Αγορά τροφίμων: Οι Κύπριοι ελέγχουν τις ημερομηνίες λήξης

Βελτίωση, έστω και μικρή, συγκριτικά με το παρελθόν επήλθε στις συνήθειες των Κυπρίων όσον αφορά τις υπερβολικές αγορές τροφίμων και την αλόγιστη σπατάλη τους, καθώς και τα οικιακά απόβλητα των νοικοκυριών.

Ολοκληρώθηκε πρόσφατα η δεύτερη κύρια ποσοτική έρευνα στο πλαίσιο του έργου LIFE – FOODPRINT “Awareness – raising campaign to prevent and manage food waste among consumers, the food and hospitality industries” («Εκστρατεία ευαισθητοποίησης για την πρόληψη και τη διαχείριση της σπατάλης τροφίμων μεταξύ των καταναλωτών, των βιομηχανιών τροφίμων και φιλοξενίας») που αφορά τις συνήθειες και αντιλήψεις των καταναλωτών σχετικά με τη διαχείριση των οργανικών αποβλήτων στα νοικοκυριά. Η έρευνα διεξήχθη την περίοδο 11 – 13 Μαΐου 2022 με τη μεθοδολογία CAWI (Computer Aided Web Interviewing).

Συνολικά κάλυψε 551 άτομα ηλικίας 18 ετών και άνω, τα οποία είτε είναι υπεύθυνα για τις αγορές τροφίμων είτε για προετοιμασία φαγητού στο νοικοκυριό τους. Η γεωγραφική κατανομή του δείγματος αντιστοιχεί με την πραγματική κατανομή του πληθυσμού.

Οι 8 από τις 16 ερωτήσεις της 2ης κύριας έρευνας ήταν ίδιες με της 1ης κύριας έρευνας, η οποία διεξήχθη την περίοδο 21 - 23 Οκτωβρίου 2020, έτσι ώστε να είναι δυνατή η σχετική σύγκριση των αποτελεσμάτων μεταξύ των δύο ερευνών για να διαφανεί κατά πόσον έχουν αλλάξει οι συνήθειες και αντιλήψεις των καταναλωτών στην ενδιάμεση περίοδο του έργου.

Συνοπτικά τα αποτελέσματα της έρευνας:

Συνοπτικά η 2η έρευνα παρουσιάζει καλύτερη εικόνα, συγκριτικά με το παρελθόν, ως προς τις συνήθειες και την ευαισθητοποίηση των καταναλωτών σχετικά με τη σπατάλη τροφίμων αλλά τα κύρια συμπεράσματα είναι παρόμοια με την 1η έρευνα. Πιο κάτω η ανάλυση των κοινών ερωτήσεων μεταξύ της έρευνας 2020 και 2022 και μετέπειτα τα συμπεράσματα των επιπρόσθετων νέων ερωτήσεων της έρευνας του 2022.

Κατά την αγορά και κατανάλωση των τροφίμων οι πιο συνήθεις συμπεριφορές των Κυπρίων καταναλωτών είναι ο έλεγχος της ημερομηνίας λήξης των τροφίμων (απάντησαν θετικά το 95% των συμμετεχόντων), η προσοχή στο πώς αποθηκεύονται τα τρόφιμα (90%) και η δημιουργία λίστας πριν από την επίσκεψη σε υπεραγορές (89%). Και οι 3 αυτές συνήθειες βοηθούν στη μείωση της σπατάλης τροφίμων. Οι λιγότερο συχνές συμπεριφορές είναι η χρήση υπολειμμάτων φαγητού για ετοιμασία άλλων φαγητών (52%) και η απόρριψη παλιών τροφίμων όταν αγοράζονται φρέσκα (31%). Το 63% δηλώνουν ότι αγοράζουν μόνο όσα χρειάζονται και το 65% δηλώνουν ότι τους αρέσει να διατηρούν αποθέματα στο σπίτι. Από αυτούς, το 33% δηλώνουν ταυτόχρονα και τα 2. Βλέπουμε δύο συνήθειες οι οποίες υπό κανονικές συνθήκες θα έπρεπε να ακυρώνει η μία την άλλη, αλλά ίσως να υπάρχει η αντίληψη ότι η τήρηση αποθεμάτων στο σπίτι είναι απαραίτητη.

Συγκριτικά με το 2020 δεν υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση στις συνήθειες αγοράς και κατανάλωσης των τροφίμων. Για τις πλείστες θετικές ενέργειες καταγράφεται οριακή αύξηση στο ποσοστό των νοικοκυριών που τις πραγματοποιούν.

Συνεχίζονται οι αγορές περισσότερων τροφίμων

Τα περισσότερα νοικοκυριά τείνουν να αγοράζουν περισσότερα τρόφιμα από αυτά που χρειάζονται. Στην ερώτηση για ποιους λόγους αγοράζουν περισσότερες από τις απαραίτητες ποσότητες τροφίμων, οι περισσότεροι απάντησαν ότι προτιμούν να έχουν αποθέματα σε περίπτωση που τύχει κάτι (43% απάντησαν θετικά), νιώθουν ασφάλεια όταν υπάρχει πολύ φαγητό στο σπίτι (34%) και ότι θέλουν να είναι προετοιμασμένοι για επισκέπτες στο σπίτι (33%). Μόνο το 26% δήλωσαν ότι δεν αγοράζουν περισσότερες ποσότητες απ’ ό,τι χρειάζεται.

Σε σύγκριση με το 2020, οι πιο συνήθεις λόγοι για την αγορά περισσότερων τροφίμων απ’ ό,τι χρειάζεται παρουσιάζουν μικρή αύξηση, ενώ το ποσοστό που δήλωσαν ότι δεν αγοράζουν περισσότερη ποσότητα απ’ ό,τι απαιτείται παραμένει στα ίδια επίπεδα (27% το 2020 και 26% το 2022). Οι συνήθειες των νοικοκυριών υποδεικνύουν πιθανόν κάποιες πολιτισμικές αντιλήψεις ότι υπάρχει η ανάγκη να υπάρχει περισσότερο φαγητό στο σπίτι και στο τραπέζι απ’ ό,τι χρειάζεται. Επίσης οι απόψεις των καταναλωτών πιθανόν να επηρεάζονται και από γεγονότα της επικαιρότητας. Δεδομένου ότι η έρευνα διεξήχθη τον Μάιο 2022, οι αυξήσεις των ποσοστών σε σύγκριση με το 2020 για λόγους όπως η «τήρηση αποθεμάτων σε περίπτωση που τύχει κάτι» και η «αίσθηση ασφάλειας όταν υπάρχει πολύ φαγητό» ίσως να έχει επηρεαστεί από τον πόλεμο Ουκρανίας-Ρωσσίας, ο οποίος δημιουργεί ρίσκα για έλλειψη τροφίμων και αβεβαιότητα για το μέλλον. Επίσης υπάρχει η πιθανότητα να είναι και στην προηγούμενη έρευνα (Οκτώβρη 2020) αυξημένα τα ποσοστά αυτά, δεδομένης της τεράστιας αλλαγής στη ρουτίνα των καταναλωτών λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού και του φόβου έλλειψης προϊόντων από τα ράφια των υπεραγορών.

72% καταναλώνουν φαγητό τις αμέσως επόμενες μέρες

Σχετικά με τις συνήθειες των Κυπρίων σε ό,τι έχει να κάνει με το περίσσευμα του φαγητού φαίνεται ότι οι πιο συνήθεις ενέργειες είναι η κατανάλωση των περισσευμάτων τις επόμενες μέρες, η προσφορά ως τροφή σε κατοικίδια και η αποθήκευση στην κατάψυξη για μελλοντική χρήση. Οι καταναλωτές ρωτήθηκαν και ως προς τη συχνότητα που υλοποιούν τις συγκεκριμένες ενέργειες. Η κατανάλωση των περισσευμάτων φαγητού είναι η συνήθεια που υλοποιείται πιο συχνά (72% το πράττουν αρκετά συχνά ή πάντοτε), ενώ η κομποστοποίηση φαίνεται να είναι η συνήθεια με τη λιγότερη συχνότητα αφού μόνο 9% των νοικοκυριών δηλώνουν ότι κάνουν κομποστοποίηση των περισσευμάτων τροφίμων σε συστηματική βάση. Το 15% δηλώνουν ότι το περίσσευμα φαγητού καταλήγει αρκετά συχνά ή πάντα στα σκουπίδια.

Συγκριτικά με το 2020 όλες οι θετικές ενέργειες διαχείρισης περισσευμάτων φαγητού παρουσιάζουν αύξηση εκτός της συνήθειας «προσφορά ως τροφή σε κατοικίδια», που παραμένει στο ίδιο επίπεδο. Πιο έντονη είναι η αύξηση στη συχνότητα των συνηθειών αποθήκευσης στην κατάψυξη για μελλοντική χρήση, η ετοιμασία άλλων φαγητών και η προσφορά σε άλλα άτομα.

Πετάμε φρούτα και λαχανικά

Σύμφωνα με την έρευνα, τα λαχανικά και τα φρούτα είναι οι κατηγορίες τροφίμων που πετιούνται πιο συχνά στα σκουπίδια. Το 56% των καταναλωτών πετούν λαχανικά τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τα φρούτα ανέρχεται σε 43%. Συγκριτικά με το 2020, όλα τα είδη τροφίμων κυμαίνονται σε παρόμοια ποσοστά στη συχνότητα που πετιούνται στα σκουπίδια εκτός από την κατηγορία των κρεατικών, όπου καταγράφεται μείωση της συχνότητας.

Στην ερώτηση ποιοι είναι οι κυριότεροι λόγοι που πετούν στα σκουπίδια τρόφιμα, φρούτα και λαχανικά στο νοικοκυριό τους, οι περισσότεροι δήλωσαν ότι περνά η ημερομηνία λήξης των τροφίμων (44%), ετοιμάζεται περισσότερο φαγητό στο νοικοκυριό απ’ ό,τι χρειάζεται (28%), κάποια μέλη του νοικοκυριού δεν καταναλώνουν όλο το φαγητό τους (27%) και το ότι αγοράζονται περισσότερα από τις πραγματικές ανάγκες του νοικοκυριού (27%). Ένα 15% δήλωσαν ότι δεν πετούν τρόφιμα στα σκουπίδια.

Σε σύγκριση με το 2020 οι κύριοι λόγοι απόρριψης τροφίμων είναι οι ίδιοι και τα αποτελέσματα δεν παρουσίασαν ιδιαίτερη διαφοροποίηση, εκτός από τον λόγο ότι το «φαγητό που περισσεύει και φυλάγεται, χαλά και δεν είναι κατάλληλο για κατανάλωση» (24% το 2022 με 31% το 2020). Αυτό ίσως να οφείλεται στην καλύτερη φύλαξη των τροφίμων, που όπως φαίνεται από προηγούμενη ερώτηση τα νοικοκυριά που συνηθίζουν να αποθηκεύουν περισσεύματα τροφίμων στην κατάψυξη είναι περισσότερα το 2022 (32%) σε σχέση με το 2020 (23%).

Όταν οι καταναλωτές ρωτήθηκαν να υπολογίσουν την ποσότητα των τροφίμων που πετούν σε σύγκριση με αυτά που αγοράζουν, οι περισσότεροι (το 81%) απάντησαν ότι κάθε εβδομάδα το 10% - 30% των αγορών τους σε τρόφιμα πετιέται στα σκουπίδια. Σε σχέση με το 2020, το ποσοστό αυτό παραμένει το ίδιο (81%). Μόνο 5% των νοικοκυριών δηλώνουν ότι δεν πετούν στα σκουπίδια τρόφιμα, φρούτα ή λαχανικά και αυτό το ποσοστό επίσης παραμένει στα ίδια επίπεδα με το 2020 (4%).

Όσον αφορά τα αισθήματα των καταναλωτών όταν απορρίπτουν τρόφιμα στα σκουπίδια, το πιο σύνηθες αίσθημα είναι οι τύψεις (59%), μετά έρχεται η σπατάλη χρημάτων (51%) και μετά η ζημιά στο περιβάλλον (33%). Ένα 4% δηλώνουν ότι νιώθουν αδιαφορία. Οι αναφορές και στα τρία αυτά αρνητικά αισθήματα αυξήθηκαν κατά τα δύο τελευταία χρόνια, ενώ το ποσοστό που δηλώνουν αδιάφοροι μειώθηκε κατά την αντίστοιχη περίοδο από 10% σε 4%. Φαίνεται να υπάρχει μια θετική αλλαγή σε αυτήν την περίπτωση ως προς τις αντιλήψεις των καταναλωτών για την απόρριψη τροφίμων στα σκουπίδια.

Όμως παραμένει τρίτο στη σειρά, όπως και το 2020, το αίσθημα ότι προκαλείται ζημιά στο περιβάλλον.

Ακολουθούν τα συμπεράσματα των ερωτήσεων οι οποίες δεν είναι επανάληψη από την έρευνα του 2020.

Ανησυχούν για το περιβάλλον;

Στην ερώτηση κατά πόσο θεωρούν σημαντική τη μείωση απορριμμάτων τροφίμων για τη προστασία του περιβάλλοντος, 8 στους 10 συμμετέχοντες την θεωρούν πολύ σημαντική (41%), είτε αρκετά σημαντική (39%). Παρόλα αυτά, σε άλλη ερώτηση για την κατάταξη σημαντικότητας κινήτρων για μείωση τον απορριμμάτων τροφίμων, η εξοικονόμηση χρημάτων (48%) και το ότι αυτό είναι το σωστό πράγμα να κάνει κάποιος (46%) αναφέρονται σε μεγαλύτερο βαθμό από το ενδιαφέρον για το περιβάλλον (39%). Παρόλο που φαίνεται να υπάρχει η αντίληψη ότι η μείωση των αποβλήτων τροφίμων είναι σημαντική για την προστασία του περιβάλλοντος, δεν είναι αυτό το κύριο αίσθημα όταν πετιούνται τρόφιμα στα σκουπίδια. Όπως είδαμε και σε προηγούμενη ερώτηση, σε προσωπικό επίπεδο τα κύρια αισθήματα είναι οι τύψεις και η σπατάλη χρημάτων και τρίτη έρχεται η ζημιά στο περιβάλλον.

Οι συμμετέχοντες ρωτήθηκαν να υπολογίσουν το ποσοστό των αποβλήτων τους σε τρόφιμα σε σύγκριση με τα συνολικά απόβλητα, δεδομένου ότι στο μέσο κυπριακό νοικοκυριό το 50% είναι απόβλητα τροφίμων. Το 78% των καταναλωτών δήλωσαν ότι απορρίπτουν λιγότερο από 50%. Αυτό επιβεβαιώνει ότι υπάρχει υποεκτίμηση από τους καταναλωτές του μεγέθους του προβλήματος των αποβλήτων τροφίμων, αφού στην ουσία οι πιο πρόσφατες μετρήσεις δείχνουν ότι τα οργανικά απόβλητα στην Κύπρο είναι μεταξύ 47 – 52% κατά βάρος των Δημοτικών Στερεών Απορριμμάτων.

Σε εξόδους ή όταν έχουν καλεσμένους για φαγητό, η πλειοψηφία (61%) δηλώνουν ότι παραγγέλνουν/ ετοιμάζουν περισσότερο φαγητό απ’ ό,τι αναμένεται να χρειαστεί, ώστε να διασφαλίσουν ότι δεν θα ξεμείνουν από φαγητό. Αυτή η απάντηση συνάδει με τα αποτελέσματα στην ερώτηση για τους λόγους που αγοράζονται περισσότερα τρόφιμα απ’ ό,τι είναι απαραίτητο. Δηλαδή το ότι το 43% απάντησαν ότι θέλουν να διατηρούν αποθέματα στο σπίτι και το 33% θέλουν να είναι προετοιμασμένοι για ξένους στο σπίτι.

Πακέτο από το περίσσευμα φαγητού παίρνει μόνο το 15%

Κατά τις εξόδους των καταναλωτών, όταν περισσεύει φαγητό, μόνο το 15% το παίρνουν πάντα μαζί τους για μελλοντική κατανάλωση και μόλις 29% το παίρνουν αρκετά συχνά. Αν και τα αισθήματα κατά την απόρριψη τροφίμων είναι αρνητικά και μόνο το 4% δηλώνουν αδιαφορία, εντούτοις όταν υπάρχει περίσσευμα φαγητού στο εστιατόριο το ποσοστό που το παίρνουν μαζί τους στο σπίτι αρκετά συχνά ή πάντα είναι μόνο 44%.

Και τελευταίο, σε ερώτηση κατά πόσον εφαρμόζουν την πρακτική του «Πρώτο έρχεται, Πρώτο καταναλώνεται» με τα τρόφιμα που αγοράζουν οι καταναλωτές, το 55% δήλωσαν ότι το πράττουν πάντα ή αρκετά συχνά. Αυτή η συνήθεια συνδέεται και με τη σωστή φύλαξη των προϊόντων στο ψυγείο και στα ερμάρια. Σε προηγούμενη ερώτηση το 95% των συμμετεχόντων δήλωσαν ότι ελέγχουν τις ημερομηνίες λήξης/κατανάλωσης και το 90% ότι προσέχουν πώς αποθηκεύουν τα τρόφιμα στο ψυγείο. Δεδομένων αυτών των ποσοστών θα περίμενε κάποιος να είναι πιο υψηλό το ποσοστό για τη συνήθεια «Πρώτο έρχεται, Πρώτο καταναλώνεται».

Υπήρξε βελτίωση

Τα αποτελέσματα της έρευνας του 2022 σε σχέση με το 2020 δείχνουν να υπάρχει μία μικρή βελτίωση ως προς τις συνήθειες των καταναλωτών σχετικά με την αγορά, διατήρηση και κατανάλωση των τροφίμων και τη διαχείριση του περισσεύματος των τροφίμων. Τα αποτελέσματα υποδεικνύουν επίσης μιαν αλλαγή στις απόψεις και αντιλήψεις των Κύπριων καταναλωτών γιατί η απόρριψη τροφίμων φαίνεται να συνδέεται πιο έντονα με αρνητικά αισθήματα σε σύγκριση με δύο χρόνια πριν.

Είναι εμφανείς όμως κάποιες αρνητικές συνήθειες και αντιλήψεις, όπως η ανάγκη των Κυπρίων να νιώθουν ότι υπάρχει επάρκεια τροφίμων στο σπίτι και στις εξόδους τους, και ταυτόχρονα να μην κάνουν σωστή διαχείριση των περισσευμάτων. Επίσης η αντίληψη του προβλήματος των αποβλήτων τροφίμων δεν εκτιμάται σωστά. Δεν υπάρχει αρκετή ευαισθητοποίηση/γνώση γύρω από το περιβαλλοντικό κόστος των αποβλήτων τροφίμων, αλλά ούτε και η κλίμακα του προβλήματος. Οι καταναλωτές πιστεύουν ότι απορρίπτουν λιγότερα απ’ ό,τι στην πραγματικότητα.