Κρατικές ενισχύσεις: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΕ) θέτει νέα θεμέλια στο πλαίσιο του «Green Deal»

Η κλιματική αλλαγή και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος απειλούν την ίδια την ύπαρξη της Ευρώπης και του κόσμου. Για να αντιμετωπιστούν αυτές οι προκλήσεις, η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία θα μετατρέψει την ΕΕ σε μια σύγχρονη, αποδοτική ως προς τη χρήση των πόρων και ανταγωνιστική οικονομία. Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία είναι επίσης η πόρτα εξόδου μας από την πανδημία COVID-19. Ένα τρίτο των επενδύσεων ύψους 1,8 τρισεκατομμυρίου ευρώ από το σχέδιο ανάκαμψης Next Generation EU, καθώς και ο επταετής προϋπολογισμός της ΕΕ θα χρηματοδοτήσουν την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέτει πλέον τα θεμέλια για μια βιομηχανική στρατηγική ικανή να στηρίξει τη διττή μετάβαση στην πράσινη και στην ψηφιακή οικονομία, να καταστήσει τη βιομηχανία της ΕΕ πιο ανταγωνιστική σε παγκόσμιο επίπεδο και να ενισχύει την ανοιχτή στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης και παράλληλα ανακοινώνει «πρόταση περί σχεδίου δράσης για την ‘‘κυκλική οικονομία’’».

Υπό το φώς των εν λόγω αλλαγών, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προβαίνει σε μία επανεξέταση των εργαλείων της πολιτικής ανταγωνισμού -ώστε όλα τα μέσα ανταγωνισμού (συγκεντρώσεις, αντιμονοπωλιακή νομοθεσία και έλεγχος των κρατικών ενισχύσεων) να παραμείνουν κατάλληλα για τον επιδιωκόμενο σκοπό- και εμπλουτίζει την τρέχουσα εργαλειοθήκη της στο πλαίσιο της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης αλλά και για μιαν ανθεκτική ενιαία αγορά.

Ειδικότερα, σε σχέση με τους κανόνες των Κρατικών Ενισχύσεων, προκειμένου να συμβάλει στην ευρωπαϊκή αντίδραση απέναντι στην κρίση του κορωνοϊού και να στηρίξει την ευρωπαϊκή ανάκαμψη, η Επιτροπή ενέκρινε μία έκτη τροποποίηση του προσωρινού πλαισίου για τις κρατικές ενισχύσεις, δίνοντας περιορισμένη παράταση στα ισχύοντα μέτρα έως τα τέλη Ιουνίου του 2022. Η τροποποίηση προετοιμάζει το έδαφος για τη σταδιακή κατάργηση των μέτρων αντιμετώπισης της κρίσης, αποφεύγοντας παράλληλα φαινόμενα ξαφνικής επιδείνωσης κατά τη λήξη των μέτρων, και συμπληρώνει την ανάκαμψη με νέα εργαλεία για την επανεκκίνηση και την προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων κατά τη φάση της ανάκαμψης.

Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο της ανάκαμψης από τον COVID-19. Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία πρέπει να γίνει ο ακρογωνιαίος λίθος της ανάκαμψης της Ευρώπης από την πανδημία. Αντί να ανοικοδομήσουμε την οικονομία του 20ού αιώνα, πρέπει να επικεντρωθούμε στις δαπάνες τόνωσης των χρημάτων με σύνεση και στην προετοιμασία της Ευρώπης για ένα ανταγωνιστικό και χωρίς αποκλεισμούς μέλλον του 21ου αιώνα, κλιματικά ουδέτερο (-Frans Timmermans, Εκτελεστικός Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, Ευρωπαϊκή Επιτροπή).

Προκειμένου να συμβάλουν στην πράσινη μετάβαση, οι κατευθυντήριες γραμμές για τις ενισχύσεις στους τομείς του κλίματος, του περιβάλλοντος και της ενέργειας (ΚΓΚΠΕ) στοχεύουν στη στήριξη των προσπαθειών της βιομηχανίας για απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές, κυκλικότητα και βιοποικιλότητα, για καθαρή κινητικότητα ή κινητικότητα μηδενικών εκπομπών και για ενεργειακή απόδοση των κτηρίων.

Επίσης, στο πλαίσιο της επικαιροποίησης των οριζόντων κανονισμών απαλλαγής κατά κατηγορία και των συναφών κατευθυντήριων γραμμών, η Επιτροπή προτίθεται να παράσχει καθοδήγηση και ασφάλεια δικαίου, ώστε να προαχθεί η συνεργασία για πιο βιώσιμα προϊόντα και διαδικασίες παραγωγής.

Προκειμένου να συμβάλουν στην ψηφιακή μετάβαση, οι επικείμενες κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τις κρατικές ενισχύσεις στον τομέα των ευρυζωνικών δικτύων επιδιώκουν την προώθηση της ανάπτυξης ψηφιακών υποδομών, διευκολύνοντας την εγκατάσταση και την αφομοίωση των ευρυζωνικών δικτύων που καλύπτουν τις ταχέως εξελισσόμενες ανάγκες των χρηστών.

Άξιες αναφοράς και οι κατευθυντήριες γραμμές για τις ενισχύσεις περιφερειακού χαρακτήρα, οι οποίες αποτελούν την πρώτη δέσμη κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις που αναθεωρούνται μετά την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και την ευρωπαϊκή βιομηχανική και ψηφιακή στρατηγική.

Ειδικότερα, ως αποτέλεσμα της νέας αυτής στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, επιτεύχθηκε αύξηση της συνολικής κάλυψης των περιφερειακών ενισχύσεων στο 48% του πληθυσμού της ΕΕ (προηγουμένως 47%), αυξημένες μέγιστες εντάσεις ενίσχυσης για τη στήριξη των στόχων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και της ψηφιακής στρατηγικής, καθιστώντας δυνατή τη παροχή πρόσθετων κινήτρων για επενδύσεις στις μειονεκτούσες περιοχές της ΕΕ και την εγκυρότητα των χαρτών περιφερειακών ενισχύσεων για την περίοδο 2022-2027. Προβλέπεται ενδιάμεση επανεξέταση το 2023.

Σε αυτό το σημείο, κρίνεται σκόπιμο να επισημανθεί ότι, ο Γενικός Απαλλακτικός Κανονισμός 651/2014, ως έχει τροποποιηθεί μέχρι σήμερα (GBER), αποδείχθηκε ένα σχετικό μέσο για τη διευκόλυνση της χορήγησης ενισχύσεων από τις δημόσιες Αρχές και για να βοηθήσει την Επιτροπή να επικεντρωθεί σε νέες, περίπλοκες περιπτώσεις ή σε εκείνες που αφορούν υψηλά ποσά ενίσχυσης. Δεδομένης της συμπληρωματικότητας μεταξύ του Γενικού Απαλλακτικού Κανονισμού και των προαναφερθεισών κατευθυντήριων γραμμών, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, υπό το φως της διττής μετάβασης στην πράσινη και στην ψηφιακή οικονομία, τροποποιεί, επίσης, τις αντίστοιχες διατάξεις του εν λόγω Κανονισμού, για τη διευκόλυνση της χορήγησης κρατικών ενισχύσεων χωρίς προηγούμενη έγκριση της Επιτροπής.

«Πράσινα προϊόντα»

Πιο συγκεκριμένα, οι σημαντικότερες αλλαγές που προτείνονται στη στοχοθετημένη αναθεώρηση του GBER είναι i) το ευρύτερο πεδίο εφαρμογής και οι αυξημένες δυνατότητες παροχής χρηματοδότησης από τα κράτη μέλη και ii) τα αυξημένα όρια ποσού κοινοποίησης για μια ποικιλία «πράσινων προϊόντων» που δεν απαιτούν χωριστή κοινοποίηση στην Επιτροπή, αλλά θα εξαιρούνται κατά κατηγορία.

Οι εν λόγω τροποποιήσεις διευκρίνισαν τα προϊόντα και τα έργα που εξαιρούνται από την υποχρέωση κοινοποίησης μέχρι ενός ορισμένου ποσού, όπως:

• τη μείωση των εκπομπών CO2 σύμφωνα με τους φιλόδοξους στόχους της Πράσινης Συμφωνίας·
• την αποκατάσταση των φυσικών οικοτόπων και οικοσυστημάτων·
• την προστασία και την αποκατάσταση της βιοποικιλότητας·
• την αγορά ή τη χρηματοδοτική μίσθωση καθαρών οχημάτων ή οχημάτων μηδενικών εκπομπών· και
• επαναφόρτισης και ανεφοδιασμού υποδομής.

Στο ίδιο πνεύμα, οι τροπολογίες επιδιώκουν να καλύψουν τον αυξημένο ρόλο της αποθήκευσης για την ενσωμάτωση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας, διευρύνοντας τις υφιστάμενες εξαιρέσεις για επενδύσεις και λειτουργικές ενισχύσεις για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ώστε να περιλαμβάνουν έργα αποθήκευσης που συνδέονται άμεσα με νέες ή υφιστάμενες εγκαταστάσεις παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές.

Οι επενδύσεις σε έργα και υποδομές πράσινου υδρογόνου περιλαμβάνονται επίσης στις προτάσεις της Επιτροπής, σύμφωνα με τους στόχους της στρατηγικής της για το υδρογόνο για μια κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη, και οι εξαιρέσεις για τις ενισχύσεις λειτουργίας, αν και μόνο για εγκαταστάσεις υδρογόνου μικρής κλίμακας, περιλαμβάνονται στις τροπολογίες.

Όσον αφορά την ψηφιακή πλευρά, οι προτεινόμενες τροποποιήσεις αποσκοπούν στο να επιτρέψουν τη σώρευση ενισχύσεων για την ενεργειακή απόδοση με τη βοήθεια για την εγκατάσταση εξοπλισμού σε κτήρια για την ψηφιοποίησή τους, ιδίως για την αύξηση της έξυπνης ετοιμότητας ενός κτηρίου, συμπεριλαμβανομένης της παθητικής εσωτερικής καλωδίωσης ή της δομημένης καλωδίωσης.

Εκτός από τη διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής του GBER για να συμπεριλάβει μια ποικιλία "πράσινων προϊόντων", η πρόταση της Επιτροπής επιδιώκει επίσης να εισαγάγει νέα όρια ποσού κοινοποίησης.

Για παράδειγμα:

• για επενδυτικές ενισχύσεις για την προστασία του περιβάλλοντος ή της κλιματικής αλλαγής (εκτός εάν ορίζεται διαφορετικά), η Επιτροπή προτείνει την αύξηση του ορίου από 15 σε 20 εκατ.·
• η Επιτροπή εισήγαγε ένα νέο κατώτατο όριο 20 εκατομμυρίων EUR για επενδυτικές ενισχύσεις σε ειδικές υποδομές και αποθήκευση για υδρογόνο και θερμότητα από ανανεώσιμες πηγές ή χαμηλές εκπομπές άνθρακα που είναι αναγκαία για την αύξηση της προστασίας του περιβάλλοντος·
• η Επιτροπή προτείνει να αυξηθεί το κατώτατο όριο για τις επενδυτικές ενισχύσεις για υποδομές επαναφόρτισης ή ανεφοδιασμού από 15 σε 20 εκατ.·
• η Επιτροπή προτείνει να υπερδιπλασιαστεί το κατώτατο όριο για τις επενδυτικές ενισχύσεις για συστήματα τηλεψύξης ή τηλεψύξης από 20 σε 50 εκατ.·
• Η Επιτροπή προτείνει να αυξηθούν οι απαλλασσόμενες αποζημιώσεις για επενδυτικές ενισχύσεις σε ενεργειακές υποδομές κατά σχεδόν πενήντα τοις εκατό, από 50 σε 70 εκατομμύρια ευρώ· και
• για τις ενισχύσεις λειτουργίας για την προώθηση της ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και του ανανεώσιμου υδρογόνου σε εγκαταστάσεις μικρής κλίμακας, η Επιτροπή προτείνει την αύξηση του ορίου από 15 εκατομμύρια ευρώ ανά έργο σε 20 εκατομμύρια ευρώ ανά έργο.

Έρευνα, ανάπτυξη και καινοτομία

Το αναθεωρημένο καθεστώς για το Πλαίσιο κρατικών ενισχύσεων για την έρευνα, την ανάπτυξη και την καινοτομία αποσκοπεί στην απλούστευση των κανόνων για την κρατική στήριξη της έρευνας, της ανάπτυξης και της καινοτομίας και στην ευθυγράμμισή τους με την Πράσινη Συμφωνία, διευκολύνοντας τις ενισχύσεις για επενδύσεις στην πράσινη τεχνολογία. Εισάγει τη δυνατότητα χορήγησης ενισχύσεων υπέρ των «τεχνολογικών υποδομών» που αναμένεται να διαδραματίσουν ρόλο στη συμβολή στην πράσινη μετάβαση.

Επιπλέον, με στόχο την αντιμετώπιση των οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων της πανδημίας του COVID-19, τη βιώσιμη ανάπτυξη και τη διασφάλιση της ανθεκτικότητας της οικονομίας της ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχώρησε το 2020 στη δημιουργία ενός έκτακτου και προσωρινού μέσου χρηματοδότησης της ανάκαμψης και εξόδου της ΕΕ από την κρίση, με την επωνυμία Επόμενη Γενιά ΕΕ (Next Generation EU) και συνολικό προϋπολογισμό ύψους €750 δις, στο πλαίσιο του νέου Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου 2021-2027. Τον πυρήνα του πιο πάνω μέσου αποτελεί ο Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Σύμφωνα με τον σχετικό Κανονισμό (ΕΕ) 2021/241 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 12ης Φεβρουαρίου 2021, για τη θέσπιση του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, τα Σχεδία Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΣΑΑ) θα πρέπει να περιλαμβάνουν μια συνεκτική δέσμη κοστολογημένων μεταρρυθμίσεων και δημόσιων επενδύσεων με ορίζοντα υλοποίησης μέχρι το 2026. Επιπλέον, προϋπόθεση για θετική αξιολόγηση από πλευράς ΕΕ αποτέλεσε και η αποτελεσματική συμβολή στην πράσινη και ψηφιακή μετάβαση.

Το κυπριακό Σχέδιο αξιολογήθηκε από την Ε.Ε θετικά, βάσει των κριτηρίων που ορίζονταν στον εν λόγω Κανονισμό. Ειδικότερα, διευκρινίζεται ότι στο εν λόγω σχέδιο πέραν των μέτρων που περιλαμβάνονται στους άμεσα σχετικούς Άξονες Πολιτικής (2 και 4), στην πράσινη μετάβαση και τον ψηφιακό μετασχηματισμό συνεισφέρουν και μέτρα με πράσινη ή/και ψηφιακή διάσταση από τους υπόλοιπους Άξονες Πολιτικής. Ως αποτέλεσμα, τα % επί του συνολικού κόστους του κυπριακού Σχεδίου που αφορούν στη χρηματοδότηση μέτρων που συμβάλλουν στην πράσινη ή τη ψηφιακή μετάβαση, ξεπερνούν τα ελάχιστα απαιτούμενα από τον Κανονισμό ποσοστά 37% και 20%, αντίστοιχα (δηλαδή -41% πράσινη μετάβαση και 23% ψηφιακή μετάβαση).

Η χρηματοδότηση από τον μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας διατίθεται για μέτρα που «δεν επιφέρουν σοβαρή βλάβη» («do no significant harm»), δηλαδή που δεν βλάπτουν το περιβάλλον, και δεν απαιτούν τακτικές δαπάνες, θεμελιώδης αρχή του Ευρωπαϊκού Περιβαλλοντικού Δικαίου που εν προκειμένω πρέπει να ταυτίζονται με αυτήν οποιαδήποτε μέτρα κρατικής ενίσχυσης.

Καταλήγοντας, θα ήθελα να επισημάνω ότι αυτή η διπλή μετάβαση -σε μια πράσινη και ψηφιακή οικονομία- είναι μια τεράστια ευκαιρία για την Ευρώπη. Θα μας βοηθήσει να οικοδομήσουμε μια καλύτερη, ισχυρότερη, πιο παραγωγική οικονομία με τη βοήθεια των θεμελιωδών αρχών των κανόνων ανταγωνισμού - συμπεριλαμβανομένων των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις. Αλλά πρέπει επίσης να είμαστε σίγουροι ότι ο τρόπος που βάζουμε τους κανόνες σε δράση είναι κατάλληλος για τον κόσμο στον οποίο βρισκόμαστε και αυτό είναι που προσπαθεί να επιτύχει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω των αλλαγών στα νομοθετικά εργαλεία των κρατικών ενισχύσεων. Η διπλή αυτή μετάβαση αναμένεται να επιφέρει εν τέλει, αλλαγές στις κοινωνικές πρακτικές και στη συμπεριφορά των ατόμων, των κοινοτήτων και των δημόσιων και ιδιωτικών οργανισμών.