήν τη συγκεκριμένη στιγμή, το δυναμικό των πόρων φυσικού αερίου της λεκάνης της Ανατολικής Μεσογείου, λαμβάνοντας επίσης υπόψη τον στόχο απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές που πρέπει να επιτευχθεί σε διεθνές επίπεδο, όπως τονίστηκε επίσης κατά τη διάρκεια των εργασιών COP27. Η χώρα μας, και λόγω της γεωπολιτικής της θέσης, θέλει να εκπροσωπήσει τον ενεργειακό κόμβο του Φόρουμ προς την ευρωπαϊκή ήπειρο». Αυτά είναι τα λόγια του Claudio Barbaro, Υφυπουργού Περιβάλλοντος και Ενεργειακής Ασφάλειας κατά την 8η Υπουργική Σύνοδο του Φόρουμ Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου (EMGF), του εργαλείου διαλόγου που δημιουργήθηκε με στόχο την ενίσχυση των πόρων φυσικού αερίου που ανακαλύφθηκαν στη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου.

H Αφροδίτη και οι επιλογές της Chevron

Την ίδια ώρα η Υπουργός Ενέργειας της Κύπρου Νατάσα Πηλείδου δήλωνε από το περιθώριο του East Med Gas Forum ότι ο γύρος γεωτρήσεων στο κοίτασμα φυσικού αερίου «Αφροδίτη» θα πραγματοποιηθεί τους πρώτους μήνες του 2023. Συνεχίζοντας, η κ. Πηλείδου πρόσθεσε πως το σχέδιο ανάπτυξης από την κοινοπραξία που εκμεταλλεύεται το κοίτασμα αναμένεται μέχρι το τέλος του έτους και η Κύπρος προσπαθεί να επιταχύνει την ανάπτυξη, ώστε η πρώτη αποστολή προς την Αίγυπτο να έρθει μέχρι το 2027.

Παράλληλα, η Chevron ελπίζει να καταλήξει το επόμενο έτος στην προτιμώμενη επιλογή εξαγωγής της για τα αποθέματα φυσικού αερίου που βρήκε στην ΑΟΖ Κύπρου και Ισραήλ, περίπου δύο χρόνια αφότου εισήλθε στο παιχνίδι φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου.

Ο αμερικανικός ενεργειακός κολοσσός έχει αφιερώσει χρόνο για να επιλέξει την καλύτερη διαδρομή προς τις παγκόσμιες αγορές για μια δεύτερη φάση ανάπτυξης του υπεράκτιου κοιτάσματος Λεβιάθαν των 22 τρισεκατομμυρίων κυβικών ποδιών και του κοιτάσματος Αφροδίτη 4 Tcf.

Οι επιλογές περιλαμβάνουν την κατασκευή υποθαλάσσιου αγωγού φυσικού αερίου σε οποιοδήποτε από τα δίδυμα εργοστάσια υγροποίησης της Αιγύπτου στο Idku και στο Damietta στις ακτές της Μεσογείου, ένα πλωτό πλοίο LNG ή ακόμη και τον προγραμματισμένο αγωγό φυσικού αερίου East Med.

Η Chevron επιμένει ότι όλες οι επιλογές παραμένουν στο τραπέζι, αλλά σύμφωνα με το Energy Intel, πηγές του κλάδου πιστεύουν όλο και περισσότερο ότι το πλωτό LNG αποτελεί τη βασική προτεραιότητα της εταιρείας.