Μικροί νταήδες «διοικούν» τα σχολεία

Πρόκειται πράγματι για μεμονωμένα περιστατικά ή για μάστιγα που εξαπλώνεται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς; Ο ίδιος ο Υπουργός Παιδείας, Πρόδρομος Προδρόμου, σε δηλώσεις του παραδέχθηκε πως υπάρχουν περιστατικά εκφοβισμού αλλά και βίαιης συμπεριφοράς, τα οποία αντιμετωπίζονται επί τόπου ανάλογα με τα χαρακτηριστικά τους. Η παρέμβαση, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά, γίνεται σε επίπεδο πρόληψης. Όσον αφορά τις ελλείψεις, την υποστελέχωση και τα διάφορα προβλήματα που εντοπίστηκαν στα σχολεία, ο ίδιος ανέφερε ότι τα σχολεία άνοιξαν πριν από λίγες ημέρες και καταγράφονται οι ανάγκες…

Η βία μεταξύ των παιδιών δεν είναι κάτι καινούργιο

Το πρόβλημα φαίνεται να υπήρχε από την αρχή της μαζικής εκπαίδευσης. Οι εξελίξεις, όμως, η παγκοσμιοποίηση, η πολυπολιτισμικότητα που χαρακτηρίζει πλέον τα σχολεία μας, επηρεάζει και τη συμπεριφορά των παιδιών. Είναι γεγονός ότι το σχολείο αποτελεί μια μικρογραφία της κοινωνίας και όταν η κοινωνία η ίδια «νοσεί», τότε θα «νοσεί» και το σχολείο.

Οι διαπληκτισμοί, οι διενέξεις, οι συγκρούσεις και οι υποτιμητικοί χαρακτηρισμοί είναι από τα πιο συνηθισμένα προβλήματα στην παιδική και εφηβική ηλικία, σύμφωνα με την ψυχολόγο εξελικτικής σχολικής κατεύθυνσης, Δρα Αριστονίκη Θεοδοσίου Τρυφωνίδου, η οποία μίλησε στη «Σημερινή» για το φαινόμενο αυτό. «Τα παιδιά παραμένουν στο σχολείο πολλές ώρες, εκεί στην αυλή του σχολείου συγχρωτίζονται και διαδρούν χωρίς να υπάρχει πάντοτε επιτήρηση. Ενώ, λοιπόν, αυτές οι επιθετικές ενέργειες είναι συνηθισμένες για κάποια παιδιά, συχνά μπορεί να γίνονται επώδυνες και τραυματικές. Σε αυτές τις επιθετικές ενέργειες λαμβάνει χώραν το δίπολο φαινόμενο: οι θύτες και τα θύματα».

Ποια η ανάγκη για εκφοβισμό;

Υπάρχουν δύο μορφές ενδοσχολικής θυματοποίησης: τα σκωπτικά πειράγματα και οι εκφοβιστικοί παλληκαρισμοί. Τα σκωπτικά πειράγματα είναι μορφές λεκτικής επιθετικότητας, π.χ. υποτιμητικά σχόλια που γίνονται με κακεντρέχεια, παρατσούκλια που φαίνεται να εκνευρίζουν το θύμα. Οι εκφοβιστικοί παλληκαρισμοί είναι οι επαναλαμβανόμενες επιθετικές πράξεις προς κάποιο άτομο, το οποίο δεν μπορεί εύκολα να υπερασπιστεί τον εαυτό του.

Για να χαρακτηριστεί μια ενδο-μαθητική διένεξη ως «σχολικός εκφοβισμός», θα πρέπει να συνυπάρχουν τα παρακάτω:

1. Έκδηλη επιθυμία από τον θύτη να προκαλέσει στο θύμα σωματικό ή ψυχολογικό πόνο.
2. Η άσκηση βίας γίνεται κατ' επανάληψιν με σταθερή συχνότητα.
3. Υπάρχει ασυμμετρία δυνάμεων.
4. Το θύμα έχει υποστεί έκδηλες αρνητικές επιπτώσεις.

Σύμφωνα με όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω, εξάγεται το εξής συμπέρασμα: Αν δύο παιδιά παλεύουν και κτυπιούνται μεταξύ τους στην αυλή του σχολείου και είναι ισοδύναμα -υπάρχει συμμετρία δυνάμεων- αυτό είναι ενδο-σχολική βία αλλά όχι σχολικός εκφοβισμός.

Διαφορετικά τα σημερινά παιδιά;

Τα παιδιά σήμερα, όπως εξήγησε η Δρ Θεοδοσίου, είναι η πρώτη γενιά που μεγαλώνει σε μια κοινωνία στην οποία ο τεχνολογικός αλφαβητισμός είναι ουσιώδης για την αποτελεσματική διαβίωση. «Ένας από τους βασικούς λόγους οι οποίοι αναφέρονται από τους νέους για την επιλογή της κατοχής του κινητού τηλεφώνου είναι ο συντονισμός της κοινωνικής τους ζωής. Η πιο σημαντική λειτουργία του κινητού συνδέεται με τη σχεσιακή του χρήση».

Τα αίτια του εκφοβισμού σε κοινωνικό επίπεδο είναι η κατάχρηση δύναμης και εξουσίας ενώ σε σχολικό επίπεδο σχετίζεται με το σχολικό κλίμα, την ποιότητα της σχέσης εκπαιδευτικών-μαθητών, την πολιτική του σχολείου και τις κυρώσεις κατά του σχολικού εκφοβισμού.

«Η θυματοποίηση σχετίζεται υψηλά με την κατάθλιψη και την τάση για απομόνωση και σχετίζεται μέτρια με την αυτοεκτίμηση. Το να 'χεις λίγους φίλους ή φίλους που δεν μπορείς να εμπιστευτείς, αποτελεί παράγοντα κινδύνου για θυματοποίηση. Η κακοποίηση και η παραμέληση στην οικογένεια συνδέεται με τον εκφοβισμό καθώς οδηγεί σε συναισθηματική απορρύθμιση, η οποία μεταφέρεται στη συνέχεια στις σχέσεις των παιδιών με τους συνομηλίκους τους».

Σχέδια δράσης των σχολείων

Από το 2020 υπάρχει ο νόμος που προνοεί για την πρόληψη και αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας στη Δημοτική και Μέση Εκπαίδευση. Ένας νόμος που αναμενόταν πώς και πώς να περάσει, ώστε να πατάξει την ενδοσχολική βία και αλλά και τον σχολικό εκφοβισμό. Είναι ωστόσο γενικά αποδεκτό ότι, για να αντιμετωπισθεί ο σχολικός εκφοβισμός, θα πρέπει να εφαρμόζεται το σχέδιο διαχείρισης των περιστατικών στο πλαίσιο μιας ολιστικής πολιτικής του σχολείου.

Ο Διευθυντής Μέσης Εκπαίδευσης, Κυπριανός Λούης, σε πρόσφατες μάλιστα δηλώσεις του, ανέφερε ότι η Διεύθυνση Μέσης Γενικής Εκπαίδευσης εκπονεί σχέδιο δράσης για την πρόληψη και διαχείριση της ενδοσχολικής βίας και την αντιμετώπιση της αντικοινωνικής συμπεριφοράς των μαθητών. Δράσεις, σεμινάρια, επιμορφώσεις επί των επιμορφώσεων, διαλέξεις, κ.λπ. γίνονται. Επιτροπές υπάρχουν, παρατηρητήρια υπάρχουν, μελέτες υπάρχουν. Αποτέλεσμα, όμως, υπάρχει;

Μπορεί τελικά να προληφθεί ο σχολικός εκφοβισμός;

Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού μπορεί να προληφθεί, όπως αναφέρει η Δρ Θεοδοσίου Τρυφωνίδου. Αυτό όμως θα επιτευχθεί μόνο αν καλλιεργηθούν δεξιότητες, ώστε να αναπτυχθεί η ενσυναίσθηση και οι διαπροσωπικές δεξιότητες.

«Να υπάρχουν κανόνες καλής διαπροσωπικής επικοινωνίας, οι οποίοι να γνωστοποιούνται σε όλους τους μαθητές και εκπαιδευτικούς και να τηρούνται απ’ όλους. Άρα χρειάζεται το ύφος του σχολικού περιβάλλοντος να είναι θετικό. Σε αυτήν την προσπάθεια, για την καλλιέργεια θετικού σχολικού κλίματος βοηθά καταλυτικά το αν οι εκπαιδευτικοί είναι σε θέση να συνεκτιμούν τα συναισθήματα των μαθητών τους και να μην είναι αποκλειστικά προσηλωμένοι στο εκπαιδευτικό τους έργο.

»Επίσης σε αυτήν την κατεύθυνση θα βοηθήσει αν ενθαρρύνονται οι μαθητές στο να οργανώνουν εκδηλώσεις όπου απαιτείται η συνεργασία μεταξύ τους, να διδάσκονται τη μέθοδο της διαμεσολάβησης συνομηλίκων, να επιβραβεύονται οι θετικές συμπεριφορές των μαθητών, να χρησιμοποιούνται ήπιες τιμωρίες -συνέπειες- όταν οι μαθητές παραβαίνουν τους σχολικούς κανόνες με αποκλειστικό σκοπό την αναμόρφωση. Οι πολύ αυστηρές τιμωρίες εκτρέφουν εχθρότητα και εξοστρακίζουν τον μαθητή, όχι την πράξη του.

»Ο θεσμός του σχολικού ψυχολόγου στα σχολεία θα λειτουργήσει θετικά, αν επιτέλους θεσπιστεί, στην πρόληψη φαινομένων ενδο-σχολικής βίας αλλά και στην άμεση αντιμετώπισή τους. Για τις περιπτώσεις μαθητών θυτών ή και θυμάτων που οι γονείς αδυνατούν ή αρνούνται να συνεργαστούν με το σχολείο, ίσως να βοηθούσε αν ήταν υποχρεωτική η συνεργασία με εκπαιδευτικό-σχολικό ψυχολόγο».