Συζητώντας με τη Δρα Εύα Πολυβίου για τον Πολιτισμό

Την Πρωτοχρονιά του 2022 ανακοινώθηκε η ίδρυση του Κέντρου Λογοτεχνικών και Πολιτισμικών Σπουδών (ΚΕΛΟΠΟΣ). Με αφορμή την εξαγγελία ίδρυσης, συζητούμε με την Πρόεδρο του Διοικητικού Συμβουλίου του Κέντρου, Δρα Ευανθία Πολυβίου, για τη συγκεκριμένη πρωτοβουλία, τους στόχους και το όραμά τους, αλλά και γενικότερα για τον πολιτισμό και τη σημασία του.

Τι σας ώθησε στην ανάληψη της συγκεκριμένης πρωτοβουλίας;

Κατ’ αρχάς, θα ήθελα να επισημάνω ότι πίσω από το ΚΕΛΟΠΟΣ βρίσκεται μια δυναμική ομάδα ανθρώπων που μοιράζονται το ίδιο όραμα και που ο καθένας έχει διανύσει τη δική του πορεία στον χώρο της λογοτεχνικής έρευνας, της Εκπαίδευσης και των Τεχνών. Είναι αλήθεια ότι τα τελευταία χρόνια είδαμε να αναπτύσσονται στον τόπο μας πολλές ενδιαφέρουσες πρωτοβουλίες από αξιόλογους ανθρώπους που δραστηριοποιούνται στον χώρο των Γραμμάτων και του Πολιτισμού. Παρόλα αυτά, θεωρούμε ότι εξακολουθεί να λείπει ένας αυτόνομος και ευέλικτος οργανισμός, ο οποίος θα συνδυάζει την υψηλού επιπέδου επιστημονική έρευνα με τη γόνιμη πολιτιστική δράση, παραμένοντας σε συνεχή επικοινωνία με την κοινωνία, τις ανάγκες και απαιτήσεις της, και συνδέοντάς την με τον διεθνή παλμό. Αυτό είναι το πεδίο που φιλοδοξεί να καλύψει το ΚΕΛΟΠΟΣ και μέσα από αυτήν τη φιλοδοξία γεννήθηκε και η πρωτοβουλία αυτή.

Πού θα επικεντρωθεί η δράση του Κέντρου;

Η ίδρυση του Κέντρου έχει δύο βασικούς στόχους και αυτοί αποτελούν και τους δύο άξονες γύρω από τους οποίους θα αναπτυχθεί η όλη δράση του. Ο πρώτος στόχος, ο καθαρά ερευνητικός, αφορά στη μελέτη της λογοτεχνίας – όχι μόνο της ελληνικής λογοτεχνίας ή μόνο της σύγχρονης – αλλά της λογοτεχνίας σε όλη της τη χρονική και γεωγραφική έκταση, στο πλαίσιο μιας συγκριτολογικής και διαθεματικής προσέγγισης, πάντα εναρμονισμένης με τη διεθνή επιστημονική έρευνα και τις σύγχρονες προκλήσεις. Επομένως, η επιστημονική δραστηριότητα του Κέντρου θα συνίσταται κατά κύριο λόγο στην ανάληψη και διεκπεραίωση ερευνητικών προγραμμάτων, τη διοργάνωση επιστημονικών συνεδρίων, διαλέξεων και άλλων συναφών δράσεων. Ο δεύτερος στόχος επικεντρώνεται στην προώθηση του Πολιτισμού. Εδώ ευελπιστούμε να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε μια πολιτιστική πύλη με τακτικές παρεμβάσεις, εκδηλώσεις, συναντήσεις Πολιτισμού, σεμινάρια και ποικίλες καλλιτεχνικές δραστηριότητες, οι οποίες θα προβάλλουν τη λογοτεχνία και τον Πολιτισμό, και ταυτόχρονα θα διανοίγουν έναν δυναμικό δίαυλο επικοινωνίας με την κοινωνία.

Θεωρείτε ότι υπάρχει περιθώριο για θεσμική μετουσίωση των δράσεών σας; Υπάρχει πρόθεση συντονισμού με θεσμικούς φορείς;

Όχι μόνο υπάρχει περιθώριο συντονισμού, αλλά μπορώ να πω ότι κάτι τέτοιο θα επιδιωχθεί. Όπως ανέφερα ήδη, το ΚΕΛΟΠΟΣ είναι ένας ευέλικτος οργανισμός, απόλυτα εξωστρεφής και ανοικτός στη συνεργασία με άλλους φορείς, θεσμικούς ή μη, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι θα υπάρχει συνάφεια στόχων και αμοιβαία διάθεση δημιουργικής και συνεργασίας.

Η στροφή στη λογοτεχνία και στον Πολιτισμό φαντάζει «πολυτέλεια» στη σημερινή κοινωνία που, κινούμενη με συνεχείς ρυθμούς, εστιάζει εν πολλοίς (η βάση) στην επιβίωσή της και (ο κρατικός μηχανισμός) στους δείκτες της οικονομίας. Τι μπορεί, λοιπόν, να προσφέρει σε κοινωνικό επίπεδο η προαγωγή του Πολιτισμού;

Ο Πολιτισμός, είτε το αντιλαμβανόμαστε είτε όχι, αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι και ζωτικό συστατικό της κοινωνίας. Και μιλώντας για Πολιτισμό, δεν αναφερόμαστε μόνο σε θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες, εκθέσεις τέχνης και λογοτεχνικές βραδιές, αλλά σε κάτι πολύ ευρύτερο και βαθύτερο, που διέπει κάθε πτυχή της ζωής μας. Ο Πολιτισμός βρίσκεται μέσα σε κάθε απόφαση που λαμβάνουμε ως κοινωνία είτε σε επίπεδο βάσης είτε ως κρατικός μηχανισμός. Όλες οι συλλογικές ή προσωπικές επιλογές που κάνουμε κάθε μέρα στο πλαίσιο της επιδιωκόμενης επιβίωσής μας, οι στόχοι, οι επιθυμίες, οι προτεραιότητές μας, ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τη σχέση μας με την κοινωνία και την πολιτεία, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο η πολιτεία αντιλαμβάνεται τον ρόλο και την ευθύνη της απέναντι στην κοινωνία που εκπροσωπεί, όλα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τον Πολιτισμό, καταδεικνύοντας και το ποιόν του Πολιτισμού αυτού. Ακόμα και ο βαθμός στον οποίο η πολιτεία – ή μάλλον το κράτος, για να Κύπρον ού μ’ εθέσπισενακριβολογούμε – στηρίζει ή δεν στηρίζει την πολιτισμική ζωή του τόπου, σχετίζεται με τον Πολιτισμό μας. Οπότε, η προαγωγή του Πολιτισμού, μπορεί να φαντάζει «πολυτέλεια» σε μια κοινωνία προσηλωμένη, όπως είπατε, στους οικονομικούς δείκτες, στην ουσία όμως πρόκειται για απαραίτητη προϋπόθεση προκειμένου η κοινωνία αυτή να διατηρήσει τις αξίες και τα χαρακτηριστικά που θα της επιτρέψουν να ανασυσταίνεται, να επιβιώνει και να ευημερεί μέσα σε ένα σύγχρονο και απαιτητικό περιβάλλον που κινείται και μεταβάλλεται διαρκώς, και να μπορέσει, εν τέλει, να πορευτεί με ασφάλεια στο μέλλον.

Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι η πολιτισμική μας ανεπάρκεια άλλαξε την κοινωνία; Ή για να το θέσω διαφορετικά: Η στροφή της Παιδείας προς μια πιο θετική κατεύθυνση, έχει αλλάξει τον χαρακτήρα, τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας μας;

Θα αρχίσω από το δεύτερο ερώτημα: τον θετικό προσανατολισμό της Παιδείας – με αντικειμενικό σκοπό προφανώς την ενίσχυση των επαγγελμάτων που ανταποκρίνονται στις ανάγκες της αγοράς εργασίας – και τη συνεπακόλουθη περιθωριοποίηση των ανθρωπιστικών επιστημών που είδαμε να συμβαίνει κατά κόρον στα σχολεία και τα πανεπιστήμιά μας τις τελευταίες δεκαετίες. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που παρατηρείται έντονα στον τόπο μας, όπου η περιορισμένη έκταση και οι εν πολλοίς παραδοσιακές ακόμα κοινωνικές δομές κάνουν πιο αισθητές τις όποιες αλλαγές, αλλά στην πραγματικότητα αποτελεί πρόβλημα που αφορά ολόκληρο τον Δυτικό κόσμο με σοβαρές επιπτώσεις στον τρόπο ζωής των ανθρώπων και την κοινωνία γενικότερα. Διότι η κοινωνία εξ ορισμού έχει ως σημείο αναφοράς τον άνθρωπο. Όταν η παράμετρος αυτή για κάποιο λόγο υποβαθμίζεται, είναι αναμενόμενο ότι και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας θα υποβαθμιστούν. Είναι γι’ αυτόν τον λόγο νομίζω που, τα τελευταία χρόνια, κορυφαία πανεπιστήμια του εξωτερικού αναμένουν από τους υποψήφιους φοιτητές των θετικών επιστημών – πέρα από την αριστεία στους συγκεκριμένους τομείς που πρόκειται να σπουδάσουν – να παρουσιάσουν αποτελέσματα και σε μαθήματα όπως λογοτεχνία, ιστορία, γλώσσες κ.λπ. Ή ακόμα εισάγουν ευέλικτα προγράμματα σπουδών που επιτρέπουν στα παιδιά να συνδυάσουν τις θετικές με τις ανθρωπιστικές επιστήμες, όπως π.χ. Φυσική και Φιλοσοφία, Μαθηματικά και Λογοτεχνία, Πληροφορική και Θέατρο. Στον τόπο μας, δυστυχώς, βλέπουμε ότι εξακολουθεί να κυριαρχεί στον τομέα της Παιδείας – και όχι μόνο – μια τεχνοκρατική αντίληψη, η οποία προκρίνει την εξειδίκευση στους τομείς που θεωρούνται παραγωγικοί σε βάρος της πνευματικής καλλιέργειας. Η ιδέα δε ότι η παραγωγικότητα και η πνευματική καλλιέργεια είναι αδύνατο να συνδυαστούν – ή δεν χρειάζεται να συνδυάζονται – αποτελεί ακριβώς προϊόν της πολιτισμικής μας ανεπάρκειας και της φθοράς που επέφερε στην κοινωνία μας, ενώ ταυτόχρονα θρέφει και ενισχύει την ανεπάρκεια αυτή. Μου έρχεται τώρα στο μυαλό κάτι που λέει ο Τσβετάν Ντοντόροφ στο βιβλίο του «Η λογοτεχνία σε κίνδυνο»: Δεν βλέπουμε ότι ένας μελλοντικός γιατρός, για να ασκήσει το επάγγελμά του, θα είχε να μάθει πολύ περισσότερα από τη μελέτη μεγάλων συγγραφέων, όπως ο Σοφοκλής, ο Shakespeare, ο Dostoyevsky και ο Proust, παρά από τις εξετάσεις στα μαθηματικά που καθορίζουν σήμερα τη μοίρα του; Υπάρχει καλύτερος τρόπος να κατανοήσει κανείς τις ανθρώπινες συμπεριφορές, και επομένως καλύτερη προετοιμασία για τα επαγγέλματα που βασίζονται στις ανθρώπινες σχέσεις –δικηγόροι, οικονομολόγοι ή ψυχοθεραπευτές …–, από τη λογοτεχνία;

Θεωρείτε ότι στην εποχή μας υπάρχει δυνατότητα παραγωγής Πολιτισμού βασισμένου στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μιας κοινωνίας; Θα είχε κάτι τέτοιο νόημα σε μια εποχή παγκοσμιοποίησης;

Ζούμε σε μια εποχή παγκοσμιοποίησης, όπως πολύ σωστά επισημαίνετε. Σε μια εποχή που η τεχνολογία καταλύει τα σύνορα στη γνώση, τον πολιτισμό και την επικοινωνία οδηγώντας στη δημιουργία μιας παγκόσμιας κοινωνίας, κι αυτό, αν με ρωτάτε, το θεωρώ τύχη και ευλογία. Από την άλλη όμως είναι και η άσχημη όψη της παγκοσμιοποίησης· αυτή που παράγει και προωθεί τη μαζική, και ενίοτε κατευθυνόμενη, κουλτούρα με ό,τι επικίνδυνο αυτό συνεπάγεται. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μιας κοινωνίας – οι αξίες, οι παραδόσεις, η ιδιοσυγκρασία της – είναι τα όπλα με τα οποία μπορεί μια κοινωνία να αντισταθεί σε αυτόν τον πολιτισμικό ιμπεριαλισμό της εποχής μας και να διατηρήσει την αυθεντικότητα και την αυτονομία της. Γιατί μόνο έτσι θα μπορέσει να συμβάλει θετικά στο παγκόσμιο πολιτισμικό και κοινωνικό γίγνεσθαι, και, ταυτόχρονα, θα συνεχίσει και η ίδια να εμπλουτίζεται με τρόπο ωφέλιμο και δημιουργικό.