Πληθωρισμός και οικονομική ανάπτυξη

Πλέον έχει μπει στο καθημερινό μας λεξιλόγιο η λέξη πληθωρισμός, ο οποίος όμως επηρεάζει την καθημερινότητα των πολιτών και την επιχειρηματική δραστηριότητα. Οι μεγάλες αυξήσεις των τιμών σε προϊόντα και αγαθά περιορίζουν την αγοραστική δύναμη των πολιτών και, όταν δεν συνοδεύονται με αυξήσεις στην παραγωγή, δρουν αρνητικά στην οικονομία.

Πριν από μια πενταετία η παγκόσμια οικονομία βρισκόταν αντιμέτωπη με αποπληθωριστικές τάσεις, οι οποίες ενισχύθηκαν την πρώτη περίοδο της πανδημίας. Αυτό ήταν λογικό εφόσον τα lockdowns περιόρισαν τις μετακινήσεις (η ζήτηση σε πετρέλαιο είχε μειωθεί και είχαμε δει αρνητικές τιμές σε παράγωγά του) και τα έξοδα των πολιτών.

Όμως σταδιακά είχε διαφανεί ότι οι αποπληθωριστικές πιέσεις δεν αφορούσαν το σύνολο της οικονομίας, εφόσον παρουσιαζόταν μετατόπιση της ζήτησης προς τα προϊόντα από τις υπηρεσίες. Ως αποτέλεσμα με την άρση των περιοριστικών μέτρων και τα προβλήματα που αντιμετώπισε η εφοδιαστική αλυσίδα οι τιμές κινήθηκαν ανοδικά.

Υπενθυμίζεται ότι, με την εξάπλωση της πανδημίας, οι κυβερνήσεις κλήθηκαν να «αντικαταστήσουν» τεχνικά την κατανάλωση, ενισχύοντας τις κρατικές δαπάνες και προχωρώντας στην παραχώρηση επιδομάτων και χορηγιών. Αυτό οδήγησε στην αύξηση του δημόσιου χρέους, εφόσον πολλές είναι οι κυβερνήσεις που βγήκαν στις αγορές για άντληση κεφαλαίων, εκμεταλλευόμενες το περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων.

Σημειώνεται, επίσης, ότι ήταν οι αποπληθωριστικές τάσεις και η αδρανοποίηση των παραγωγικών μονάδων των οικονομιών που συντήρησαν και επέκτειναν τα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης των κεντρικών τραπεζών, με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να είχε ως στόχο της αύξηση του πληθωρισμού στο 2%.

Οι δυνάμεις της αγοράς, σε ένα οικονομικό περιβάλλον χωρίς στρεβλώσεις και παρεμβατικότητα, ενεργούν θετικά προς την οικονομία στις περιπτώσεις που ο πληθωρισμός είναι απότοκο της αυξημένης ζήτησης. Σε μια τέτοια περίπτωση οι επιχειρήσεις θα προχωρήσουν σε επενδύσεις για να ενισχύσουν την παραγωγή τους και την προσφορά στην αγορά, ώστε να ικανοποιήσουν την αυξημένη ζήτηση. Αυτό γίνεται αντιληπτό ότι θα οδηγήσει σε αύξηση των επενδύσεων και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.

Το φαινόμενο του στασιμοπληθωρισμού

Από την άλλη, όμως, το φαινόμενο του στασιμοπληθωρισμού δρα αρνητικά στην παγκόσμια οικονομία. Σε αυτήν την περίπτωση η αύξηση των τιμών οφείλεται σε άλλους παράγοντες, όπως η αύξηση στο κόστος της ενέργειας, και όχι στην αύξηση της ζήτησης. Αυτό έχει ως συνέπεια οι επενδύσεις να είναι ακριβότερες δημιουργώντας αντικίνητρο σε επενδυτές και επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα ο υψηλός πληθωρισμός να συνοδεύεται με ύφεση ή ισχνή ανάπτυξη της οικονομίας και ενίσχυση των ποσοστών της ανεργίας.

Γίνεται αντιληπτόν ότι οι αυξημένες τιμές στον τομέα της ενέργειας (υπήρξε κάποια αποκλιμάκωση των τιμών στις διεθνείς αγορές την εβδομάδα που μας πέρασε) είναι αποτέλεσμα «στρεβλώσεων», όπως είναι οι πολεμικές συγκρούσεις σε δύο χώρες που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στο διεθνή ενεργειακό χάρτη και οι κυρώσεις που επιβάλλονται, οι οποίες επηρεάζουν τεχνητά την προσφορά των προϊόντων και υπηρεσιών.

Το ζητούμενο σε αυτήν την περίπτωση είναι πόσο θα διατηρηθεί το φαινόμενο των υψηλών τιμών. Οι αγορές αντιδρούν θετικά σε οποιαδήποτε δήλωση ή αναφορά για διπλωματική επίλυση του ζητήματος στην Ουκρανία.

Έχουμε δει τις χρηματαγορές την προηγούμενη Τετάρτη να κινούνται σημαντικά ανοδικά (και τις αγορές προϊόντων όπως πετρέλαιο και σιτηρά καθοδικά) όταν διεφάνη πρόοδος στις συνομιλίες μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, παρά το γεγονός ότι την ίδια μέρα η Κεντρική Τράπεζα της Αμερικής ανακοίνωνε αύξηση των επιτοκίων, αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο και για άλλες αυξήσεις εντός του 2022.

Οι Κεντρικές Τράπεζες έχουν να αποφασίσουν μεταξύ μέτρων που θα αντιμετωπίσουν τον πληθωρισμό και αυτών που θα απορροφήσουν τις αρνητικές συνέπειες του πολέμου στις οικονομίες. Τιθάσευση του πληθωρισμού προϋποθέτει αύξηση των επιτοκίων, αλλά κάτι τέτοιο θα επηρέαζε τη ρευστότητα στην αγορά και την οικονομική δραστηριότητα.

Η Κεντρική Τράπεζα της Αμερικής έκανε το πρώτο μικρό βήμα με την απόφασή της να αυξήσει τα επιτόκια κατά 0,25% σε αντίθεση με την ευρωπαϊκή, που διατηρεί τη στάση αναμονής, ενδεχομένως διότι οι αναλυτές εκτιμούν ότι οι αρνητικές συνέπειες στην αμερικανική οικονομία από την κατάσταση στην Ουκρανία θα είναι πολύ μικρότερες από αυτές στην ευρωπαϊκή.

Φυσικά προκύπτουν και άλλα σημαντικά ζητήματα. Για παράδειγμα τι θα γίνει με τις κυρώσεις αν και εφόσον υπάρξει μια διπλωματική λύση στο Ουκρανικό. Κανένας δεν περιμένει φυσικά ότι η ζωή θα επανέλθει όπως πριν από την παρέμβαση της Ρωσίας στην Ουκρανία, όμως γίνεται αντιληπτό ότι μια παρατεταμένη περίοδος συγκεκριμένων κυρώσεων θα επιβαρύνει την παγκόσμια οικονομία. Υπάρχει και το ζήτημα αν θα υπάρξει διαφοροποίηση κάποιων χωρών. Αν, για παράδειγμα, η Ευρώπη επηρεάζεται ασύμμετρα από τις κυρώσεις σε σχέση με άλλες χώρες θα διαφοροποιήσει τη θέση της;

H Ευρωπαϊκή Ένωση δείχνει τη διάθεση να στηρίξει τις εθνικές οικονομίες, ενώ φαίνεται ότι θα συνεχίσει η «προσωρινή ελαστικότητα» όσον αφορά τους στόχους του δημοσιονομικού πλαισίου, που αφορούν κυρίως το δημόσιο χρέος και τα ελλείμματα. Υπάρχει το Σχέδιο Ανάκαμψης, το οποίο δημιουργήθηκε ως αποτέλεσμα της πανδημίας για εκσυγχρονισμό των οικονομιών, αλλά δεν υπάρχει ένα συλλογικό πλάνο για άμεση αποκλιμάκωση του πληθωρισμού.

Έχουμε δει επιμέρους χώρες να ενισχύουν την επιδοματική τους πολιτική, με στοχευμένο τρόπο για να περιορίσουν τις αρνητικές συνέπειες της ακρίβειας και να προχωρούν και με οριζόντια μέτρα, όπως η μείωση των φόρων, για να γίνει δυνατή η απορρόφηση από τα κρατικά ταμεία μέρους των αυξήσεων. Φυσικά γίνεται αντιληπτό ότι τα μέτρα αυτά δεν αποτελούν τη λύση του προβλήματος.

Γίνεται αντιληπτόν ότι ο πληθωρισμός θα οδηγήσει σε αλλαγή στις νοοτροπίες των οικογενειών και της καθημερινότητας. Σε περιόδους ακρίβειας τα έξοδα περιορίζονται, αρχίζοντας από τα μη άμεσα απαραίτητα προϊόντα και υπηρεσίες.

Κάθε νοικοκυριό και κάθε άτομο ξεχωριστά προσπαθεί να κάνει τον δικό του προϋπολογισμό, υπολογίζοντας τις τωρινές και ενδεχόμενες ανάγκες της οικογένειάς του, τη διασφάλιση του μέλλοντος για τον ίδιο π.χ. σύνταξη και τα παιδιά του π.χ. σπουδές. Οπότε γίνεται αντιληπτό ότι η κατανάλωση, ειδικά για ορισμένα αγαθά, θα μειωθεί οδηγώντας κάποιες επιχειρήσεις σε μείωση του κύκλου εργασιών τους.

O κίνδυνος του στασιμοπληθωρισμού απειλεί την παγκόσμια οικονομία και επηρεάζει αναπόφευκτα και την Κύπρο. Η κυπριακή οικονομία επιβαρύνεται ακόμη περισσότερο εφόσον συγκεκριμένοι κλάδοι της διατηρούν σημαντικές οικονομικές σχέσεις με τη Ρωσία και την Ουκρανία.

Μεγάλο ζητούμενο είναι η διάρκεια της τωρινής κατάστασης και η «διάβρωση» που θα προκαλέσει δομικά στην παγκόσμια οικονομία, αλλά και στις εθνικές οικονομίες και πόσο γρήγορα μπορούν να επουλωθούν οι πληγές, αν αυτό είναι εφικτό.