Θαυμαστές συγκυρίες: Παράλληλες δράσεις ηρώων και αγωνιστών της ΕΟΚΑ

Αναδιφώντας κεφάλαια βιβλίων που γράφτηκαν κατά καιρούς για τον αδικαίωτο Απελευθερωτικό Αγώνα της ΕΟΚΑ, έχω επισημάνει αρκετές συγκυρίες ή συμπτώσεις, που οι εξελίξεις και τα τελικά αποτελέσματά τους, αγγίζουν τη σφαίρα του ανεξήγητου μυστηρίου. Και γεννούν πολλά ερωτήματα, που παραμένουν αναπάντητα και ανεξερεύνητα. Αξίζει ν’ αναφέρουμε μερικές τέτοιες συγκυρίες και συμπτώσεις, που έχουν σχέση άλλοτε με κοινό τέλος ηρώων ή κοινή πορεία αγωνιστών από διάφορες περιοχές. Υπήρξαν περιπτώσεις ηρώων που οι οικογένειές τους είχαν κρησφύγετα στα σπίτια τους, φιλοξενούσαν καταζητούμενους αγωνιστές, αλλά δεν είχαν εντοπιστεί ποτέ από τους Βρετανούς, αν και είχαν ερευνηθεί επανειλημμένα. Υπήρξαν περιπτώσεις στενών συγγενών που διέμεναν σε περιοχές πολύ μακριά η μια από την άλλη, δεν γνώριζαν οι μεν, ότι συμμετείχαν οι δε στον Αγώνα, αλλά τελικά αποκαλύφθηκε η δράση τους από τα ίδια τα γεγονότα. Πρώτο παράδειγμα τέτοιων περιπτώσεων: Δυο ξαδέρφια, ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης και ο Στέλιος Μαυρομάτης βάδισαν στο ικρίωμα της αγχόνης για την αγωνιστική τους δράση, στην Πάφο ο πρώτος και στη Λευκωσία ο δεύτερος. Παράδειγμα δεύτερο: Ο Ευαγόρας Παπαχριστοφόρου και ο Χρύσανθος Μυλωνάς. Από τον Κάτω Αμίαντο ο πρώτος κι από τη Γαλάτα ο δεύτερος. Είχαν τη μαύρη κοινή μοίρα να δολοφονηθούν την ίδια μέρα, ο ένας μέσα και ο άλλος έξω από το κρησφύγετό τους, από τον, μέχρι τη στιγμή του διπλού στυγερού κι αποτρόπαιου εγκλήματος, σύντροφό τους Μιχάλη Ασσιώτη.

Υπάρχουν, επίσης, περιπτώσεις που κάτοικοι δύο ή περισσότερων χωριών συνεργάζονταν στον Αγώνα παράλληλα, παρά το ότι κατοικούσαν σε διαφορετικές περιοχές, όπως συνέβαινε με πολλούς αγωνιστές της Κακοπετριάς και του Αγίου Μάμα. Δυο χωριών που είχαν τη μεγάλη τιμή να φιλοξενήσουν στα χώματά τους τον Αρχηγό Διγενή και να πρωταγωνιστήσουν σε σημαντικά γεγονότα του Απελευθερωτικού Αγώνα στους Τομείς Πιτσιλιάς - Αμιάντου - Τροόδους από τη μια και Σολέας από την άλλη. Με αυτές τις περιπτώσεις θ’ ασχοληθούμε σήμερα. Θ’ αναφερθούμε σε συμπτώσεις και συγκυρίες που αγγίζουν τη σφαίρα του θαυμαστού μυστηρίου.

Συγκυρία Πρώτη: Η σχεδόν ταυτόχρονη μύηση στον Αγώνα της ΕΟΚΑ, του Νικόλα Αβραάμ-Αβδέλλα από τον Ανδρέα Αζίνα, με υπόδειξη του εθναπόστολου δασκάλου Νικόλα Χατζηκωστή και του Αντρέα Χρ. Παπαδόπουλου, από τον φλογερό Παπασταύρο. Αγιομαμίτης ο πρώτος, Κακοπετρίτης ο δεύτερος. Η εντολή που παίρνουν, ταυτόσημη: Να οργανώσουν ο καθένας στην περιοχή του, την Πιτσιλιά ο πρώτος και ο δεύτερος στη Σολιά (Κακοπετριά, Γαλάτα) αρχικά, ομάδες αγωνιστών, να προετοιμάσουν χώρους απόκρυψης οπλισμού και ν’ ανοίξουν κρησφύγετα για φιλοξενία καταζητούμενων αγωνιστών. Χωρίς να γνωρίζονται, παίρνουν την ίδια εντολή και ρίχνονται στον κοινό αγώνα ολοπρόθυμα, κρυφά και μακριά ο ένας από τον άλλο… Παράλληλοι οι δύσκολοι δρόμοι και των δύο. Οι συνθήκες δράσης οι ίδιες στην Πιτσιλιά και τη Σολιά. Μέχρις εδώ πρώτη σύμπτωση οι παράλληλες δραστηριότητες των δυο, χωρίς καμιά περιπλοκή, ούτε και απρόσμενη εξέλιξη. Έλα, όμως, που με το πέρασμα του χρόνου άρχισαν να προβάλλουν νέες απίστευτες συγκυρίες και συμπτώσεις, του ανεξήγητου και του θαμαστού μυστηρίου.

Συγκυρία Δεύτερη: Ο τρίτος που πλησιάστηκε από τον «Αβδέλλα» στον Αμίαντο και δέχθηκε πρόθυμα να τον βοηθήσει στο έργο της στράτευσης αγωνιστών, δεν ήταν άλλος από τον Κακοπετρίτη αρχιεπιστάτη του Αμιάντου, Χρίστο Μακρή. Δεξί χέρι του «Αβδέλλα», μέχρι τη σύλληψή του, ανέλαβε μετά και ως υπεύθυνος αντικαταστάτης του στον Αμίαντο, με βοηθούς τον γιο του, Λάμπρο Μακρή και τον Αλέξανδρο Τρύφωνα - Καστορή, άντρα της αδελφότεκνής του Αγάθης. Επίσης, η συμβία του Χρίστου Μακρή, Ζωή, είχε την καταγωγή της από τον Άη Μάμα, χωριανή του «Αβδέλλα», δηλαδή!

Συγκυρία Τρίτη: Ο Χρίστος Μακρής, με εντολή του «Αβδέλλα», κατεβαίνει από τον Αμίαντο στο χωριό του, την Κακοπετριά, για να μυήσει τον αδελφό του Μιχάλη και να του ζητήσει να φιλοξενεί αγωνιστές στο ξενοδοχείο του «Ρομάντζο», που ήταν έξω από το χωριό, σε μια δεσπόζουσα θέση της περιοχής, πολύ κατάλληλο για τέτοιο σκοπό. Παραμένει, όμως, έκπληκτος ο Χρίστος, αλλά ταυτόχρονα νιώθει ιδιαίτερη ικανοποίηση, όταν ο αδελφός του Μιχάλης τού αποκαλύπτει ότι είναι ήδη μυημένος, φιλοξενεί αγωνιστές και σε δωμάτιο του ξενοδοχείου του εκείνη τη στιγμή, ο «Ευαγόρας»- Νότης Πετροπουλέας, εκπαιδεύει ομάδα σαμποτέρ της ΕΟΚΑ. Την ομάδα απάρτιζαν οι Χαράλαμπος Κυριακίδης, Χαράλαμπος Ι. Χαραλαμπίδης και Νίκος Γεωργίου-Λουκάνικος. Αργότερα, ο Μιχάλης Μακρής θα φιλοξενήσει στο ξενοδοχείο του τον ίδιο τον Αρχηγό Διγενή, τον Κυριάκο Μάτση, τον Γρηγόρη Αυξεντίου, τον Γρηγόρη Γρηγορά και άλλους καταζητούμενους αγωνιστές, που πέρασαν από την Κακοπετριά.

Συγκυρία Τέταρτη: Ο Αντρέας Κυριακίδης, γαμπρός του Νικόλα Λαζαρή, από τον Κάτω Αμίαντο, τέταρτου που μύησε ο Αβράμης, ήταν σύζυγος της κόρης του Ευτυχίας. Καταγόταν από την Κακοπετριά και ήταν αδελφός του μαρτυρικού Μητροπολίτη Κυρηνείας Κυπριανού, του «Ρωμανού της Πιτσιλιάς» Ρένου Κυριακίδη και του υποτομεάρχη Σολέας Χαράλαμπου Κυριακίδη. Οι οικογένειες του Νικόλα Λαζαρή και του Θεμιστοκλή Κυριακίδη πρόσφεραν πολλά στον Απελευθερωτικό Αγώνα. Η πρώτη στον Πάνω και Κάτω Αμίαντο και η δεύτερη στην Κακοπετριά είχαν ριχτεί με ζέση στον Αγώνα και η προσφορά τους ήταν πολύπλευρη. Ο Κυριακίδης ήταν τοπικός υπεύθυνος της ΕΟΚΑ στον Κάτω Αμίαντο, με το ψευδώνυμο «Σταυραετός», και το σπίτι του ήταν κέντρο διερχομένων ανταρτών και διαμετακομιστικός σταθμός οπλισμού της ΕΟΚΑ. Εργαζόταν στα γραφεία του ορυχείου Αμιάντου και συνεργαζόταν στενά με τον Αβράμη και άλλους Αγιομαμίτες αγωνιστές, που συμμετείχαν σε κοινές ομάδες, με Κατωαμιαντίτες και Κακοπετρίτες καθ’ όλη τη διάρκεια του Αγώνα.

Άλλες συμπτώσεις…

Και έπεται σειρά άλλων θαυμαστών συγκυριών και συμπτώσεων:

Απρόσμενη έκπληξη ήταν για τον Νικόλα Αβραάμ, όταν ο Διγενής στέλλει στον Αμίαντο, λίγες μέρες μετά την έναρξη του Απελευθερωτικού Αγώνα, στις 13 Απριλίου 1955, τον Κακοπετρίτη Χαράλαμπο Καμπούρη- «Πόλο», για ν’ αναλάβει υπεύθυνος του έργου της οργάνωσης και εκπαίδευσης μαχητικών ομάδων του τομέα. Για τις δραστηριότητες του «Πόλου» στον Τομέα Πιτσιλιάς –Τροόδους κάνει συχνές αναφορές ο Αβράμης.

Σημαντικότερη συγκυρία και μεγαλύτερη έκπληξη για τον Αβράμη ήρθε 20 μέρες αργότερα. Στις 3 Μαΐου 1955 έφθασε στον Αμίαντο άλλος ένας Κακοπετρίτης αγωνιστής, ο Ρένος Κυριακίδης, με το ψευδώνυμο «Ρωμανός» και με εντολή του Αρχηγού Διγενή ν’ αναλάβει επίσημα πια την τομεαρχία Πιτσιλιάς-Αμιάντου-Τροόδους. Δυσκολευόταν να πιστέψει ο «Αβδέλλας» ότι ο «Ρωμανός», που αναλάμβανε επίσημα ως τομεάρχης, ήταν επίσης Κακοπετρίτης και όχι μόνο. Ήταν συμπέθερος του στενού συνεργάτη του Νικόλα Λαζαρή, αδελφός του Αντρέα Κυριακίδη και συγχωριανός των άλλων τεσσάρων, πολύ έμπιστων στενών συνεργατών του στον Αγώνα. Του Χρίστου Μακρή, του Λάμπρου Μακρή, του Αλέξανδρου Τρύφωνα- Καστορή και του ταχυδρόμου του με τον Αρχηγό Διγενή, Αθανάση Χηρατή. Ο Καστωρής με το αυτοκίνητό του διακινούσε τον «Αβδέλλα» στις συναντήσεις του με τον Διγενή και ήταν ο κύριος μεταφορέας οπλισμού της ΕΟΚΑ στην περιοχή Πιτσιλιάς - Αμιάντου –Τροόδους. Ο Χηρατής παραλάμβανε από τον Κακοπετρίτη, προσωπικό ταχυδρόμο του Διγενή, Ανδρέα Παπαδόπουλο, τις επιστολές του Αρχηγού, που βρισκόταν το καλοκαίρι του 1955 στην Κακοπετριά και κατήρτιζε τα τελικά σχέδια των επιχειρήσεων της ΕΟΚΑ κατά των Βρετανών, με τον κωδικό «Προς την Νίκην» και τις έπαιρνε στον Αβράμη, στον Αμίαντο, όπου εργαζόταν.

Μια άλλη «συμπωματική σύμπτωση» -έκπληξη, που περίμενε τον Αβράμη, ήταν η άφιξη του Αντρέα Νέστορος-«Σκουφά» από την Κακοπετριά στον Αμίαντο, με εντολή του Αρχηγού Διγενή, ν’ αναλάβει ως βοηθός Τομεάρχης του «Ρωμανού». Ο «Σκουφάς», όταν ο «Ρωμανός» πήγε στις 3 Μαΐου στον Αμίαντο για ν’ αναλάβει τον τομέα Πιτσιλιάς -Τροόδους, ορίστηκε από τον Αρχηγό τομεάρχης Σολέας, με έδρα την Κακοπετριά. Λίγο αργότερα, όμως, ο Αρχηγός μετακινήθηκε από την Κακοπετριά στην Κυπερούντα για να δει από κοντά και να εκτιμήσει τις άμεσες ανάγκες της Οργάνωσης και τα κενά που έπρεπε να πληρωθούν το ταχύτερο δυνατό, ενόψει των επιχειρήσεων της ΕΟΚΑ, «Προς την Νίκην». Τότε έκρινε σκόπιμο να μετακινηθεί στην Πιτσιλιά ο «Σκουφάς», που ήταν εμπειρογνώμονας στην κατασκευή βομβών και τη χρήση εκρηκτικών υλών, για ν’ αναλάβει ως βοηθός Τομεάρχης του «Ρωμανού», με μια ιδιαίτερα επικίνδυνη διπλή αποστολή. Πρώτο, την απόλυτη ευθύνη της λειτουργίας του εργαστηρίου κατασκευής βομβών, που είχε στηθεί στον Πολύστυπο, στο σπίτι της Χίππαινας. Δεύτερο, την ευθύνη για την ταχύρρυθμη εκπαίδευση όλων των ομάδων δολιοφθορών του τομέα στη χρήση των εκρηκτικών υλών. Με τη μετακίνηση του «Σκουφά» στην Πιτσιλιά, Τομεάρχης Σολέας, και πάλι με έδρα την Κακοπετριά, ανέλαβε ο Γρηγόρης Λουκά Γρηγοράς, πρωτοξάδελφος του Αυξεντίου, με το ψευδώνυμο «Νταβέλης».

Όπως θα δούμε σε άλλα κεφάλαια που ακολουθούν και στο Ημερολόγιο του Αβράμη, η συνεργασία του Αγιομαμίτη στρατολόγου της ΕΟΚΑ, με τους Κακοπετρίτες, και τον μετακινηθέντα από την Κακοπετριά στην Πιτσιλιά Κατωμονιάτη «Σκουφά», ήταν καθοριστικής σημασίας στην εξέλιξη του Αγώνα σ’ ολόκληρο τον τομέα Πιτσιλιάς-Τροόδους, όπου στήθηκαν οι περισσότερες ενέδρες κατά των βρετανικών στρατευμάτων και γράφτηκαν σελίδες δόξας και ηρωισμού. Στο Ημερολόγιό του ο «Αβδέλλας» κάνει επανειλημμένες αναφορές στη συνεργασία του με τους Κακοπετρίτες αγωνιστές και σε δικές του επισκέψεις στην Κακοπετριά, για υποθέσεις της ΕΟΚΑ.

Για άλλες συμπτώσεις και συγκυρίες γύρω από τη συνεργασία κατοίκων της Κακοπετριάς και του Αγίου Μάμα θα δούμε στο επόμενο μελέτημά μας.