Δεκέμβριος 1965: Η Λευκωσία της πράσινης γραμμής

Το βρετανικό περιοδικό «Soldier» είναι έκδοση του Βρετανικού Υπουργείου Αμύνης, που κατά καιρούς έχει αφιερώσει σελίδες του στην Κύπρο και τα βρετανικά στρατεύματα που εδρεύουν στο νησί.

Το τεύχος του περιοδικού που κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 1965, αποτελεί μια από τις πλέον ενδιαφέρουσες φωτοεικονογραφήσεις της Κύπρου στα χρόνια του ’60 και της χωριστικής απόπειρας που προχωρούσε μυστικώ τω τρόπω και χωρίς να υπάρχει κριτική και προβληματισμός (πλην ελάχιστων εξαιρέσεων) για τις οργανωμένες μεθοδεύσεις διχοτόμησης και εδαφικού διαμελισμού.

Οι δεκαπέντε φωτογραφίες του αφιερώματος χάριν στην εμπειρία του Frank Tompsett, συλλαμβάνουν μια πραγματικότητα τραγική και αποκαλυπτική. Επιπρόσθετα το κείμενο του Russell Miller θα πρέπει να μελετηθεί με προσοχή. Καλογραμμένο, με πλήθος πληροφορίες, με διεισδυτική ματιά στα γεγονότα αλλά με περίτεχνες στρατηγικές στοχεύσεις. Είναι κατά τη γνώμη μου, από τις πιο περίτεχνες εικονογραφήσεις των διχοτομικών τακτικών που εφαρμόζονται στο νησί εκείνα τα χρόνια. Μια ερευνητική τεκμηρίωση της υλοποίησης της μεθόδου «ασταθούς σταθερότητας» που τακτικά και στρατηγικά αναλύεται τα τελευταία χρόνια σε επιστημονικά συγγράμματα διεθνών σχέσεων, γεωπολιτικής και πολιτικής γεωγραφίας.

Οι εκπληκτικές φωτογραφίες από τη Λευκωσία του 1965 ομιλούν από μόνες τους. Η σημειολογία των πινακίδων είναι αποκρουστική και αποκαλυπτική: «Green Line-Danger-Turks:Ahead». Ειρηνευτές παντού στις στέγες της εντός των τειχών Λευκωσίας, απέναντι από τουρκική σημαία κοντά στο ξενοδοχείο «Λήδρα Πάλας». Πρωινή σύσκεψη των επικεφαλής των ειρηνευτικών αποσπασμάτων στο αρχηγείο της Δυνάμεως. Τέλος, Καναδός ειρηνευτής προβαίνει σε σωματική έρευνα Έλληνα οδηγού προτού συνοδεύσει ελληνικό «κομβόι» μέσα από επικίνδυνο τουρκοκυπριακό θύλακα.

Στο κείμενο ένθετα υπάρχει μια συνέντευξη του Αρχιεπίσκοπου Μακάριου μαζί με μια φωτογραφία του. Η συνέντευξη, σύντομη και μεστή, αποτελεί μια ευγενική αναγνώριση των καλών υπηρεσιών της Ειρηνευτικής Δύναμης και μια απόπειρα να καταδειχθεί η απόπειρα διαχωρισμού των Τουρκοκυπρίων με τη βίαιη καθοδήγηση της ηγετικής τους ομάδας. Τονίζει το γεγονός ότι δεν επιτρέπουν σε όσους Τουρκοκύπριους επιθυμούν να επιστρέψουν στις εστίες τους. Επεξηγεί τις παραμέτρους της ένοπλης «προστασίας» από την τουρκοκυπριακή ηγεσία όσων έχουν συγκεντρωθεί στις διχοτομικές περιοχές.

Το τραγικό είναι ότι δηλώνει αυτές τις αλήθειες σε εκφραστικό όργανο των αρχιτεκτόνων του διχοτομικού διαχωρισμού. Στα απόρρητα έγγραφα της εποχής, η τουρκοκυπριακή τακτική είναι κατ’ ουσίαν πρόταση στρατηγικού κέντρου που επιχειρεί να ελέγξει περίτεχνα και βίαια το νησί και το μέλλον του για πολλές δεκαετίες ακόμη.

Ένα βρετανικό στρατιωτικό περιοδικό διδάσκει και επιβάλλει καλή ανησυχία. Εικονογραφεί κινδύνους διχοτομικών στρατηγικών προϊστορίας εβδομήντα σχεδόν ετών.

Περιοδικό Soldier - Δεκέμβριος 1965, γραμμή αντιπαράταξης και διαχωρισμού
Παρουσιάσαμε πιο πάνω την αριστοτεχνική προβολή του ρόλου της Ειρηνευτικής Δύναμης στην Κύπρο του 1965. Στο περιοδικό «Soldier» του Βρετανικού Υπουργείου Αμύνης παρουσιάζεται και γεωγραφικά ο ρόλος των διαφόρων στρατιωτικών αποσπασμάτων που συνέθεταν την ειρηνευτική δύναμη εκείνη την εποχή, μαζί με ανάλογες φωτογραφίες από τα Κόκκινα, τη Λευκωσία, τα Βουνά του Πενταδάκτυλου, τον Άγιο Ιλαρίωνα.

Στις υπόλοιπες φωτογραφίες είναι εμφανής η δυσκολία που προκύπτει από τη δυνάμει διχοτομική πραγματικότητα των θυλάκων της αυτοαπομόνωσης των Τουρκοκυπρίων. Αυτή τη δυσκολία των απλών ειρηνευτών στρατιωτών αναδεικνύουν οι φωτογραφίες που είναι σίγουρα καλά επιλεγμένες. Μόνοι στις ερημιές ανάμεσα σε φυλάκια και συνεχείς αψιμαχίες. Η ασταθής σταθερότητα που επέλεξαν χρόνια πριν τα στρατηγικά κέντρα. Στο κείμενο που συνοδεύει τις φωτογραφίες αναδεικνύεται εντέχνως η ανάγκη της διαμεσολάβησης ανάμεσα στους Έλληνες και τους Τούρκους του νησιού που καυγαδίζουν «για λόγους που θυμίζουν αυλή παιδικού σχολείου». Το επιχείρημα για την ανωριμότητα ενός λαού να αναλάβει την αυτοδιάθεση και την αυτοδιαχείριση του βίου του επανέρχεται και πάλιν.

Ένα καλογραμμένο κείμενο φωτοειδησεογραφικής προπαγάνδας έχει συχνά τις παράλληλές του συνεισφορές στην ιστορική και κοινωνική διερεύνηση. Συνήθως οι φωτογράφοι, περισσότερο αυτόνομοι στη δουλειά τους, συλλαμβάνουν με τη δική τους ευαισθησία κάποιες αγνοημένες όψεις της Κύπρου στο περιθώριο, στο άκρο του κάδρου της φωτογράφησης.

Η καλά οργανωμένη εργασία εδραίωσης αντιλήψεων από δυτικά κέντρα στρατηγικής είναι φανερή σε αρκετά έντυπα της εποχής. Φωτοειδησεογραφική η Κύπρος στα περισσότερα έντυπα παρουσιάζεται ως ένας χώρος μικρού πολέμου που μπορεί να οδηγήσει, σε μεγάλους βορειοατλαντικούς μπελάδες. Ένας χώρος με ανάγκη κηδεμόνευσης χωριστικής επιτήρησης και συμβουλευτικής διαπραγμάτευσης.

Η πολυπρισματική και πολυεπίπεδη πραγματικότητα της Κύπρου του ’60 παρουσιάζεται μονοδιάστατα κατά τις βουλές των μεγάλων συμφερόντων. Η αλήθεια παραλλάσσεται και μόνο με την επίμονη έρευνα σε αρχεία μέσα από φιλαλήθεις μαρτυρίες πρωταγωνιστών αναδύεται απαιτητική και έντονα διαφοροποιημένη από τις έτοιμες εκδοχές ξένων Υπουργείων Αμύνης και εξωτερικών.

Το περιοδικό «Soldier» υπομνηματίζει όσα σημείωνε ο Χριστόδουλος Βενιαμίν στο σημαντικό ιστοριογραφικό βιβλίο του. Τον διακαή πόθο των Βρετανών να χαράξουν γραμμές διαχωρισμού και «ειρήνευσης» στο νησί. Πόθος ταυτισμένος με σχεδιασμούς, με δίαυλους προσγείωσης βομβαρδιστικών και αεροσκαφών παρακολούθησης.

Με την εσταυρωμένη γεωγραφική μοίρα ενός νησιού και του δύσμοιρου λαού του.