Ετοιμάζουν ιστοσελίδα με ντοκιμαντέρ για τα παραδοσιακά αρτοσκευάσματα

Το ψωμί αποτελεί διαχρονικά ένα πολύτιμο αγαθό, γεμάτο από τη λαϊκή ιστορία της χώρας μας. Ήταν η βασική τροφή στα τραπέζια φτωχών και πλουσίων ανθρώπων και από την αρχαιότητα παρασκευάζονταν με κόπο από τα χέρια των γυναικών του τόπου από το θρεπτικό σιτάρι της κυπριακής γης. Από την εύφορη Μεσαορία, μέχρι και την τουρκική εισβολή, στις καλλιέργειες των ελεύθερων περιοχών σήμερα. Ενδεικτικό δείγμα της αξίας του ψωμιού είναι η προτίμηση των Μικρασιατών προσφύγων της Κύπρου να ανοίξουν φούρνους στη νέα γη όπου εγκαταστάθηκαν, γιατί η εξασφάλιση της επιβίωσής τους μέσα από αυτήν την εργασία ήταν σίγουρη.

Όλοι αγόραζαν τον άρτο τον επιούσιο και τον παρασκεύαζαν για κάθε είδους εκδήλωση όλον τον χρόνο. Από την καθημερινή χρήση μέχρι τις γιορτές της Ορθοδοξίας ή τη γέννηση ενός παιδιού ζύμωναν ψωμί για να γιορτάσουν. Τα Σταυροκούλουρα είναι μερικά από αυτά που έχουμε στον κατάλογο της παράδοσής μας και που συμπεριλαμβάνονται πλέον στον εθνικό κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς του διεθνούς Οργανισμού UNESCO, με τον τίτλο «Παραδοσιακά αρτοσκευάσματα». Σήμερα υπάρχουν νέοι άνθρωποι, οι οποίοι ασχολούνται επαγγελματικά με την παρασκευή των κυπριακών αρτοπαρασκευασμάτων, ενώ η αγορά ζητά περισσότερους για να ικανοποιήσει τη ζήτηση των καταναλωτών. Ωστόσο, η νέα χρονιά επιφυλάσσει μεγαλύτερη ανάδειξη των συγκεκριμένων τοπικών προϊόντων μας, που έλαβαν αυτήν τη διεθνή σπουδαία διάκριση.

^{Πλανόδιος ψωμάς (Πηγή: Από το βιβλίο «Φαγητό του Δρόμου: Από το χθες στο σήμερα», έκδοση ΜΚΤΔ​).}

Νέα ιστοσελίδα με 36 ντοκιμαντέρ

Όπως αναφέρει στη «Σημερινή» η Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Μουσείου Κυπριακών Τροφίμων και Διατροφής (ΜΚΤΔ), Χρυσταλλένη Λαζάρου, «το Μουσείο προγραμματίζει τη δημιουργία μιας νέας διαδικτυακής πλατφόρμας, στην οποία θα είναι διαθέσιμα όλα τα ντοκιμαντέρ δικής του παραγωγής, στο σύνολο 36, εκ των οποίων 14 επεισόδια αφορούν τα παραδοσιακά αρτοσκευάσματα, τόσο αυτά που προορίζονται για καθημερινή κατανάλωση, όσο κι αυτά που παρασκευάζονται σε ειδικές και εορταστικές περιστάσεις (γέννηση, γάμος, θάνατος, ονομαστικές γιορτές, Λαμπρή, Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά κ.ά.) σε 13 κοινότητες».

Ερωτηθείσα για το αν υπάρχει ενδιαφέρον από νέους ανθρώπους να ασχοληθούν με την παρασκευή παραδοσιακών αρτοπαρασκευασμάτων, απαντά ότι «ήδη κάποιοι νέοι δραστηριοποιούνται επαγγελματικά στον τομέα. Διαθέτουν μικρές βιοτεχνίες και πωλούν τα αρτοσκευάσματα σε φρουταρίες και μικρά παντοπωλεία ή στις λαϊκές αγορές. Υπάρχει μεγάλη ζήτηση από το αγοραστικό κοινό και σίγουρα μπορεί να απορροφηθεί πολλαπλάσιος όγκος παραγωγής. Χρειάζεται να δοθούν κίνητρα και το επάγγελμα να ενταχθεί σε σχέδιο παροχής διευκολύνσεων».

Οι δράσεις του Μουσείου το 2023

Σύμφωνα με την κ. Λαζάρου, το Μουσείο Κυπριακών Τροφίμων και Διατροφής ασχολείται με την καταγραφή, τη μελέτη, τη διάσωση και τη διάδοση της γαστρονομικής μας παράδοσης και του πολιτισμού και σχεδιάζει να υλοποιήσει νέες δράσεις για το 2023, ώστε να προωθήσει τα συγκεκριμένα προϊόντα και να αναδείξει τον πολιτισμό μας. «Συνεχίζουμε να προβάλλουμε τα τοπικά αρτοσκευάσματα, μέσα από αναρτήσεις στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, ειδικά στις εορταστικές περιστάσεις, όπως είναι για παράδειγμα τα παραδοσιακά ζυμώματα του Δωδεκαημέρου (γεννόπιττες, βασιλόπιττες, αθθρωπούδκια, ζεμπιλούδκια), της Λαμπρής (αβκωτές, σταυροκούλλουρο, βόρτακος, σησαμωτόν σταύρωσης Χριστού, κουλλούρα του Μάη, αγκάθθινο στεφάνιν του Χριστού), αρτοσκευάσματα κατά τις λοιπές θρησκευτικές εορτές (πρόσφορα, άρτοι, πεντάρτιν, παννυχίδες, Παναγιά, άρτος εσπερινού, άρτος εορτής) και αρτοσκευάσματα των βασικών σταθμών της ζωής, όπως του γάμου (κουλλουρούδκια, κουκκουρούδκια του γάμου, παστός, κουλλούριν του γάμου, τσιουρέκκια, γλισταρκές του γάμου, πρόσφορα με μέλι), καθώς και της γέννησης (κούμουλλα ή γεννοκούκκουρα)».

Μάλιστα προσθέτει ότι οι συνεργαζόμενες κοινότητες θα συνεχίσουν την προσφορά των εργαστηρίων εκμάθησης παρασκευής αρτοσκευασμάτων και προβολής τους στα ετήσια φεστιβάλ. «Συγκεκριμένα, το Μουσείο Μύλοι Χατζηγιώργη και το Καλλινίκειο Μουσείο στην Αθηένου διοργανώνουν εργαστήρια εκμάθησης παρασκευής παραδοσιακών αρτοσκευασμάτων, ενώ οι συνεργαζόμενες κοινότητες προβάλλουν τα αρτοσκευάσματα μέσα από τα ετήσια φεστιβάλ». Επίσης, θα συνεχιστούν οι επισκέψεις στο Μουσείο Ψωμιού στην Αθηένου από τις σχολικές μονάδες, συμπληρώνει η κ. Λαζάρου.

Γεννόπιττες κι αθθρωπούδκια στη λίστα UNESCO

Η εγγραφή στον εθνικό κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς στον διεθνή Οργανισμό UNESCO έγινε τον Δεκέμβριο του 2022, μετά από αίτηση που υπέβαλαν οι Δήμοι Αθηένου, Λευκονοίκου, Ακανθού, Κυθρέας και άλλες κοινότητες και οργανισμοί και περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων το ψωμί, τους λειτουργικούς άρτους και τη βασιλόπιτα. Σύμφωνα με ανακοίνωση του Δήμου Αθηένου, το Μουσείο Κυπριακών Τροφίμων και Διατροφής σε συνεργασία με τον Δήμο Αθηένου, τον Δήμο Ακανθού, τον Δήμο Λευκονοίκου, τον Δήμο Κυθρέας, τις κοινότητες Παλιομετόχου, Πισσουρίου και Δοράς, τον Όμιλο Κοιλανιωτών, το Μουσείο Μύλοι Χατζηγιώρκη και την Πρώην Ανώτερη Ερευνήτρια Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών Θεοφανώ Κυπρή, μετά από εκτενή έρευνα ετοίμασαν την αίτηση για εγγραφή του στοιχείου «Παραδοσιακά αρτοσκευάσματα» στον εθνικό κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της Κύπρου.

«Η αίτηση εξετάστηκε από την ειδική επιτροπή για την άυλη πολιτιστική κληρονομιά της Κύπρου και ανακοινώθηκε η έγκριση και η εγγραφή του στοιχείου από την Κυπριακή Εθνική Επιτροπή UNESCO», αναφέρει η ανακοίνωση. Στα παραδοσιακά αρτοσκευάσματα «συγκαταλέγονται τα ζυμώματα που συνδέονται με τις ανάγκες της καθημερινής ζωής όπως το ψωμί, οι λειτουργικοί άρτοι όπως τα πρόσφορα, η παννυχίδα και τα κούμουλλα, που ζυμώνονται για τις γιορτές των Αγίων μας και για τα μνημόσυνα, καθώς και τα παρασκευάσματα όπως γεννόπιττες, βασιλόπιττες, αθθρωπούδκια, ζεμπιλούδκια και άλλα», προστίθεται.

Τα συγκεκριμένα ζυμώματα, διευκρινίζεται, «παρασκευάζονται τηρώντας τα ήθη και τα έθιμα της Κύπρου για τις μεγάλες γιορτές της Χριστιανοσύνης, αλλά και τις πιο σημαντικές στιγμές της ζωής του ανθρώπου, μεταξύ των οποίων η γέννηση, ο γάμος, ο θάνατος και οι γεωργικές εργασίες». Ο Δήμος Αθηένου εκφράζει «συγχαρητήρια στους συναιτητές του και κυρίως το Μουσείο Κυπριακών Τροφίμων και Διατροφής για τον συντονισμό των υπηρεσιών που απαιτήθηκαν. Ο Δήμος δηλώνει πως θα συνεχίσει να εργάζεται με ζήλο για τη διαφύλαξη της υλικής και της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου μας».

Ποικιλία κυπριακών αρτοπαρασκευασμάτων

Αναλυτικότερα, όσον αφορά τα είδη των κυπριακών αρτοπαρασκευασμάτων, ανά περίσταση, αυτά διαχωρίζονται ως εξής:

Χριστούγεννα: Γεννόπιττες, σταυροκούλουρα, σταυρός ζεμπιλούδκια, βορτακούδκια, κάουροι, καουρούδκια, αβκωτές με άσπρα αβγά, αθθρωπούδκια, φιλικουτούνες, πούππες, κουκκουρκά.

Πρωτοχρονιά: Πίττα του Άη Βασίλη, αθθρωπούδκια, βασιλούθκια

Πάσχα: Σταυροκούλουρο, αγκάθθινον στεφάνι του Χριστού, γαλένα, αβκωτές με κόκκινα αβγά, διάφορα σησαμωτά, φλαούνες, τσαντάκι με κόκκινο αβγό, τυροπούλλες, κουλλούρι του Μάη.

Διάφορες εορταστικές περιστάσεις, αλλά και ως καθημερινό αρτοσκεύασμα: Ποξαμάθκια ή κουλλούρκα ή δαχτυλιές ή κουμουλιές.

Λειτουργικοί άρτοι, ψωμιά: Πεντάρτι, άρτοι και παννυχίδες, πρόσφορα

Γάμος: Κουλλουρούθκια γάμου, γλυσταρκές, κουλλούρι γάμου, μανάσσα ή παστός, πίττα τα’ αντροΰνου και αρτούιν του γάμου.

Γέννηση: Γλυσταρκές, δάχτυλα με μαυρόκοκκο, γεννοκούκκουρα.

Καθημερινά ζυμώματα: Ψωμιά (Παρασκευή Αρκατένου Ψωμιού / Κουμουλιές / Ξεραθκιαστά, Κριθαρένα ψωμιά για τους σκύλους), Τιτσιρόπουλλα ή μιλλόπουλλα και χαλλουμωτές, γλυσταρκές, αθθρωπούθκια και ποξαμαθκιές / κουλλούρες.

Τι σημαίνει η ένταξη στον Οργανισμό UNESCO

Ολοκληρώνοντας, θα ήταν καλό να εξηγηθεί η σπουδαιότητα της ένταξης των πολιτιστικών αγαθών μας στον διεθνή Οργανισμό UNESCO. Σύμφωνα με την Κυπριακή Εθνική Επιτροπή UNESCO, ο κατάλογος της παγκόσμιας πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς είναι το πιο γνωστό αρχείο μνημείων και χώρων ανεκτίμητης αξίας για όλη την ανθρωπότητα και σήμερα περιλαμβάνει πέραν των 1.000 εγγραφών από 163 κράτη μέλη. Όπως αναγράφεται, μερικά από τα κριτήρια για να συμπεριληφθεί ένα μνημείο στον κατάλογο παγκόσμιας κληρονομιάς είναι να έχει «εξαιρετική παγκόσμια αξία», να είναι αριστουργηματικό δείγμα της ανθρώπινης δημιουργικότητας, να αποτελεί μοναδική ή τουλάχιστον εξαιρετική μαρτυρία για μια πολιτισμική παράδοση ή έναν πολιτισμό που επιβιώνει μέχρι σήμερα ή έχει εξαφανιστεί ή να συνδέεται άμεσα ή έμμεσα με γεγονότα ή ζωντανές παραδόσεις, ιδέες ή αντιλήψεις, με καλλιτεχνικά ή λογοτεχνικά έργα εξαιρετικής παγκόσμιας σημασίας.

Επίσης, σημειώνεται, το καθεστώς προστασίας και διαχείρισης, η αυθεντικότητα και ο ενιαίος χαρακτήρας της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς λαμβάνονται σημαντικά υπόψη. Η συντομογραφία του Οργανισμού UNESCO σημαίνει Εκπαιδευτική Επιστημονική και Πολιτιστική Οργάνωση των Ηνωμένων Εθνών και έχει στόχο την παγίωση της παγκόσμιας ειρήνης μέσα από την επικοινωνία των λαών διά της εκπαίδευσης, των φυσικών και κοινωνικών επιστημών, και του πολιτισμού.