Η λογοτεχνία, η δημιουργία και ο στοχασμός στις φυλακές της αποικιοκρατίας
Από μια πρώτη μελέτη του φωτογραφικού αρχείου των πολιτικών καταδίκων της περιόδου του αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α. προκύπτουν, όπως και στην περίπτωση των πολιτικών κρατουμένων, σκέψεις και προβληματισμοί για τις επιδράσεις που η οριστική καταδίκη ασκεί στη δημιουργία, τη μελέτη και τη συγγραφή μιας ολόκληρης ομάδας δημιουργών.
Σε μια εμβάθυνση των δύο αυτών φαινομένων προκύπτει και ένα άλλο, εντελώς ανεξερεύνητο ζήτημα, συνδεδεμένο με τις γραφές και τον στοχασμό στις περιόδους συστηματικού βασανισμού. Γραφές των βασανιστηρίων έχουμε ήδη εντοπίσει, με κορυφαία στιγμή το ημερολόγιο του Φώτη Πίττα γραμμένο την περίοδο που ανακρίθηκε και βασανίστηκε απάνθρωπα στον περιβόητο Αστυνομικό Σταθμό της Αμμοχώστου.
Οι γραφές των κρατητηρίων και οι γραφές των φυλακών έπονται συχνά μιας μακράς ή βραχείας χρονικής περιόδου ακραίου βασανισμού. Η γραφή και η δημιουργία αποτελεί μια θεραπευτική και λυτρωτική διέξοδο διαφυγής από την ανάμνηση των σκληρών δοκιμασιών.
Παρουσιάζουμε πιο κάτω κάποιες χαρακτηριστικές παρουσίες πολιτικών καταδίκων, μια ακολουθία δημιουργών που άλλοι έδρασαν για δεκαετίες στη νοερή πολιτεία της γραφής, της δημιουργίας, της τέχνης γενικά και άλλοι έφυγαν νωρίς, ως μάρτυρες ενός έρωτα ελευθερίας ακραία δραστικού, δημιουργικού και μεταφυσικού θυσιαστικού. Παραθέτουμε και τον αριθμό καταδίκου:
111 Μαραθεύτης Μιχαλάκης Ιωάννου
838 Παρίδης Μιχαλάκης Γεωργίου
8449 Σκοτεινός Γεώργιος Χαραλάμπους
8637 Σπανός Νίκος Σάββα
8445 Στυλιανού Πέτρος Σάββα
8400 Καραολής Μιχαλάκης Σάββα
8506 Πατάτσος Ιάκωβος Ανδρέας
8605 Παλληκαρίδης Ευαγόρας Μιλτιάδου
8443 Καλλίνικος Μοναχός
8579 Σοφοκλέους Αθανάσιος (Θάσος) Κώστα
8468 Λειβαδάς Βίας Ιωάννου
8773 Στεφάνου Κώστας Δημητρίου
8650 Παπαδόπουλος Αντώνης Κωνσταντίνου
Γραφές των φυλακών έχουμε εντοπίσει αρκετές, πάρα το γεγονός ότι αριθμητικά δεν προσεγγίζουν σε έκταση αυτές των κρατητηρίων. Τις έχουμε εντοπίσει σε αυτοτελείς τόμους, σε δημοσιεύσεις ποιημάτων πεζών, στοχασμών και μαρτυρίων. Σκόρπιες στο περιοδικό «Τάιμς οφ Σάιπρους». Τα τελευταία χρόνια μια σειρά εκδόσεων έχει επαναφέρει στο προσκήνιο αυτό το ανεξερεύνητο ζήτημα της σχέσης γραφής, συγγραφής, δημιουργίας γενικά και φυλάκισης.
Από την πολυετή μελέτη μιας περισσότερο διερευνημένης πλευράς του θέματος, αυτής που σχετίζεται με την γραφή των μελλοθανάτων, απαγχονισθέντων τελικά ηρώων, έχω συνειδητοποιήσει την αποσπασματική διερεύνησή του. Υπάρχουν ακόμη άγνωστα γραπτά, ποιήματα και δημοσιεύσεις.
Ένα σχετικό ερευνητικό πεδίο, διερευνημένο εν μέρει, είναι οι γραφές των καταδίκων για την εξέγερση των Οκτωβριανών (αναφέρω χαρακτηριστικά την περίπτωση του Χριστόδουλου Γαλατόπουλου). Η δημιουργία, οι γραφές και η συγγραφή των κρατουμένων για την ίδια την εξέγερση ή άλλα συναφή για την αποικιοκρατία «αδικήματα» (αναφέρω την περίπτωση Τεύκρου Ανθία και την παραμονή του στην Ανδρολύκου της Πάφου).
Διερευνημένο ως ένα σημείο πεδίο είναι και οι γραφές της εξορίας της ίδιας περιόδου (αναφέρω χαρακτηριστικά την περίπτωση του λόγιου Διονυσίου Κυκκώτη, Επισκόπου Μαρεώτιδος).
Γραφές της εξορίας έχουμε και στην περίοδο του 1955-1959. Οι γραφές, η δημιουργία και συγγραφή των τεσσάρων εξορίστων στις Σεϋχέλλες (Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ΄, Κυρηνείας Κυπριανός, πατήρ Σταύρος Παπαγαθαγγέλου και ο δημοσιογράφος Πολύκαρπος Ιωαννίδης) δεν έχουν διερευνηθεί επαρκώς.
Πεδίο προς ξεχωριστή διερεύνηση αποτελούν οι γραφές των πολιτικών καταδίκων που μεταφέρθηκαν στις φυλακές της Αγγλίας. Αρκετοί από αυτούς είχαν κατοπινά συγγραφική παρουσία.
Εντελώς ανεξερεύνητος είναι ο βαθμός στον οποίο επέδρασε η εξορία στην Ελλάδα (Ρόδο) είκοσι δύο πολιτικών καταδίκων μετά την υπογραφή των συμφωνιών Ζυρίχης – Λονδίνου.
Από τα παραπάνω διαφαίνεται, νομίζω, πως μάλλον ένα μεγάλο κεφάλαιο έρευνας ανοίγει. Ένα κεφάλαιο συνδεδεμένο με τις γραφές αλλά και τις επιδράσεις που άσκησαν στη δημιουργία τα κρατητήρια, οι φυλακίσεις, τα βασανιστήρια, οι εξορίες, οι κατατρεγμοί, η ζωή στις περιόδους που πρόσωπα καταζητούνταν ή ήταν επικηρυγμένα ζώντας μέσα στο αντάρτικο των πόλεων ή των βουνών της Κύπρου.
Από το 1986, σε μια πρώτη συνέντευξη με τον ποιητή και πεζογράφο Γιάννη Κ. Παπαδόπουλο, είχα αρχίσει να συνειδητοποιώ τις επιδράσεις του κατατρεγμού και του «εν παρανομία» βίου στην ωρίμανση της γραφής. Από τότε σταδιακά και ψηγματικά άρχισα να ψηφιδώνω μια σειρά προβληματισμών και συμπερασμάτων συναφών με την τεκμηρίωση κάποιας σχέσης ανάμεσα στον εσταυρωμένο κυπριακό βίο της αποικιοκρατίας ιδιαίτερα κατά την υιοθέτηση ακραίων καταπιεστικών πρακτικών από την τοπική αποικιοκρατική κυβέρνηση την γραφή, τη λογοτεχνία και την ωρίμανσή της. Αυτά ως ένα δεύτερο σημείωμα στο όντως ενδιαφέρον αυτό θέμα. Για τις γραφές των μελλοθανάτων ποιητών και δημιουργών καθώς και το φαινόμενο μιας επαναστατικής τετραετίας γραπτής έκφρασης θα επανέλθω σε επόμενό μου σημείωμα.
