Ανθρώπινες Ιστορίες

Έφυγε ο «δάσκαλος» του κυπριακού Ελληνισμού, Γαβριήλ Μηνάς

Πνευματικά φτωχότερη είναι η Κύπρος μετά τον θάνατο του φιλολόγου, λυκειάρχη και συγγραφέα, Γαβριήλ Μηνά

Πνευματικά φτωχότερη είναι η Κύπρος μετά τον θάνατο του φιλολόγου, λυκειάρχη και συγγραφέα, Γαβριήλ Μηνά. Ο εκλιπών υπηρέτησε από πολλά πόστα την ελληνική Παιδεία της Κύπρου και υπήρξε αμύντορας της ελληνικής γλώσσας και της ελληνικότητας του τόπου μας, ενώ επί σειράν ετών διατελούσε ως βασικός συνεργάτης και αρθρογράφος της εφημερίδας «Η Σημερινή».

Η κηδεία του Γαβριήλ Μηνά τελέστηκε την περασμένη Τετάρτη, 18 Μαΐου 2022, στην εκκλησία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, στη Λευκωσία. Εκεί παρευρέθη ο Υπουργός Παιδείας, Πολιτισμού, Νεολαίας και Αθλητισμού, Πρόδρομος Προδρόμου, ο οποίος στον επικήδειο λόγο του αποχαιρέτησε, όπως είπε, «τον άξιο δάσκαλο των Ελληνικών Γραμμάτων. Όπως τον έζησε ο κόσμος της Κύπρου. Δάσκαλος, στην κυριολεξία της λέξης, όπως για αιώνες λειτούργησαν οι μεγάλοι δάσκαλοι για το γένος των Ελλήνων, από τον καιρό του νεοελληνικού διαφωτισμού, που επιζητούσε και εδώ στην Κύπρο να βρει το πρόσωπό του στο φως των Γραμμάτων. Ένας μεγάλος, πηγαίος, προικισμένος και εμπνευσμένος δάσκαλος. Αυτή είναι και η μεγαλύτερη δικαίωση για έναν μεγάλο εκπαιδευτικό και λόγιο, όπως ο Γαβριήλ Μηνάς, στον εφήμερο αυτό κόσμο», είπε ο Υπουργός.

Ο βίος του Γαβριήλ Μηνά

Στον επικήδειό του ο Υπουργός ανέφερε μεταξύ άλλων: «Ο Γαβριήλ Μηνάς γεννήθηκε, πριν από 88 χρόνια, το 1934, στην κατεχόμενη σήμερα κωμόπολη της Κυθρέας. Είχε την ευκαιρία να φοιτήσει και να αποφοιτήσει το 1952 από το κλασικό τμήμα του μεγάλου φυτώριου της ελληνικής παιδείας, του Παγκυπρίου Γυμνασίου. Με υποτροφία του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών σπούδασε Ελληνική Φιλολογία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο των Αθηνών. Αργότερα μετεκπαιδεύτηκε στα Παιδαγωγικά στο Πανεπιστήμιο Νόρμαν των Ηνωμένων Πολιτειών και στην Εκπαιδευτική Διοίκηση στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού.

»Αρχικά διορίστηκε και υπηρέτησε ως Φιλόλογος στο Γυμνάσιο Πεδουλά, με διευθυντή τον γνωστό εκπαιδευτικό Κωνσταντίνο Γιαλλουρίδη, ο οποίος ως εθελοντής συμμετείχε στο Ελληνικό Έπος της Βορείου Ηπείρου, το 1940. Στα χρόνια εκείνα, μεσούντος του θρυλικού εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ, με τον γυμνασιάρχη του να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην περιοχή, έλαβε και ο ίδιος μέρος στον Αγώνα ως ομαδάρχης σε ομάδες στήριξης της επαναστατικής οργάνωσης στην περιοχή Πεδουλά. Έζησε έτσι, και μέσα από τη σκληρή εμπειρία της ένοπλης πρακτικής, τη διεκδίκηση των πνευματικών αρχών που πρέσβευε.

»Νυμφευμένος από τον Δεκέμβριο του 1959 με τη φιλόλογο Ιουλιέττα Κωστοπούλου, απέκτησαν τέσσερα παιδιά. Στα πρώτα εκείνα χρόνια της ανεξαρτησίας εργάστηκε στο Παγκύπριο Γυμνάσιο και στο νεοσύστατο τότε Παγκύπριο Γυμνάσιο Κύκκου. Ως Διευθυντής υπηρέτησε συνολικά 22 χρόνια στα σχολεία Α΄ Γυμνάσιο Μόρφου, Λύκειο Στροβόλου και Λύκειο Ακροπόλεως, από το οποίο και αφυπηρέτησε το 1993. Δίδαξε, επίσης, στην Παιδαγωγική Ακαδημία Κύπρου, καθώς και στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, τη Διδακτική της Ελληνικής Γλώσσας. Διετέλεσε μέλος πολλών ειδικών επιτροπών του Υπουργείου Παιδείας για τη μελέτη προβλημάτων της Εκπαίδευσης. Ξεχωριστά σημαντική υπήρξε όμως η συμβολή του στη συνδικαλιστική ηγεσία των καθηγητών. Έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο για την υπεράσπιση του εκπαιδευτικού λειτουργήματος και την ακεραιότητα των σχετικών θεσμών».

Ο Υπουργός υπενθύμισε ότι «η έγνοια του δεν περιοριζόταν μόνο στη διδασκαλία των μαθητών του, αλλά επεκτεινόταν ευρύτερα σε ολόκληρη την κοινωνία. Αρθρογραφούσε ακατάπαυστα επιζητώντας να έρχεται σε κοινωνία σκέψεων και ιδεών με τον πολίτη, τον Έλληνα Κύπριο πολίτη. Δεν δίσταζε ποτέ να επισημαίνει και να κατακρίνει τα κακώς έχοντα. Χωρίς έπαρση ή διάθεση αντιδικίας, αλλά με αγωνία για το ιδεώδες ‘‘καλόν καγαθόν’’ κατά το αρχαίο ελληνικό πρότυπο. Απώτερος στόχος των ακάματων προσπαθειών του ήταν να δει την πολυαγαπημένη του Κύπρο ελεύθερη από κάθε πλευρά: πολιτική, κοινωνική, εθνική, αλλά κυρίως πνευματική, γιατί αυτού του είδους την ελευθερία λογάριαζε πάνω απ’ ό,τι άλλο.

»Την πλούσια παρέμβαση με την αρθρογραφία του, συμπλήρωσε με βιβλία που μας αφήνει ως παρακαταθήκη. Με ξεχωριστή φωνή έγνοιας και αγωνίας, το δίτομο έργο του ‘‘Η Εθνική Αυτοματαίωση του Ελληνισμού στην Κύπρο’’. Όπου με πόνο ψυχής εντόπισε και κατέγραψε ελλείψεις και σφάλματα που οδήγησαν στην καταστροφή του 1974. Ιδιαίτερη όμως σημασία τόσο για εκπαιδευτικούς όσο και για όλους τους Έλληνες που επιδιώκουν αυτοσυνειδησία και αυθύπαρκτη πολιτιστικά υπόσταση, έχουν τα βιβλία του με αντικείμενο την Ελληνική Γλώσσα. Όπως ‘‘Η Αγωγή του Λόγου’’ ή ο πρακτικός οδηγός ‘‘Βελτιώστε τα Ελληνικά σας’’. Γι’ αυτό και ξεχωριστά τιμούμε τον εκλιπόντα για την αφοσίωση και την προσφορά του στην καλλιέργεια της Ελληνικής, του μεγαλύτερου πολιτιστικού αγαθού που διαθέτουμε».

«Ο πεφωτισμένος άνθρωπος που μας μάθαινε Ελληνικά»

Ο δημοσιογράφος και πρώην αρχισυντάκτης της «Σημερινής», Σάββας Ιακωβίδης, μας μίλησε για τον δάσκαλο Γαβριήλ Μηνά και τις αρχές και αξίες που κληροδότησε σε όσους είχαν την τιμή να τον γνωρίσουν:

«Ο Γαβριήλ Μηνάς ήταν ένας από τους αξιότερους και αξιολογότερους φιλολόγους συγγραφείς, αλλά συνάμα και ιστορικούς. Ήταν ένας άνθρωπος παιδαγωγός αλλά ταυτόχρονα καθηγητής και με την έννοια κυρίως του δασκάλου που οι παλαιότεροι όταν μιλούσαμε για δάσκαλο εννοούσαμε τον πεφωτισμένον εκείνον άνθρωπον, ο οποίος μας μάθαινε Ελληνικά. Ενδεικτικό της αγάπης του για την ελληνική γλώσσα, εκτός του ότι ήταν λάτρης της, είναι ότι πριν από 20-25 χρόνια ή και περισσότερο είχε εκδώσει ένα βιβλίο ‘‘Βελτιώστε τα Ελληνικά σας’’, του οποίου μάλιστα η μία έκδοση ήταν έκδοση της Ένωσης Συντακτών Κύπρου και η άλλη από τις εκδόσεις Επιφανίου. Σε ένα σημείο του βιβλίου του, της εισαγωγής του, λέει ότι ‘‘η ελληνική γλώσσα για τον Ελληνισμό της Κύπρου υπήρξε και συνεχίζει να είναι έπαλξη του αγώνα του για εθνική επιβίωση’’. Ο στόχος της διατήρησης αλώβητης της ελληνικής γλώσσας ταυτίστηκε πάντοτε στη συνείδηση των Ελλήνων της Κύπρου με τον στόχο της διαφύλαξης ανόθευτης της εθνικής των ταυτότητας. Και ο Γαβριήλ Μηνάς λέει ότι η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας, ιδιαίτερα στη Μέση Εκπαίδευση, δεν υπήρξε ποτέ, ούτε προγραμματισμένη και συστηματική ούτε σε ικανοποιητικό βαθμό επαρκής. Το αποτέλεσμα; Τα θλιβερά αποτελέσματα που βλέπουμε κάθε χρόνο στις τελικές εξετάσεις και στις πανελλήνιες εξετάσεις, όταν άτομα έτυχε να εισέλθουν σε πανεπιστήμιο στην Κύπρο με βαθμό 3 στα 20 στα Ελληνικά και όταν το επίπεδο των Ελληνικών των Κυπρίων μαθητών κατά μέσον όρο -δεν λέω, υπάρχουν βεβαίως και εξαιρέσεις- είναι γύρω στο 11 στα 20. Αυτό είναι εξωφρενικό και είναι απαράδεκτο. Και ο Γαβριήλ Μηνάς είπε πριν από 25 χρόνια, και δυστυχώς επιβεβαιώνεται, «δεν έχουμε καταφέρει να διδάξουμε την ελληνική γλώσσα σωστά και αποδοτικά». Η ποιότητα της γλώσσας που χρησιμοποιούμε σήμερα στον προφορικό και γραπτό λόγο δεν είναι καθόλου ικανοποιητική. Σωρεία είναι τα γραμματικά, συντακτικά, ορθογραφικά και λεξιλογικά λάθη που διαπράττουμε. Εκείνο που θα πρέπει να μας προβληματίσει πιο πολύ είναι η υποβάθμιση στη συνείδηση του λαού της αξίας της γλώσσας ως του πιο αποτελεσματικού μέσου έκφρασης, της αξίας της ορθοέπειας και της καλλιέπειας. Είναι χαρακτηριστική η ανεμελιά με την οποία αντιμετωπίζουν οι πλείστοι και σημαντικοί ακόμη παράγοντες της κοινωνίας και της πολιτείας τη φοβερή γλωσσική τους αμάθεια και ανεπάρκεια. Κι εγώ θα πρόσθετα εδώ αυτόν τον κυπριακό πιθηκισμό, που οι περισσότεροι, επειδή έχουν σπουδάσει 2-3 χρόνια στα αγγλικά πανεπιστήμια, όχι μόνο δεν μιλούν Ελληνικά, αλλά και δεν γράφουν Ελληνικά. Δηλαδή υπάρχει αυτός ο γλωσσικός αγγλικός πιθηκισμός, που θεωρείται από τους περισσότερους ότι είναι μεγάλη τιμή να μιλάς μία ξένη γλώσσα -κυρίως Αγγλικά- αλλά όχι να μιλάς τη μητρική σου γλώσσα, και θα έχετε ακούσει πολλούς να μιλούν μεταξύ τους στα Αγγλικά ή ακόμη και ενδοϋπηρεσιακά, να στέλνουν ηλεκτρονικά μηνύματα στα Αγγλικά. Αυτό είναι κατάντημα και ο Γαβριήλ Μηνάς βεβαίως αντιλαμβάνομαι ότι θα τα έχει δει, θα τα έχει ζήσει και θα έφυγε συντετριμμένος για το χαμηλό κατάντημα της χρήσης της ελληνικής γλώσσας στην Κύπρο. Η κυπριακή διάλεκτος δεν είναι γλώσσα, είναι διάλεκτος και μάλιστα Ομηρική. Και ο Γαβριήλ Μηνάς, ως λάτρης της ελληνικής γλώσσας, το τόνιζε διαρκώς και έλεγε ότι είμαστε απόγονοι του Ομήρου, είμαστε απόγονοι των Ελλήνων και η μητρική μας γλώσσα είναι η Ελληνική, γιατί είναι η αιμοδότρια όλων των ξένων γλωσσών. Κι αυτοί οι οποίοι πιθηκίζουν αγγλικουρίζοντες, αγνοούν ότι η αγγλική γλώσσα έχει δανειστεί δεκάδες χιλιάδες λέξεις από την ελληνική. Άρα το καλύτερο μνημόσυνο που θα μπορούσαμε να κάνουμε στον Γαβριήλ Μηνά είναι να μιλούμε και να γράφουμε Ελληνικά. Έστω και κάποτε όσοι δεν ξέρουν, ανορθόγραφα. Αλλά να μιλούμε και να γράφουμε Ελληνικά».

Ο Γαβριήλ Μηνάς εργάστηκε για πολλά χρόνια στη «Σημερινή». Ο κ. Ιακωβίδης θυμάται πως «ήταν από τους κύριους και βασικούς συνεργάτες, ο οποίος κάθε Κυριακή έγραφε άρθρο ή ανάλυση στην εφημερίδα και κυρίως ο Γαβριήλ Μηνάς πρέπει να επαινεθεί για ένα δίτομο έργο του, το οποίο έγραψε με τίτλο ‘‘Η Εθνική Αυτοματαίωση του Ελληνισμού στην Κύπρο (σε δύο τόμους) - Ιστορική επισκόπηση 1959-1974’’. Όσοι δεν το έχουν διαβάσει, οφείλουν να το διαβάσουν γιατί είναι τόσο καλογραμμένο ιστορικά αλλά και γλωσσικά και εκφραστικά, όπως ο Γαβριήλ Μηνάς ήξερε να γράφει, ώστε θα διαφωτιστούν και θα ενημερωθούν για πάρα πολλά πράγματα για το τι συμβαίνει στην Κύπρο και γιατί υπήρξε αυτό που αποκαλεί εθνική αυτοματαίωση, δηλαδή ξεκινήσαμε με τον πόθο, τον αγώνα για την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και φτάσαμε το 1974 η μισή Κύπρος να είναι κατειλημμένη από την Τουρκία».