Η ιστορική συμβολή της Πολιτικής Άμυνας στο κυπριακό οικοδόμημα ασφαλείας

Η Πολιτική Άμυνα στην Κύπρο, όπως την ξέρουμε, ξεκίνησε να οργανώνεται αμέσως μετά τους τουρκικούς βομβαρδισμούς στην Τηλλυρία τον Αύγουστο του 1964, με πρώτο Διοικητή της τον Αρηχηγό Αστυνομίας. Υπό το φως αυτής της εξέλιξης, αποτελεί και αυτή τέκνο των ίδιων συνθηκών που κυοφόρησαν και γέννησαν και την Εθνική Φρουρά (που απορρόφησε το ελληνικό προσωπικό του ανενεργού πλέον Κυπριακού Στρατού) και την ΚΥΠ, που αρχικά υπάγονταν στην Αστυνομική Δύναμη Κύπρου, η οποία επίσης απορρόφησε την Χωροφυλακή.

Ο περί Πολιτικής Άμυνας Νόμος του 1964

Οι φασαρίες του 1963-64, που προκλήθηκαν από την πρώτη προσπάθεια επιβολής ομοσπονδιακής διχοτόμησης από την τουρκοκυπριακή ΤΜΤ, επανέφεραν την ανάγκη δημιουργίας, ξανά, αυτήν τη φορά από κυπριακά χέρια, μιας οργανωμένης Πολιτικής Άμυνας.

Η Δύναμη Πολιτικής Άμυνας υπάγεται στο Υπουργείο Εσωτερικών. Σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα του ΥΠΕΣ (moi.gov.cy), με την ψήφιση από τη Βουλή των Αντιπροσώπων του περί Πολιτικής Άμυνας Νόμου του 1964, έγινε πρόνοια για την οργάνωση πολιτικών αμυντικών δυνάμεων και υπηρεσιών σε εθελοντική και υποχρεωτική βάση, την εκπαίδευση πολιτών στη Δύναμη Πολιτικής Άμυνας, την προμήθεια και αποθήκευση εφοδίων, τη δημιουργία καταφυγίων, καθώς και την επίταξη, αγορά και μίσθωση κινητής ή ακίνητης περιουσίας.

Η λειτουργία της Πολιτικής Άμυνας σήμερα διέπεται από τους περί Πολιτικής Άμυνας Νόμους του 1996 και 1998 και τους περί Πολιτικής Άμυνας (Γενικούς) Κανονισμούς του 1997 έως 2012.

Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος & αποικία Κύπρος

Η «Σημερινή» συζήτησε την ιστορία της Πολιτικής Άμυνας στην Κύπρο με παλιό αξιωματικό της Δύναμης, ο οποίος ανέφερε πως ο θεσμός, όπως τον ξέρουμε, δηλαδή με εμπλοκή εθελοντών για αντιμετώπιση εχθρικής επίθεσης, είναι δημιούργημα των Βρετανών, ως ιδέα και ως πρώτη εφαρμογή.

Συγκεκριμένα, ξεκίνησε κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, μετά τους γερμανικούς βομβαρδισμούς του Λονδίνου. Οι βρετανικές Αρχές αξιοποίησαν εθελοντές πολίτες, γυναίκες και άνδρες, άμαχους κυρίως, όπως ηλικιωμένους, απόστρατους των Βρετανικών Ενόπλων Δυνάμεων και αφυπηρετήσαντες αστυνομικούς και τους ενέταξαν σε μια δύναμη που ονόμασαν «Πολιτική Άμυνα» (“Civil Defence”). Μια από τις πρώτες τους αποστολές ήταν η παρατήρηση του ουρανού για επισήμανση αεροπορικών επιδρομών. Όταν ξεκίνησαν οι γερμανικοί βομβαρδισμοί, και αρκετοί εξ αυτών ήταν ήδη εκπαιδευμένοι στις Πρώτες Βοήθειες, τότε επεκτάθηκε ο ρόλος τους και ξεκίνησαν να οργανώνονται ακόμη περισσότερο. Τότε δημιουργήθηκαν και οι Ομάδες Παρατηρητών Αεράμυνας και οι Συνοικιοφύλακες, οι οποίοι συμβούλευαν τους πολίτες από πόρτα σε πόρτα να σβήνουν τα φώτα για να μην αποτελούν στόχο των βομβαρδιστικών, ενώ άλλοι ήταν ήδη εκπαιδευμένοι στις Πρώτες Βοήθειες και στην ελαφρά διάσωση.

Μέσα σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο, το 1940, οι Βρετανοί δημιούργησαν, σε ad hoc βάση, Πολιτική Άμυνα (με το ίδιο όνομα, “Civil Defence”) και στην Κύπρο, που αποτελούσε αποικία της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Οι Βρετανοί, φοβούμενοι επιδρομές του Άξονα στην Κύπρο, με βάση την εμπειρία τους στο Λονδίνο, αξιοποίησαν Κύπριους πολίτες με βάση τις εμπειρίες που είχαν στο Λονδίνο. Χρησιμοποιήθηκαν κυρίως Κύπριοι Έλληνες, απόστρατοι της αποικιοκρατικής Αστυνομίας, καθώς και άλλοι εθελοντές πολίτες. Οι αστυνομικοί, όντες πιο πειθαρχημένοι, συνέβαλαν στο να γίνει ένα πιο οργανωμένο σύνολο στην Κύπρο, αντιγράφοντας τις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν στο Λονδίνο. Πρώτος Διοικητής ήταν ο Βρετανός Αρχιαστυνόμος (Chief Constable) στην Κύπρο.

Πολιτική Άμυνα: Από την ΕΟΚΑ στο 1963-64

Όπως μας ανέφερε ο παλιός αξιωματικός της Πολιτικής Άμυνας, στην Κύπρο ο θεσμός μετά το 1945 άρχισε να φθίνει. Όταν ξεκίνησε ο ένοπλος εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας της ΕΟΚΑ, οι Βρετανοί διέλυσαν εντελώς την Πολιτική Άμυνα ως οργανωμένο σύνολο, διότι δεν ήθελαν να υπάρει κάτι, όχι μόνο λόγω του ότι δεν υπήρχε ανάγκη, αλλά η ύπαρξη ενός θεσμού, με εθελοντές Κυπρίους, μεταξύ αυτών και απόστρατους του Β’ Π.Π. και πρώην αστυνομικούς, μπορεί να βοηθούσε την ελληνοκυπριακή επανάσταση.

Με την εγκαθίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας το 1960, ο φόβος ξένης εισβολής θεωρητικά εξαφανίστηκε, και ούτε υπήρχαν ανησυχίες για έντονα καιρικά φαινόμενα και καταστροφές. Με την έναρξη της Τουρκανταρσίας, και ιδιαίτερα μετά τους τουρκικούς βομβαρδισμούς στην Τηλλυρία, παλιοί «Αεραμυνίτες» και «Πολιτικοαμυνίτες», ορισμένοι εκ των οποίων ήταν και στην ΕΟΚΑ, ή κατείχαν θέσεις-κλειδιά στην νέα κατάσταση πραγμάτων, είχαν νωπές μνήμες από την βρετανική Πολιτική Άμυνα και πρότειναν την επανασύσταση της Πολιτικής Άμυνας. Σύμφωνα με τον παλιό αξιωματικό, είναι αυτές οι διεργασίες που οδήγησαν στην ψήφιση του Νόμου του 1964. Πρώτος επίσημος Διοικητής της κυπριακής Πολιτικής Άμυνας ήταν ο Αρχηγός της Αστυνομικής Δύναμης Κύπρου.

Σημασία για κυπριακό οικοδόμημα ασφαλείας

Η Πολιτική Άμυνα έχει τεράστια αξία και τεράστια σημασία σε πολλούς τομείς. Είναι σημαντική η στήριξη, η αναβάθμιση και η ανάπτυξή της, καθώς σε αυτήν συμμετέχει ο ίδιος ο Κύπριος πολίτης, που συμβάλλει έτσι στην ασφάλεια του Κράτους του, σε συνέργεια με θεσμούς όπως η Εφεδρεία και η Εθνοφυλακή της Εθνικής Φρουράς, αλλά και των Παρατηρητών της Γειτονιάς και των Παρατηρητών της Πράσινης Γραμμής της Αστυνομίας Κύπρου. Οι συνθήκες της κατοχής, αλλά και, πλέον, των υβριδικών επιχειρήσεων στις ελεύθερες περιοχές, δημιουργούν την ανάγκη να ενισχυθεί και να αγκαλιαστεί από τους πολίτες.

Οι εθελοντές της Πολιτικής Άμυνας είναι επίσης παρόντες με αυταπάρνηση στην αντιμετώπιση φυσικών και άλλων καταστροφών στην Κύπρο και αλλού. Συγκινητική ήταν η παρουσία τους και η συνδρομή τους στις μεγάλες φωτιές της Ελλάδας από το 2007-2018 αλλά και το 2016 στο Ισραήλ, που με την ανθρωπιά και το φιλότιμο τους ενισχύουν την θετική εικόνα της Κύπρου και σε διπλωματικό επίπεδο.

2300 τα καταφύγια Πολιτικής Άμυνας

Η δημιουργία καταφυγίων/χώρων προστασίας αποτελεί βασικό μέτρο προστασίας άμαχων πολιτών για μικρή χρονική περίοδο σε περίπτωση εχθροπραξιών. Το πρόγραμμα δημιουργίας καταφυγίων ξεκίνησε το 1999. Ενώπιον του κράτους υπήρξαν τότε δύο βασικές επιλογές: Η πρώτη αφορούσε στη δημιουργία υπόγειων καταφυγίων σε μεγάλους ανοικτούς χώρους, οι οποίοι θα απαλλοτριώνονταν για τον σκοπό αυτό. Η δεύτερη αφορούσε στη δημιουργία καταφυγίων σε υφιστάμενους υπόγειους χώρους. Μετά από μελέτη των δύο επιλογών, αποκλείστηκε η πρώτη, λόγω του τεράστιου οικονομικού κόστους. Έτσι η ΚΔ κατέληξε στη δεύτερη επιλογή, η οποία παρείχε τη δυνατότητα άμεσης εφαρμογής, με μαζικό μάλιστα τρόπο, αφού χιλιάδες συμπολίτες μας, ιδιοκτήτες υπογείων, συγκατατέθηκαν στο να μετατραπούν οι ιδιόκτητοι χώροι τους σε δημόσιους χώρους καταφυγίων. Σήμερα σε παγκύπρια κλίμακα απαριθμούμε 2300 καταφύγια: με την κατανομή να είναι ως εξής: Λευκωσία και Λεμεσός 740 αντίστοιχα, Λάρνακα 275, Πάφος 205 και Αμμόχωστος 340.

Το Υπουργείο Εσωτερικών, στο οποίο υπάγεται η Πολιτική Άμυνα, απαντά σε καίρια ερωτήματα της «Σ» όπως το πώς μπορεί ο κάθε πολίτης να τύχει ενημέρωσης για το πιο κοντινό του καταφύγιο, πώς οι χώροι αυτοί παραχωρούνται στη διάθεση του κράτους, εάν κριθεί αναγκαίο σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, με τι υλικοτεχνικές υποδομές είναι εξοπλισμένα για την προστασία του πληθυσμού, αλλά και ποιας μορφής εκπαίδευσης τυγχάνουν οι πολίτες, ώστε να είναι καταρτισμένοι με τις κατάλληλες γνώσεις, τη στιγμή που θα χρειαστεί, για την αντιμετώπιση κρίσεων (σεισμών, πλημμυρών, πυρκαγιών, βομβαρδισμών, εχθροπραξιών κ.λπ.).

Η διαδικασία ενημέρωσης των πολιτών

Με στόχο την προστασία των ευαίσθητων αυτών δεδομένων, τα καταφύγια είναι καταχωρημένα σε ηλεκτρονικό σύστημα στο οποίο, όμως, πρόσβαση έχουν μόνο Λειτουργοί της Πολιτικής Άμυνας, οι οποίοι παρέχουν πληροφορίες σε όσους πολίτες ενδιαφέρονται να γνωρίζουν το πλησιέστερο καταφύγιο της περιοχής τους.

Η ενημέρωση των πολιτών για το καταφύγιο της γειτονιάς τους άρχισε κατόπιν Δημόσιας Διαβούλευσης του Υπουργού Εσωτερικών που πραγματοποιήθηκε στις 20/11/2014, κατά την οποία δεσμεύτηκε για ενημέρωση του πληθυσμού για το πλησιέστερο σε αυτούς καταφύγιο.

Συγκεκριμένα, η διαδικασία που ακολουθείται είναι η εξής:

Οι πολίτες απευθύνονται στο Κέντρο Ελέγχου Επιχειρήσεων της Γενικής Διοίκησης Πολιτικής Άμυνας (τηλ.: 22403450), για ενημέρωσή τους, αφού δώσουν τα προσωπικά τους στοιχεία, όπως ονοματεπώνυμο, τηλέφωνο, διεύθυνση και οποιεσδήποτε άλλες λεπτομέρειες που μπορεί να χρειαστούν, κατά περίπτωση.

Ακολουθεί ο εντοπισμός 2-3 κοντινών καταφυγίων. Ενημερώνεται ο ενδιαφερόμενος πολίτης γι’ αυτά, καθώς και για τη δυναμικότητά τους.

Στην περίπτωση που δεν υπάρχουν καταφύγια, συστήνεται να λαμβάνονται τα μέτρα αυτοπροστασίας από βομβαρδισμούς και εχθροπραξίες, όπως αυτά καταγράφονται και στο συγκεκριμένο έντυπο, το οποίο είναι αναρτημένο και στην ιστοσελίδα της υπηρεσίας.

Η απάντηση του Κέντρου Ελέγχου Επιχειρήσεων προς τους πολίτες δεν περιέχει προσωπικά στοιχεία του ιδιοκτήτη του καταφυγίου και γίνεται επεξήγηση ότι το καταφύγιο είναι ιδιωτική περιουσία και δεν επιτρέπεται η επίσκεψη σε αυτό, παρά μόνο η αναγνώρισή του εξωτερικά.

Κριτήρια και προϋποθέσεις

Σε ερώτηση σχετικά με τα κριτήρια που πρέπει να πληρούν τα καταφύγια, το Υπουργείο Εσωτερικών αναφέρει πως τα καταφύγια έχουν δημιουργηθεί με στόχο την ολιγόωρη φιλοξενία πολιτών. Ως εκ τούτου, τα καταφύγια πληρούν κάποιες βασικές προϋποθέσεις. Είναι υπόγειοι χώροι που διαθέτουν χώρους υγιεινής, ντεπόζιτα νερού, εξόδους διαφυγής και κατά προτίμηση μεταλλικές θύρες και παράθυρα. Ήδη πολλοί πολίτες / επιχειρήσεις έχουν συνάψει συμφωνία με την Πολιτική Άμυνα για την παραχώρηση του υπογείου τους και χρήση του ως καταφυγίου σε περίπτωση βομβαρδισμών και εχθροπραξιών, τα οποία έχουν εξοπλιστεί από την Πολιτική Άμυνα με ντεπόζιτα νερού, μεταλλικές θύρες και παράθυρα στις πλείστες των περιπτώσεων και έχουν ληφθεί πρόνοιες για εξαερισμό, ενώ στις περιπτώσεις που δεν υπάρχουν τουαλέτες τότε παραχωρούνται τουαλέτες χημικού τύπου από την Πολιτική Άμυνα.

Από αποθήκες, σε 24 ώρες μεταμορφώνονται σε καταφύγια

Σε σχόλιό μας για τη σημερινή κατάσταση των καταφυγίων και τη χρησιμότητά τους, αφού πληροφορίες μας αναφέρουν πως ορισμένα χρησιμοποιούνται ως αποθήκες, σκουπιδότοποι, ενώ εσχάτως αναφέρεται πως εγκαταβιούν μέσα λαθρομετανάστες, μας τονίστηκε πως τα καταφύγια ανήκουν στους ιδιοκτήτες τους μέχρι να χρειαστεί να τα παραδώσουν. Συγκεκριμένα, το Υπουργείο εξηγεί πως «βάσει των συμφωνιών που έχουν γίνει, οι ιδιοκτήτες των καταφυγίων έχουν την υποχρέωση εντός 24ώρου να παραδώσουν το καταφύγιό τους προς χρήση. Το υπόγειό τους παραμένει στην κυριότητά τους, μπορούν δηλαδή να το χρησιμοποιούν για τις οικογενειακές, επαγγελματικές ή άλλες υποχρεώσεις τους. Γι’ αυτό συναντούμε καταφύγια τα οποία αξιοποιούνται ως χώροι στάθμευσης, αποθηκευτικοί χώροι κ.λπ.». Σε ερώτηση κατά πόσο αξιολογείται συχνά η κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι χώροι αυτοί, μας αναφέρθηκε πως «γίνονται έλεγχοι των καταφυγίων και επισημαίνεται στους ιδιοκτήτες η υποχρέωση να διατηρούνται καθαρά, αλλά και να μπορούν να παραδοθούν εντός 24ώρου σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης».

40.000 εκπαιδεύσεις σε 10 χρόνια

Όσον αφορά την εκπαίδευση των πολιτών σε θέματα πολιτικής άμυνας, σύμφωνα με το Υπουργείο Εσωτερικών, αυτής τυγχάνουν τόσο οι εθελοντές, όσο και οι υπόχρεοι αμυνίτες και αμυνίτριες, δηλαδή τα άτομα που έχουν υποχρέωση να υπηρετήσουν στην Πολιτική Άμυνα (άνδρες που συμπλήρωσαν την ηλικία των 50 ετών και έχουν ολοκληρώσεις τις υποχρεώσεις τους στην Εθνική Φρουρά και γυναίκες που έχουν συμπληρώσει την ηλικία των 24 ετών -που είναι περίπου η ηλικία συμπλήρωσης των σπουδών τους).

Οι εθελοντές, που είναι περίπου 600 πολίτες, κάθε βδομάδα εκπαιδεύονται για την αντιμετώπιση διαφόρων κρίσεων και εξειδικεύονται στο αντικείμενο που έχουν επιλέξει από τα ακόλουθα: Πρώτες Βοήθειες, επικοινωνίες, συνοικιοφυλακή, μέριμνα, μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drones), έρευνα και διάσωση.

Οι υπόχρεοι εκπαιδεύονται στα πιο πάνω θέματα (τόσο για την αντιμετώπιση διαφόρων κρίσεων με εξειδίκευση στον τομέα της επιλογής τους) για περίοδο 2 ετών περίπου, που είναι και η διάρκεια της υποχρεωτικής θητείας.

Συνολικά καλούνται για κατάταξη γύρω στους 6000 πολίτες κάθε έτος, από τους οποίους περίπου 3500-4000 υπηρετούν και εκπαιδεύονται κάθε χρόνο. Ως εκ τούτου, σε 10 περίπου χρόνια εκπαιδεύτηκαν γύρω στις 40.000 πολίτες.

Σύμφωνα με το αρμόδιο Υπουργείο, με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η πρόληψη και αυξάνεται ανθεκτικότητα, αφού στον ευρύτερο πληθυσμό υπάρχουν άτομα που είναι εκπαιδευμένα και μπορούν να προσφέρουν στους συμπολίτες μας άμεσα βοήθεια και καθοδήγηση για την αντιμετώπιση κρίσεων (σεισμών, πλημμυρών, πυρκαγιών κ.λπ.).

Τι ισχύει με τις αναστολές

Σε ερώτηση σχετικά με το ποσοστό των ατόμων που αιτούνται αναστολής της υποχρέωσής τους να υπηρετήσουν στην Πολιτική Άμυνα, μας αναφέρθηκε ότι περίπου το 70% των πολιτών που καλούνται να υπηρετήσουν (ανδρών που συμπλήρωσαν την ηλικία των 50 ετών και έχουν ολοκληρώσει τις υποχρεώσεις τους στην Εθνική Φρουρά και γυναικών που έχουν συμπληρώσει την ηλικία των 24 ετών) παρουσιάζονται για εγγραφή. Από αυτούς που παρουσιάζονται, περίπου το 50% ζητά, για διάφορους λόγους (πρόσθετες σπουδές, επαγγελματικές υποχρεώσεις, λόγοι υγείας, μικρά παιδιά), αναστολή.

Σε όσους παραχωρείται αναστολή, καλούνται εκ νέου για κατάταξη σε μεταγενέστερο στάδιο και περίπου το 80% των πολιτών αυτών, τελικά εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του.

Στις περιπτώσεις όπου πολίτες αποφεύγουν να εμφανιστούν, υπάρχουν κυρώσεις, αφού η περί Πολιτικής Άμυνας Νομοθεσία προβλέπει ότι για οποιαδήποτε παράβαση ή μη συμμόρφωση τιμωρείται με φυλάκιση ή με επιβολή προστίμου ή και με τις δύο ποινές μαζί.

Προγράμματα εκπαίδευσης

Οι πολίτες οι οποίοι καλούνται, σύμφωνα με τη σχετική Νομοθεσία, για υπηρεσία στη Δύναμη Πολιτικής Άμυνας, παρακολουθούν κατά τη διάρκεια ενός έτους σειρά μαθημάτων (με θεωρητική και πρακτική εξάσκηση) σε ένα από τα πιο κάτω αντικείμενα:

α. Πρώτες Βοήθειες

β. Μέριμνα

γ. Επικοινωνίες

δ. Συνοικιοφυλακή.

Επιπρόσθετα, ανεξαρτήτως του Τμήματος στο οποίο εντάσσονται, παρακολουθούν μαθήματα αναφορικά με τα μέτρα τα οποία θα πρέπει να λαμβάνουν πριν, κατά τη διάρκεια, αλλά και μετά την εκδήλωση μιας φυσικής ή ανθρωπογενούς καταστροφής (σεισμό, πλημύρα, ισχυρούς ανέμους, χιονοπτώσεις, τεχνολογικό ατύχημα κ.ά.). Επίσης, ενημερώνονται για το πλησιέστερο καταφύγιο στην περιοχή τους, ενώ γίνεται πολύ σύντομη αναφορά σε μέτρα που θα πρέπει να λαμβάνουν σε περίπτωση βομβαρδισμών και εχθροπραξιών.

Συντονισμός Αρχών

Όσον αφορά τον συντονισμό της Εθνικής Φρουράς με την Αστυνομία και κατά πόσο αυτός γίνεται σε υπηρεσιακό ή σε υπουργικό επίπεδο, μας αναφέρθηκε πως «για κάθε κίνδυνο ο οποίος πιθανόν να οδηγήσει σε κατάσταση πολιτικής άμυνας έχει εκπονηθεί Ειδικό Εθνικό Σχέδιο (ΕΕΣ) αντιμετώπισής του. Στο κάθε ΕΕΣ περιγράφονται με σαφήνεια οι δράσεις στις οποίες εμπλέκεται κάθε Υπηρεσία. Για κάθε ΕΕΣ υπάρχει αρμόδιο Υπουργείο, ο Υπουργός του οποίου έχει την ευθύνη ενεργοποίησής του. Αφού το σχέδιο ενεργοποιηθεί από τον αρμόδιο Υπουργό, κάθε υπηρεσία που εμπλέκεται, ενεργοποιείται με το κατάλληλο προσωπικό της και ενεργεί με βάση τις πρόνοιες του σχετικού ΕΕΣ».

Στα σκαριά σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης

Πρόσφατα η Πολιτική Άμυνα προχώρησε στην προκήρυξη διαγωνισμού για την εφαρμογή του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης του πληθυσμού για έκτακτες καταστάσεις. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα σύστημα το οποίο θα προσφέρει τη δυνατότητα αποστολής μηνύματος, μέσω διαφόρων τεχνολογιών και καναλιών επικοινωνίας, δίνοντας πληροφορίες στους πολίτες συγκεκριμένων περιοχών για γεγονός το οποίο συνιστά απειλή για τη ζωή, την υγεία ή την ασφάλειά τους. Σύμφωνα με το Υπουργείο Εσωτερικών, αυτήν τη στιγμή οι διαδικασίες εφαρμογής του συστήματος βρίσκονται σε εξέλιξη.