Το «Σύνδρομο της Κρήτης» και οι νέοι βασιβουζούκοι

Σαν σύγχρονος πολιτικός βασιβουζούκος*, ο επικεφαλής των Γκρίζων Λύκων Ντεβλέτ Μπαχτσελί παρουσίασε αυτήν την εβδομάδα χάρτη με το μισό Αιγαίο και την Κρήτη να ανήκει στην Τουρκία, κάτι που δεν έπρεπε να ξαφνιάσει. Αντιθέτως επιβεβαίωσε αυτό που ανοήτως δεν ήθελαν ή δεν μπορούσαν να καταλάβουν οι ηγεσίες σε Αθήνα-Λευκωσία όλα τα προηγούμενα χρόνια. Ότι, δηλαδή, η Τουρκία είναι μια αναθεωρητική δύναμη που εργαλειοποιεί το παρελθόν και την ιστορία με έντεχνο τρόπο, για να πετύχει τους διαχρονικούς εθνικούς της στόχους. Δηλαδή την ολοκληρωτική κατάληψη-έλεγχο της Κύπρου και τον διαμοιρασμό του Αιγαίου. Ειδικά για την Κύπρο το θέμα της Κρήτης, και πώς αυτή κατάφερε ν’ απαλλαγεί από την τουρκική παρουσία, έχει ιδιαίτερη σημασία και αξίζει να το εξετάσει κανείς σ’ ένα διαχρονικό ιστορικό πλαίσιο, για να κατανοήσει τον τρόπο που εργαλειοποιήθηκε για τη διατήρηση της τουρκικής παρουσίας στην Κύπρο.

Κρήτη: Από οθωμανική επαρχία στην Ένωση

Οι Οθωμανοί πολιόρκησαν την Κρήτη για 24 χρόνια, από το 1645 έως την τελική κατάληψη το 1669. Σύμφωνα με τον Αλφόνς ντε Λαμαρτίν (Πρώην Υπουργό Ευρώπης και Εξωτερικών της Γαλλίας), η κατάκτηση της Κρήτης κόστισε στους Οθωμανούς «τριακόσιες χιλιάδες ανθρώπους». Αφού την κατέλαβαν οι Οθωμανοί έκαναν την Κρήτη μιαν από τις «προνομιούχες» επαρχίες τους.

Η ελληνική εξέγερση, που ξεκίνησε στην Πελοπόννησο το 1821, επηρέασε σύντομα και την Κρήτη.
Το 1830, οι Έλληνες Κρήτες επαναστάτησαν, απαιτώντας πλήρη ανεξαρτησία ή ένωση με την Ελλάδα. Ο Μαχμούτ Β’ ζήτησε από τον Αιγύπτιο κυβερνήτη Μεχμέτ Αλή Πασά βοήθεια για να καταστείλει την εξέγερση, κάτι που πέτυχε και έμεινε στην Κρήτη από το 1831 έως το 1840. Οι Έλληνες της Κρήτης επαναστάτησαν το 1858 και το 1864 και η Αγγλία άφησε στην Ελλάδα 7 νησιά υπό την αιγίδα της στο Αιγαίο. Αυτό αναβίωσε την ιδέα της Ένωσης μεταξύ των Ελλήνων. Οι Έλληνες Κρήτες ξεκίνησαν την πρώτη μεγάλη εξέγερση στο νησί το 1866. Δήλωσαν ότι δεν αναγνωρίζουν την οθωμανική κυριαρχία στο νησί και κήρυξαν την προσάρτηση της Κρήτης στην Ελλάδα.

Η Κρητική Πολιτεία (1896-1913) ήταν το επίσημο όνομα με το οποίο αναγνωρίστηκε η Κρήτη ως αυτόνομο κράτος, το οποίο, ωστόσο, ήταν πλήρως ελεγχόμενο από τις Μεγάλες Δυνάμεις (Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Ιταλία και Ρωσία) και υπό τουρκική επικυριαρχία. Προπαρασκευή της αυτονόμησης της Κρήτης υπήρξε η ιστορική Σύμβαση της Χαλέπας. Η Κρητική Πολιτεία αποτέλεσε το μεταβατικό στάδιο πριν από την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα το 1913.

Η Κρήτη έγινε δηλαδή πρώτα αυτόνομη, μετά ανεξάρτητη και μετά ενώθηκε με την Ελλάδα με την πρώτη ευκαιρία. Αυτό το μοτίβο ιστορικής εξέλιξης ήθελαν και θέλουν να αποτρέψουν με την περίπτωση της Κύπρου.

Η πρώτη σύνδεση Κύπρου - Κρήτης

Ήδη οι πρώτες ανησυχίες ξεκίνησαν από τη δεκαετία του 1950. Ήταν μια περίοδος πολεμικής υπερηφάνειας στην Τουρκία, καθώς ο τουρκικός στρατός έδειξε τη δυνατότητά του εκτός τουρκικής επικράτειας, στον πόλεμο της Κορέας. Ταυτόχρονα, τα περιφερειακά συμφέροντα απαιτούσαν από την τουρκική κυβέρνηση να λάβει τη θέση που εξέφρασε ο τότε Υπουργός Εξωτερικών Φουάτ Κοπλουλού το 1950 για το θέμα της Κύπρου.

Ο ε.α. Τούρκος πρέσβης Tugay Uluçevik σημειώνει ότι, στο πλαίσιο της πρώιμης περιόδου του Ψυχρού Πολέμου, η Τουρκία παρακολουθούσε την Κύπρο από το περιθώριο, εν μέρει επειδή δεν ήθελε να καταστρέψει τις καλές σχέσεις που είχε τότε με τη γείτονά της, την Ελλάδα.

Ωστόσο, ως απάντηση σε αυτό, τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης και οι οργανώσεις νεολαίας εργάστηκαν για αλλαγή της κοινής γνώμης με τρόπο που θα άλλαζε τελικά την εξωτερική πολιτική της χώρας:

«Στις συνθήκες στις οποίες βρέθηκε η Τουρκία, οι τουρκοκυπριακές ελίτ με επικεφαλής τον Δρα Φαζίλ Κουτσιούκ και τον τότε 24χρονο δικηγόρο Ραούφ Ντενκτάς χρησιμοποίησαν την εφημερίδα που εξέδιδαν τότε, προβάλλοντας διαμαρτυρίες που οργάνωσαν στο Νησί, με το μήνυμα ότι ‘‘η Κύπρος δεν πρέπει να γίνει Κρήτη’’. Τα μηνύματα αυτά τα έστειλαν στην τουρκική κυβέρνηση και με επισκέψεις στην Άγκυρα ενημέρωναν και προειδοποιούσαν όχι μόνο τους επίσημους κύκλους της Τουρκίας, αλλά ολόκληρο τον τουρκικό λαό για όσα θεωρούσαν ως προθέσεις των Ε/κ.

»Η τουρκική νεολαία αντήχησε αυτές τις προειδοποιητικές φωνές που σηκώθηκαν από την Κύπρο και έφτασαν στην Άγκυρα, ενώ ο τουρκικός Τύπος διέδωσε αυτές τις φωνές παντού στην Ανατολία. Ως αποτέλεσμα, ο λαός της Ανατολίας αφουγκράστηκε και ενώθηκε με τους Τ/κ γύρω από την Εθνικό Όρκο», αναφέρει ο Ολουτσεβίκ σε άρθρο του το 2016.

Χρησιμοποιώντας ένα συνονθύλευμα ιστορικών αναφορών και εκκλήσεις για το μεγαλείο της φυλής, Τούρκοι συγγραφείς όπως ο Ιζέτ Ακύογκλ έγραφαν από το 1955 για απειλές σφαγών των Τ/κ με μοναδικό σκοπό να εγκαταλείψουν το νησί. Στο πλαίσιο αυτό μάλιστα έλεγαν πως οι Έλληνες χρησιμοποίησαν την ίδια τακτική και στην Κρήτη, έγιναν ιδιοκτήτες του νησιού τρομάζοντας του Τουρκοκρητικούς με απειλές θανάτου. «Τώρα κινούνται για να χρησιμοποιήσουν την ίδια τακτική στην Κύπρο...», έγραφαν.

Το «Σύνδρομο της Κρήτης»

Μέχρι σήμερα είναι βαθιά ριζωμένο στην αντίληψη των Τ/κ το λεγόμενο «Σύνδρομο της Κρήτης», που ορίζει μια υποβόσκουσα φοβία, θαμμένη βαθιά μέσα στην τουρκοκυπριακή συλλογική ψυχή, η οποία συνεχίζει να διαμορφώνει τη σύγχρονη πολιτική τους ταυτότητα ακόμη και σήμερα.

Ο κατοχικός πρώην ηγέτης Ραούφ Ντενκτάς ανέδειξε το ζήτημα της Κρήτης σε προμετωπίδα της πολιτικής των Τούρκων της Κύπρου. Το 2004 εξέδωσε μάλιστα το βιβλίο (238 σελίδες) με τίτλο «Η Κύπρος δεν πρέπει να γίνει Κρήτη» (Kıbrıs Girit Olmasın) και προειδοποιεί για την παράλληλη ιστορική πορεία Κύπρου-Κρήτης από την οθωμανική αυτοκρατορία προς την Ένωση με την Ελλάδα.

Στην ίδια πολιτική γραμμή ήταν και οι δηλώσεις του κατοχικού νέου ηγέτη Ερσίν Τατάρ, ο οποίος τον Οκτώβριο του 2020 δήλωσε: «Αν χάσουμε το κράτος μας (ψευδοκράτος), θα γίνουμε μειονότητα υπό την πλειοψηφία και μακροπρόθεσμα θα γίνουμε Κρήτη. Εκεί στην Κρήτη οι Τούρκοι έφυγαν επειδή δεν μπορούσαν να συνεχίσουν να ζουν με τους Έλληνες και τώρα η Κρήτη έγινε ελληνικό νησί. Δεν θα αφήσουμε αυτό να γίνει σε καμία περίπτωση στην Κύπρο».

Το παράπονο του Αμτουλχαμίντ Β

Με τη Συνθήκη του Βερολίνου 1878, οι Οθωμανοί έχασαν συνολικά 237.298 τετραγωνικά χιλιόμετρα γης στην Ευρώπη. Ουσιαστικά τα δύο πέμπτα της οθωμανικής γης στην Ευρώπη είχαν φύγει.

Αν προσθέσει κανείς τη Βουλγαρία, την Ανατολική Ρωμυλία, τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, την Κρήτη, την Κύπρο, την Τυνησία και την Αίγυπτο, που προφανώς ήταν προσκολλημένες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, στην πραγματικότητα αποδεικνύεται ότι κατά τη θητεία του Αμπντούλ Χαμίντ Β χάθηκαν συνολικά 1.600.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα γης, που σημαίνει «δύο Τουρκίες».

Οι κεμαλιστές κυρίως Τούρκοι κατηγορούν ουσιαστικά τον Σουλτάνο Αμνπτούλ Χαμίντ Β για διπλωματική κακοδιαχείριση του ζητήματος της Κρήτης. Σύμφωνα με ιστορικές πηγές, ο ίδιος ο Σουλτάνος δήλωνε: «Τελικά, αυτό το όμορφο νησί, που μας κόστισε τόσο αίμα, θα μας το πάρουν μια μέρα. Θα ήταν ωραίο να υλοποιηθεί το παλιό μου έργο (1880): Ήθελα να θυσιάσω την Κρήτη στους Έλληνες. Με αυτόν τον τρόπο θα είχα εξασφαλίσει τη Θεσσαλία για πάντα».

Υπάρχουν μάλιστα και σκίτσα εποχής που διακωμωδούν τον τρόπο με τον οποίο ο Αμπντούλ Χαμίντ Β παραχώρησε την Κρήτη στους Bρετανούς.

Η μαζική αναχώρηση των Τουρκοκρητικών άρχισε οικειοθελώς μετά το τέλος της επανάστασης του 1897 και την ίδρυση της Κρητικής Πολιτείας, αφού αρνήθηκαν να τεθούν υπό τη διοίκηση χριστιανού υπάτου αρμοστή. Μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης και λόγω της υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών του 1923 οι Τουρκοκρητικοί αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν την Κρήτη καθώς και οι τελευταίοι μουσουλμάνοι της Κρήτης με ελάχιστες εξαιρέσεις φιλοχριστιανών.

*Σημαντικό ρόλο στην Κρήτη διαδραμάτισαν οι λεγόμενοι «βασιβουζούκοι» («αγύριστα κεφάλια»). Πρόκειται για ασιατική, τουρανική φυλή, που χρησιμοποιήθηκε από τον Μωάμεθ τον Πορθητή σαν προφυλακή κατά την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Ήταν ικανοί ιππείς, γι’ αυτό παλαιότερα, σε ορισμένες περιοχές της Τουρκίας, οι έφιπποι αστυνομικοί ονομάζονταν βασιβουζούκοι. Η λέξη βασιβουζούκος είναι άγνωστη στα πρώτα χρόνια της τουρκικής ιστορίας. Επινοήθηκε αργότερα, όταν εισήχθη στην Τουρκία το νεότερο στρατιωτικό σύστημα.

**Κεντρική φωτογραφία: Το Ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου. Πίνακας του Ιταλού ζωγράφου Τζουζέπε Λορέντζο Γκατέρι. Το φιλελληνικό ρεύμα ήταν ιδιαίτερα ισχυρό εκείνη την εποχή στην Ιταλία και δεκάδες Ιταλοί εθελοντές συμμετείχαν στην κρητική επανάσταση του 1866.