Ο κρατικός προϋπολογισμός ως δημοσιονομικό εργαλείο

Αρχίζει η συζήτηση για τον κρατικό προϋπολογισμό, με στόχο την επίτευξη εκείνων των συναινέσεων για την υπερψήφισή του. Είναι αναμενόμενο ότι θα υπάρξουν διαφωνίες και έντονες συζητήσεις. Σημειώνεται, βέβαια, ότι ο προϋπολογισμός του 2023 θα εφαρμοστεί από μια κυβέρνηση διαφορετική από αυτήν που τον έχει προωθήσει.

Παρά τις χαλαρώσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όσον αφορά τους οικονομικούς δείκτες, λόγω της πανδημίας και των δύσκολων συνθηκών στην οικονομία, κυρίως λόγω του πληθωρισμού και του κινδύνου ύφεσης, υπάρχουν συγκεκριμένες παράμετροι στις οποίες θα πρέπει να κινείται ο κρατικός προϋπολογισμός.

Η Κύπρος, ως εξωγενής οικονομία, επηρεάζεται σημαντικά από οποιεσδήποτε αρνητικές εξελίξεις σε χώρες με τις οποίες έχει οικονομικές σχέσεις ανά το παγκόσμιο. Αναλύοντας το 2022 και παρά τις σημαντικότατες προκλήσεις που αναδείχθηκαν, καταγράφηκε και σημαντικός θετικός ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας. Οι μεν παραδοσιακοί τομείς (π.χ. τουρισμός) κατέδειξαν ανθεκτικότητα στις προκλήσεις και οι δε αναπτυσσόμενοι τομείς, όπως αυτός της τεχνολογίας, ενίσχυσαν σημαντικά το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) της χώρας, με προοπτικές να συνεχίσουν ανοδική πορεία και το 2023.

H Κύπρος, μέσα από τα υφιστάμενα δεδομένα/ τις παρούσες συγκυρίες έχει την ευκαιρία να αναδιοργανωθεί και να δημιουργήσει μια πιο ευέλικτη οικονομία, σημαντικά διαφοροποιημένη από αυτήν του παρελθόντος. Τα κεφάλαια που έχει στη διάθεσή του το κυπριακό κράτος διά μέσου των ευρωπαϊκών κονδυλίων τού δίνουν αυτήν τη δυνατότητα, νοουμένου ότι το πλάνο που θα εκπονηθεί θα είναι βιώσιμο και πρακτικά εφαρμόσιμο.

Ο εκάστοτε προϋπολογισμός, όπως σημειώθηκε και πιο πάνω, αποτυπώνει τις πολιτικές που μια κυβέρνηση θέλει να προωθήσει, έχοντας υπόψη πάντοτε τα δημοσιονομικά όρια τα οποία δρουν ως κατευθυντήριες γραμμές και τους διεθνείς οργανισμούς στους οποίους ανήκει η χώρα, οι οποίοι, επίσης, προωθούν συγκεκριμένες γραμμές δράσης.

Είναι σημαντικό ο προϋπολογισμός να παρέχει κίνητρα για ανάπτυξη της οικονομικής δραστηριότητας, να προωθεί μέτρα που να βελτιώνουν τις υπηρεσίες του κράτους προς τους πολίτες και να προωθείται μια γενικότερη ορθολογιστική χρήση των διαθέσιμων οικονομικών πόρων.

Η απελευθέρωση των παραγωγικών μονάδων της οικονομίας, που θα οδηγήσει στην ανάπτυξη, θα κατευθυνθεί από την καλύτερη στόχευση των κρατικών δαπανών σε τομείς με πολλαπλασιαστικό χαρακτήρα διά μέσου της ενίσχυσης της αποτελεσματικότητας των διαδικασιών στη δημόσια υπηρεσία.

Ανάχωμα στις αρνητικές εξελίξεις

Είναι βαρύνουσας σημασίας ο προϋπολογισμός να έχει τη δυνατότητα απορρόφησης των οποιωνδήποτε αρνητικών εξελίξεων και κραδασμών στην παγκόσμια και εγχώρια οικονομία διά μέσου του ορθού σχεδιασμού του.

Είναι απαραίτητο να υπάρχουν οι μηχανισμοί αξιολόγησης της πορείας υλοποίησης του προϋπολογισμού σε όλα τα υπουργεία και οι μηχανισμοί ελέγχου των κρατικών δαπανών για να δημιουργηθούν τα ανάλογα αναχώματα σε περίπτωση αρνητικών εξελίξεων, ούτως ώστε να λαμβάνονται διορθωτικά μέτρα όταν και όπου χρειάζονται.

Περίοδοι ύφεσης και απρόβλεπτα γεγονότα στο διεθνές περιβάλλον, όπως είναι η σύγκρουση στην Ουκρανία, είναι υπό καλύτερη διαχείριση όταν η παραγωγική βάση της οικονομίας είναι διευρυμένη. Είναι σημαντικό το ΑΕΠ της χώρας να προσδιορίζεται από πολλούς τομείς και να μην υπάρχει εξάρτηση μόνο από συγκεκριμένους. Κάθε χώρα και κάθε κυβέρνηση πρέπει να αξιολογεί το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται, ούτως ώστε να σχεδιάζει και να προωθεί τις κατάλληλες και καλύτερες στρατηγικές για την ίδια, καθώς δεν υπάρχει ένα καθολικό μοντέλο το οποίο πρέπει να ακολουθείται, όπως διδασκόμαστε και από την οικονομική θεωρία. Είναι σημαντικό να προωθούνται ενέργειες οι οποίες είναι συγκεκριμένες και σχεδιασμοί, οι οποίοι μπορούν να υλοποιηθούν με την αξιολόγηση όλων των διαθέσιμων πόρων της χώρας, αλλά και των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της.

Η φορολογία είναι ένα πολύ σημαντικό εργαλείο χάραξης δημοσιονομικής πολιτικής, καθώς επιτρέπει στην εκάστοτε κυβέρνηση να σχεδιάζει και να προωθεί τον αναπτυξιακό της σχεδιασμό, ο οποίος περιλαμβάνει γενικότερα την κοινωνική πολιτική αλλά και συγκεκριμένες πολιτικές (π.χ. πράσινη πολιτική).

Η κοινωνική συνοχή παράλληλα με τη δημιουργία συνθηκών ανάπτυξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στην προώθηση αυτών των πολιτικών, καθώς δεν πρέπει να εμποδίζονται οι καταναλωτικές συνήθειες των πολιτών και οι επιχειρηματικές επενδύσεις διά μέσου των φορολογιών που θα επιβάλλονται για την υλοποίησή τους.

Τόσο οι επιχειρήσεις όσο και οι πολίτες θέλουν να γνωρίζουν το φορολογικό βάρος των επόμενων ετών, ώστε να μπορέσουν να φτιάξουν το πλάνο τους για μελλοντικές επενδύσεις και να σχεδιάσουν καλύτερα τον οικογενειακό προϋπολογισμό, οπόταν η σταθερότητα του φορολογικού συστήματος είναι άκρως σημαντική.

Η Κύπρος, μη έχοντας το πολιτειακό σύστημα άλλων χωρών, επιβάλλεται να βρει μηχανισμούς συναίνεσης. Όλοι πιστώνονται με καλές προθέσεις σε ό,τι αφορά το μέλλον του τόπου. Είναι φυσιολογικό να υπάρχουν διαφορετικές ιδεολογίες και τρόπος σκέψης, όμως με καθαρά οικονομοτεχνικούς όρους, υπάρχουν και σημεία σύγκλισης.

Πέρα από την ψήφιση του προϋπολογισμού, οι πολιτικές δυνάμεις καλούνται να υιοθετήσουν μηχανισμούς ελέγχου, αποτροπής και γρήγορης επισήμανσης φαινομένων διασπάθισης δημόσιου χρήματος.

Το δημόσιο χρέος

Η πορεία του δημόσιου χρέους είναι ιδιαίτερα σημαντικός δείκτης για την οικονομία, εφόσον καταδεικνύει τις «αντιστάσεις» που έχει σε περίπτωση αρνητικών εξελίξεων. Υψηλά ποσοστά δανεισμού επηρεάζουν τις δυνατότητες της πολιτείας να εφαρμόσει τη δημοσιονομική της πολιτική αλλά και τη λήψη δραστικών αποφάσεων σε περιόδους ύφεσης.

Οποιαδήποτε αρνητική εξέλιξη επηρεάζει τη δυνατότητα του δανειολήπτη να αποπληρώσει τις δόσεις του και ενισχύει την πιθανότητα πιστωτικού γεγονότος. Για ένα κράτος, αρνητικές εξελίξεις αποτελούν η σημαντική συρρίκνωση του ΑΕΠ της χώρας και η μείωση των εσόδων από τις φορολογίες και για τις επιχειρήσεις και τα φυσικά πρόσωπα η συρρίκνωση των εισοδημάτων, η οποία μπορεί να προέλθει από τη μείωση του κύκλου εργασιών, από αυξημένες φορολογίες ή την απώλεια της θέσης εργασίας. Αυτά τα γεγονότα καταδεικνύουν τη σημαντικότητα των «ασκήσεων ευαισθησίας» αναφορικά με τα δημόσια οικονομικά, ώστε η χώρα να είναι προετοιμασμένη για τυχόν αρνητικές εξελίξεις.

Όπως λέχθηκε και πιο πάνω, η ορθή διαχείριση του δημόσιου χρέους αποτελεί προτεραιότητα τόσο για τη δημοσιονομική όσο και τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα της χώρας, εφόσον μέρος του δημόσιου χρέους βρίσκεται στα χέρια των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων του τόπου, καθώς η οικονομία της χώρας μας επηρεάζεται από τις εξελίξεις στο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο οικονομικό σκηνικό.