Οι ανακριτές της Αποικιοκρατίας

Από μικρός όταν πρωτοείδα δημοσιευμένη κάποια σειρά φωτογραφιών από ανάκριση στην Ομορφίτα άρχισα να προβληματίζομαι για τη φύση και την τύχη των ανθρώπων ανακριτών της Αποικιοκρατίας.
Με τον καιρό ψηφίδα-ψηφίδα μελέτησα την παρουσία αποικιοκρατικών ανακριτών και συλλεκτών πληροφοριών ανά την οικουμένη ολόκληρη κατά την περίοδο από την έναρξη το εικοστού αιώνα μέχρι την ειρήνευση στη Βόρειο Ιρλανδία. Η εργασία αυτή με βοήθησε να μελετήσω με νηφαλιότητα και ευρύτερη θέαση τη μάχη των πληροφοριών και το ανακριτικό έργο στην Κύπρο από το 1931 μέχρι το τέλος του Αγώνα της ΕΟΚΑ το 1959.
Η επιμόρφωση είκοσι στελεχών του ειδικού κλάδου το 1954 αποτελεί την απαρχή των «νέων» προσεγγίσεων στην Κύπρο στον τομέα της συγκέντρωσης πληροφοριών με ανθρωπιστικά και ηθικά ελεγχόμενους τρόπους και τεχνικές ανακρίσεως. Είχε προηγηθεί μια κινητικότητα εκμαίευσης πληροφοριών στην Αθήνα, όπου τα κλιμάκια πληροφοριών των Βρετανών και των Αμερικάνων αναπτύσσουν προηγμένες για την εποχή μεθόδους τεχνολογικές για παρακολουθήσεις, ενώ αξιοποιούν και τα κεκτημένα των συνεργασιών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και του αιματηρού εμφυλίου.
Η αλήθεια, όμως, ήταν σκληρή για τους Βρετανούς. Η απώλεια πολλαπλών εγκαταστάσεων και βάσεων στη Μεσόγειο, στην Εγγύς και στη Μέση Ανατολή δεν τους άφηνε να αξιολογήσουν με νηφαλιότητα το κυπριακό αίτημα Αυτοδιάθεσης. Ο οικονομικός χειρισμός της νήσου, ιδιαίτερα των ορεινών όγκων, ήταν σκληρός χωρίς τη μορφοποίηση οικονομικής απελευθέρωσης. Αυτό δυσκόλευε τον πληροφοριακό χειρισμό της πλειοψηφίας των κατοίκων της υπαίθρου και των βουνών.
Έτσι η απόφαση για άρνηση του διαλόγου για αυτοδιάθεση στο τέλος του 1954 ενεργοποιούσε τις πρώτες ενέργειες αναδόμησης του Ειδικού Κλάδου και τη σταδιακή άφιξη από διάφορους χώρους δράσης επιχειρησιακών πρακτόρων και των μυθικών interogators που θα κατέφθαναν, τουλάχιστον το πρώτο κύμα, οργανωμένοι στο δεύτερο εξάμηνο του 1955.
Βέβαια οι πολυάριθμές ενέργειες ανάπτυξης νέων κέντρων πληροφοριών και σταδιακά ανακριτηρίων είναι κυρίως έργο του κυβερνήτη Χαρτινγκ και μιας ομάδας στενών συνεργατών του. Αυτοί θα κτίσουν σταδιακά μια σειρά κέντρων σε ολόκληρη την Κύπρο με τη συνδρομή της Αστυνομίας του βρετανικού στρατού και του νεοσύστατου σώματος Επικουρικών. Τα περιφερειακά κέντρα δεν θα λειτουργούν όλα με επαγγελματίες ανακριτές. Αυτό θα οδηγήσει σε μια σειρά ανεξέλεγκτων ανακριτηρίων με κάποια επιχειρησιακά αποτελέσματα για τους Βρετανούς και πολυάριθμα δεινά για τους Έλληνες της Κύπρου.
Βασικό κέντρο των ανακριτών και μιας αρκετά πολυάριθμης ομάδας συνεργατών που προσετέθησαν σταδιακά ήταν οι Αστυνομικές εγκαταστάσεις της Ομορφίτας. Στη διεθνή βιβλιογραφία αυτό το κέντρο και το συνδεδεμένο δίκτυο ανακριτηρίων, που συχνά του παρέπεμπε κρατούμενα πρόσωπα, άνδρες και γυναίκες, για πρόσθετους βασανισμούς και ανείπωτα μαρτύρια.
Ονόματα και φωτογραφίες αρκετών ανακριτών έχουν πλέον δημοσιευθεί σε πρώτη οργανωμένη μορφή μετά το 1970 και έχουν αναπαραχθεί χωρίς έντονη ερευνητική εμβάθυνση. Ιστορικά και ερευνητικά το μυστήριο των πολλαπλών προελεύσεων του ανακριτικού «σώματος» αρχίζει να φωτίζεται μερικώς από μαρτυρίες και έγγραφα, ιδιαιτέρως τα γνωστά ως «κενυατικά».
Η ιστορική έρευνα σίγουρα θα αποκριθεί κι γι’ αυτό το ακανθώδες πεδίο της ιστορίας μας.

Η πορεία των ανακριτών και οι ειδικοί κλάδοι στις αποικίες

Μετα τον Β Παγκόσμιο πόλεμο και τα κινήματα αποαποικιοποίησης αριθμός ανακριτών και επιχειρησιακών ενισχύουν τους τοπικούς ειδικούς κλάδους και τις υπηρεσίες πληροφοριών.
Η ιστορική έρευνα, καθώς και μαρτυρίες πρωταγωνιστών περιγράφουν και
τοποθετούν σε συγκεκριμένες περιοχές αποικιών πρόσωπα, μονάδες και αστυνομικές διοικήσεις.
Με προσεχτική μελέτη των πολλών πλέον πηγών, μπορούμε με προσοχή να ιχνηλατήσουμε την πορεία αρκετών στρατιωτικών και αστυνομικών ανακριτών και πρακτόρων, από και προς την Κύπρο.
Οι σταθμοί είναι συχνά πολλοί και οι βαθμοί διοίκησης και δράσης ποικίλοι. Κένυα, Κύπρος, Μάλαγα, Άντεν, Βιετνάμ, Σαϊγκόν, Σαραγάκ, Βόρειος Ιρλανδία…