Αριστερά ή Δεξιά

285246842_10160107994567700_2683679028212322134_n.jpg

Oι μητέρες στις αγγλόφωνες κοινωνίες έχουν έναν τρόπο να μάθουν στα παιδιά τους την διαφορά του δεξιού από το αριστερό. Και μαζί καλούς τρόπους στο τραπέζι. Πού πάει το ψωμί και πού το ποτήρι. Τυλίγοντας σε κύκλο τον αντίχειρα και τείνοντας τον δείκτη, το αριστερό χέρι σχηματίζει το γράμμα «b» και το δεξί το γράμμα «d». Έτσι μαθαίνουν και σε ποια πλευρά του πιάτου μπαίνει το ψωμί (bread) και σε ποια το ποτό (drink).

Αλλά η διαφορά αριστερού και δεξιού χεριού δίνει το εμπειρικό

επιχείρημα στον φιλόσοφο Καντ για να υποστηρίξει τη θεωρία του Νεύτωνα για το «απόλυτο» του χώρου, ενάντια στις θεωρίες του Λάιμπνιτς ότι ο χώρος είναι σχετικός, συναγόμενος από τις θέσεις και σχέσεις των όντων. Πρέπει, για τον Καντ, να υπάρχει κάτι σε αναφορά προς το οποίο το δεξί και το αριστερό χέρι να συγκρίνονται, και αυτό είναι ο ίδιος ο χώρος. Οι διαφορές αυτές ανάμεσα στο αριστερό και το δεξιό βρίσκονται στην σύσταση των όντων, σε αναφορά, αποκλειστικά, προς τον απόλυτο και πρωταρχικό χώρο.

Μόνο αν τα σώματα μπορούσαν να περιστραφούν σε μια τέταρτη διάσταση θα μπορούσε το αριστερό χέρι να γίνει δεξί χέρι. Αλλά τότε θα επέστρεφε, θα έλεγαν οι επιστήμονες σήμερα, σε ένα ασύμβατο σύμπαν, αφού τα αμινοξέα θα ήταν αριστερόστροφα και τα μόρια της σάκχαρης δεξιόστροφα. Ένα διαφορετικό σύμπαν, για διαφορετικές ζωές.

Ζούμε όμως σ’ ένα τρισδιάστατο σύμπαν, έναν κοινό για όλους μας κόσμο, όπου οι καρδιές μας είναι αριστερά, το στομάχι μας ομοίως, ενώ τη συκώτι μας στα δεξιά. Βλέπουμε πιο ολοκληρωμένα, στερεοσκοπικά, με την συνέργεια του αριστερού και του δεξιού ματιού, αλλά κι όπου το αριστερό μας γάντι δεν ταιριάζει στο δεξί χέρι.

Γιατί, λοιπόν, να θεωρούμε την πολιτική διαφορά ανάμεσα σε αριστερά και δεξιά, μια διαφορά που όρισαν τα καθίσματα στην Γαλλική Εθνοσυνέλευση του 1789, σαν απόλυτη, μεταφυσική κι αγεφύρωτη, όσο απόλυτη κι ο απόλυτος χώρος που ορίζει το αριστερό και το δεξί μας χέρι; Μια διαφορά, ωστόσο, ανάμεσα στους πόλους μιας συνέχειας, στην περιγραφή και τα ορίσματα ενός κοινού μας κόσμου. Διαφορά βαθμού στην διανομή του κοινωνικού αγαθού, στην έμφαση στην στάση ή την κίνηση, στην πρόοδο μέσα από την ανατροπή ή την ανατροπή μέσα από την πρόοδο, στην ευημερία που διαχέεται από πάνω ή διεκδικείται από τα κάτω, την δημιουργία ή την κατανομή του πλούτου, την ελευθερία ή την ισότητα, την βεβαιότητα και σεβασμό του δεδομένου ή την γενναία διάνοιξη στο καινούριο. Διαφορές σημαντικές μεν, αξιακές, οπωσδήποτε, αλλά στο πλαίσιο ή φόντο μιας λίγο πολύ κοινής ιδέας ή πυρήνα κοινών πολιτικών αξιών, που είναι η δημοκρατία και η δικαιοσύνη που την συνέχει ως πολιτικό ιδεώδες.

Διαφορές που τότε οξύνονται και γίνονται αγεφύρωτες, σαν τον απόλυτο χώρο του δεξιού και του αριστερού χεριού, όταν βλέπονται σαν απόλυτη «ηθική» διαφορά, ανάμεσα στο απόλυτο καλό και το απόλυτο κακό (ανάλογα από ποια κατεύθυνση το βλέπει κανείς). Όσο όμως αμετακίνητοι και καθαροί κι αν θέλουμε να είμαστε στις ηθικές μας δεσμεύσεις, όσο προσηλωμένοι στις θεμελιώδεις ηθικές μας αντιλήψεις, πρόκειται για «ηθική καθαρότητα» που όσο πιο καθαρή κι αδιαπραγμάτευτη, μοιάζει όμως να αντιστοιχεί σε ηθική και διανοητική εθελοτυφλία.

Στο βάθος οι πολιτικές διαφορές είναι επιστημολογικές. Οι «ασύμβατες» ηθικά πολιτικές κοσμοθεωρίες μπορεί να αποτελούν θεωρητικές πολιτικές κατασκευές και κουλτούρες, που είναι ανοικτές στην επισήμανση επιστημικών, γνωστικών ανεπαρκειών ή αντιφάσεων, πιο διακριτών μέσα από το κριτικό φως των αντίπαλων θεωριών. Ή, των χαμένων κι αδικημένων της δικής μας πολιτικής θεωρίας ή συστήματος.

Κι ακόμη, και πιο βασικά, αν δημοκρατία σημαίνει την δυνατότητα έλλογης συζήτησης των διαφορετικών όσο ασύμβατων απόψεων, η κυριότερη κρίση που αντιμετωπίζουμε δεν είναι ηθική, ανάμεσα σε αγεφύρωτα απόλυτες ηθικές πίστεις, αλλά επιστημολογική. Πρόκειται για την απώλεια της δυνατότητας να διαφωνήσουμε ο ένας με τον άλλο, να δεχθούμε ότι κάποιος ή και οι δυο κάνουμε λάθος χωρίς να είναι κακός, μοχθηρός ή ανήθικος.

Ότι οι φιλοσοφικές προϋποθέσεις της δημοκρατίας είναι η δυνατότητα έλλογης διαφωνίας - όσο βαθιάς και δυσεπίλυτης, όσο έντονης και θεμελιώδους, αλλά ανάμεσα σε λογικούς, καλά πληροφορημένους, καλοπροαίρετους και ειλικρινείς ανθρώπους με τους οποίους έχουμε μόνο να κερδίσουμε, αν ανοιχτούμε σε υγιή και ειλικρινή διάλογο.

Διότι, τελικά, όσο κι αν παραπέμπουν σε έναν απόλυτο χώρο, το δεξί και το αριστερό αποτελούν γνωρίσματα αυτού του κοινού μας κόσμου, τα δύο χέρια μιας ισορροπημένης ασυμμετρίας που προσθέτει σε μια στερεοσκοπική, μια πληρέστερη ηθικά, πολιτικά και φιλοσοφικά άποψη για τον κόσμο και τον εαυτό μας.