Ο πληθωρισμός και η πορεία ανάκαμψης

Η ενίσχυση του πληθωρισμού και η παρατεταμένη περίοδος που παρουσιάζεται το φαινόμενο προκαλεί προβληματισμό σε κυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες, ενώ επιβαρύνει την καθημερινότητα των πολιτών.

Οι αρχικές εκτιμήσεις για εξασθένηση των πληθωριστικών δυνάμεων σε σύντομο χρονικό διάστημα φαίνεται να διαψεύδονται και πλέον ενισχύονται οι δηλώσεις και οι προβληματισμοί των αρμοδίων ότι το φαινόμενο ενδεχομένως να επηρεάσει την προσπάθεια για οικονομική ανάπτυξη.

Υπενθυμίζεται ότι κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης παρουσιάστηκε το φαινόμενο του αποπληθωρισμού και οι κεντρικές τράπεζες προχώρησαν στην επιμήκυνση των προγραμμάτων ποσοτικής χαλάρωσης, ώστε να ενισχυθεί η επιχειρηματική δραστηριότητα και η ζήτηση σε προϊόντα και υπηρεσίες.

Η κρίση του κορωνοϊού στα αρχικά στάδια με την επιβολή των περιορισμών οδήγησε σε αποπληθωριστικές τάσεις, εφόσον η κατανάλωση μειώθηκε σημαντικά. Στην Κύπρο παρουσιάστηκε και κατακόρυφη πτώση της «εισαγόμενης κατανάλωσης», εφόσον καταγράφηκε μεγάλη μείωση όσον αφορά τις τουριστικές αφίξεις.

Αν, όμως, εξετάσει κάποιος λίγο πιο προσεκτικά τα στατιστικά στοιχεία, και δεν αναφερόμαστε μόνο στην Κύπρο, δεν παρουσιάζονταν αποπληθωριστικές τάσεις σε όλα τα προϊόντα και τις υπηρεσίες, ενώ ενδεχομένως αυτό να ήταν φαινόμενο μόνο του πρώτου κύματος της πανδημίας. Υπήρξε μια σημαντική μετατόπιση της ζήτησης προς τα προϊόντα έναντι των υπηρεσιών.

Υπενθυμίζεται ότι παρουσιάστηκε μια σημαντική αύξηση στην αξία των εμπορευμάτων (commodities). Αυτό ήταν και είναι ξεκάθαρο από τις τιμές του πετρελαίου αλλά και των κρυπτονομισμάτων και των μετοχών στο χρηματιστήριο.

Συνοψίζοντας τα πιο πάνω, μπορεί οι τιμές για την παροχή υπηρεσιών, όπως, για παράδειγμα, τα αεροπορικά ταξίδια να είχαν μειωθεί σημαντικά, δεν ίσχυε όμως το ίδιο και για τα προϊόντα. Οπόταν με την άρση των περιοριστικών μέτρων και την ενίσχυση της ζήτησης στον τομέα των υπηρεσιών υπήρξε ενίσχυση των πληθωριστικών τάσεων, ενώ δεν υπήρξε η επαναφορά, τουλάχιστον σε μεγάλο βαθμό (μετατόπισης), της ζήτησης από τα προϊόντα πίσω προς τις υπηρεσίες.

Υπενθυμίζεται ότι πολλά από τα ελλείμματα που προέκυψαν στις εθνικές οικονομίες χρηματοδοτήθηκαν μέσω έκδοσης χρέους. Αν κάποιος εξετάσει παλαιότερες περιόδους, ίσως με εξαίρεση την τελευταία οικονομική κρίση, όπου υπήρχαν αυξημένα ποσοστά δημόσιου χρέους, ο πληθωρισμός ενισχυόταν. Λαμβάνοντας υπόψη τα πιο πάνω, η ενίσχυση του πληθωρισμού δεν ήταν ένα ξαφνικό γεγονός, αυτό που ίσως να ξαφνιάζει είναι η έντασή του και η περίοδος που διατηρείται σε υψηλά επίπεδα.

Επιπλέον, τα προβλήματα στην εφοδιαστική αλυσίδα, με τον περιορισμό της προσφοράς σε προϊόντα, και τα αυξημένα ναύλα, τροφοδοτούν την αύξηση των τιμών. Διαφαίνεται ότι οι παραγωγικές μονάδες της παγκόσμιας οικονομίας θα χρειαστούν μεγαλύτερο χρόνο, απ’ ό,τι ίσως κάποιος να ανέμενε, για να επανέλθουν σε προ-ιού ρυθμούς.

Αυξήσεις στην ενέργεια

Μεγάλες είναι οι αυξήσεις που αφορούν την ενέργεια, με τις τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου (χώρες που παράγουν τα συγκεκριμένα αγαθά, καθώς και εταιρείες εξόρυξης και μεταφοράς τους επωφελούνται από την τωρινή κατάσταση και επανέρχονται σε σημαντική κερδοφορία μετά τα δύσκολα χρόνια του αποπληθωρισμού) να αυξάνονται σημαντικά, αλλά και το κατασκευαστικό κόστος (κάποια υλικά, όπως το αλουμίνιο, τείνουν να εξαφανιστούν από την αγορά). Οι προθέσεις των διεθνών οργανισμών και των εθνικών κυβερνήσεων για ενίσχυση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση (αν και παρατηρείται μεγάλη δυσκολία αυτήν την περίοδο για αγορά και εισαγωγή φωτοβολταϊκών συστημάτων), αλλά απέχουμε πολύ από το να αποσυνδεθούν οι οικονομίες από τις παραδοσιακές πηγές ενέργειας.

Την ίδια στιγμή, το αυξημένο κόστος κατασκευής επηρεάζει τον τομέα των ακινήτων με τις τιμές να αυξάνονται. Μεγαλύτερες δυσκολίες αναμένεται να παρουσιάσουν έργα στα οποία υπάρχουν προπωλήσεις και οι συμφωνημένες τιμές δεν έλαβαν υπόψη τις ανατιμήσεις στο κόστος της ενέργειας και των κατασκευαστικών υλικών.

Η παρατεταμένη περίοδος πληθωριστικών πιέσεων, η οποία ενισχύεται και από τις γεωπολιτικές εντάσεις, προκαλεί αβεβαιότητα με επενδυτές αλλά και οικοκυριά να κάνουν δεύτερες σκέψεις σε σχέση με επενδύσεις ή κεφαλαιακές δαπάνες, αναβάλλοντάς τις για το μέλλον. Αυτό, σε συνδυασμό με τη μείωση της αγοραστικής δύναμης των νοικοκυριών και τον περιορισμό της κατανάλωσης, δρα αρνητικά όσον αφορά την ανάκαμψη των οικονομιών.

Χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο βρίσκονται αντιμέτωπες με πρωτόγνωρα υψηλά ποσοστά πληθωρισμού, με πολλούς αναλυτές να βλέπουν μια νέα οικονομική κρίση, η οποία θα έχει άμεση σχέση με την αύξηση του κόστους διαβίωσης των πολιτών και την ταυτόχρονη μείωση της αγοραστικής δύναμης των καταναλωτών.

Οι κεντρικές τράπεζες των δύο αυτών χωρών έχουν ήδη χαράξει τον δρόμο για την αύξηση των επιτοκίων (ήδη η Κεντρική Τράπεζα της Αγγλίας το έχει κάνει), ενώ η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) τηρεί προς το παρόν στάση αναμονής, εφόσον δεν θέλει με τις αποφάσεις της να περιορίσει τη ρευστότητα και τη δυναμική ανάπτυξης. Με την παρατεταμένη περίοδο υψηλών ποσοστών πληθωρισμού, που ενδεχομένως να επηρεάσουν την πορεία ανάκαμψης, η θέση της ΕΚΤ αναμένεται να αλλάξει, κάτι που προσδίδει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη συνεδρία του Διοικητικού Συμβουλίου του Μαρτίου.

Στόχος κάθε ορθολογιστικής δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής είναι η αναζήτηση της οικονομικής ισορροπίας, η οποία προϋποθέτει βιώσιμους ρυθμούς ανάπτυξης, κοινωνική συνοχή και ευημερία, καθώς και αποφυγή φαινομένων ασύμμετρης αύξησης της αξίας των παγίων.

Η απόσυρση των μέτρων από τις Κεντρικές Τράπεζες αποτελεί επιστροφή στην ομαλότητα, με την προϋπόθεση ότι η απόσυρση αυτή θα γίνει με σταδιακό τρόπο, ώστε να μην επηρεαστούν αρνητικά σε μεγάλο βαθμό οι οικονομίες και οι πολίτες. Αυτό γίνεται ιδιαίτερα έντονο, αν λάβουμε υπόψη, όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, ότι οι αυξημένες δαπάνες υγείας και στήριξης των παραγωγικών δυνάμεων των οικονομιών, συμπεριλαμβανομένης και της απασχόλησης, χρηματοδοτήθηκαν μέσω της αύξησης του δημόσιου χρέους.

Κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμοί καλούνται να διαχειριστούν το φαινόμενο των υψηλών ποσοστών πληθωρισμού, εφόσον είναι ξεκάθαρον ότι το φαινόμενο θα κρατήσει και θα έχει ένταση. Γίνεται προς όλους αντιληπτόν ότι, αν δεν τύχει σωστής διαχείρισης, θα δημιουργήσει εμπόδια σε πρώτη φάση στην πορεία ανάκαμψης μετά την κρίση του ιού και σε νέα κρίση, αν τα πράγματα εκτροχιαστούν.

Κινητήριος δύναμη των οικονομιών είναι η κατανάλωση και οποιαδήποτε μείωση της αγοραστικής δύναμης των πολιτών περιορίζει τη ζήτηση και τον κύκλο εργασιών των επιχειρήσεων, περιορίζοντας τη δυνατότητα εξυπηρέτησης των υποχρεώσεών τους. Το φαινόμενο επηρεάζει την κοινωνία και την καθημερινότητα των ανθρώπων, οπότε τα νοικοκυριά ενδεχομένως να πρέπει να επαναξιολογήσουν τον οικογενειακό προϋπολογισμό.