Και τι έμεινε απ’ την επέτειο της Μικρασιατικής Καταστροφής;

Παράλληλα και λίγο πιο βαθιά απ’ τη γιορτινή ατμόσφαιρακαι και τη χαρά των ημερών, μια διάθεση απολογισμού επισκέπτεται τους ανθρώπους στην εκπνοή κάθε χρόνου. Απολογισμού για όσα έγιναν ή δεν έγιναν σε επίπεδο προσωπικό, αλλά και σε ό,τι αφορά ευρύτερα τον κόσμο.

Σίγουρα η εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία τον περασμένο Φεβρουάριο δεσπόζει…

Επίσης η αίσθηση ότι το 2022 έφυγαν πολλοί σημαντικοί άνθρωποι είναι ένα παραπάνω «φορτίο» που μας αφήνει ο γερο-χρόνος που μας αποχαιρετά… Έτσι από μνήμης, σκέφτομαι τη Ζέτα Αιμιλιανίδου, τον Αρχιεπίσκοπο Χρυσόστομο Β’, τον Λέλλο Δημητριάδη, τον Κύπρο Χρυσοστομίδη, τον Κωνσταντίνο Τζούμα, τη Δώρα Κακουράτου, τον Σταμάτη Κόκοτα,τον Αλέκο Φασιανό, τον Βαγγέλη Παπαθανασίου και άλλους πολλούς…

Βαρύ και τραυματικό θα μείνει και το στίγμα από το ντόμινο αποκαλύψεων περί κακοποιήσεων και σκανδάλων. Οι υποθέσεις Πισπιρίγκου, Λιγνάδη, Φιλιππίδη, ή η φρέσκα περίπτωση Καϊλή, ανέδειξαν με τρόπο εμφατικό τη νοσηρότητα τής, κατά τ’ άλλα, λαμπερής εποχής μας… Νοσηρότητα που απαντάται στο περιεχόμενο των ειδεχθών αυτών πράξεων, αλλά, δυστυχώς, και στον επικοινωνιακό πρωτογονισμό με τον οποίον αναπαράγονται και «εκδικάζονται» οι υποθέσεις αυτές, στα ΜΚΔ, στις τηλεοράσεις κ.λπ…

Έτυχε όμως το 2022 να κουβαλά «απ’ τη φύση του», και το άχθος μιας τραυματικής εμπειρίας για εμάς του Έλληνες: τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή, τη μεγαλύτερη καταστροφή στη νεότερη ιστορία μας.

Και οι επέτειοι είναι πάντα μια καλή αιτία και μια καλή αφορμή να μετρηθούμε εκ νέου και απ’ την απόσταση που ο χρόνος επιβάλλει, με το ιστορικό ορόσημο της Καταστροφής του Μικρασιατικού Ελληνισμού, «την απώλεια του ανατολικού μας πνεύμονα».

Η γενική αίσθηση είναι πως, παρά το γεγονός ότι έγιναν διάφορα πράγματα, δεν αναμετρηθήκαμε με το ’22 με τρόπο τέτοιο, που να αντλήσουμε απ’ την τραυματική μας εμπειρία τα θεμελιώδη μαθήματα της καταστροφής.

Νομίζω πως οι λόγοι για τους οποίους συνέβη αυτό χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: Αφενός την έλλειψη χρόνου, είτε προσωπικού είτε «πολιτικού», και αφετέρου λόγω του γεγονότος πως το 1922 φέρει πόνο μεγάλο, που, παρά το πέρασμα 100 χρόνων, δεν είναι εύκολα διαχειρίσιμο και άρα δεν το ακουμπάμε...

Η αλήθεια, λοιπόν, είναι πως έγιναν πράγματα, πολλά και διάφορα, για να μνημονεύσουμε, να μάθουμε καλύτερα και να τιμήσουμε τα θύματα της καταστροφής, τους πρόσφυγες και την ιστορία μας. Αλλά τα διαπερνούσε σχεδόν όλα η αίσθηση του «εξαναγκασμού». Σαν να τα κάναμε για να μη μας πει η «αντιπολίτευση εντός και εκτός μας», πως μείναμε αδρανείς… Και αν αυτό είναι γεγονός που βαραίνει περισσότερο τις θεσμικές πρωτοβουλίες για τη διαχείριση της επετείου του 1922, παρόμοια «νωχελικότητα» εντοπίζει κανείς και σε ατομικό επίπεδο. Λίγοι είναι οι άνθρωποι σε Ελλάδα και Κύπρο που θέλησαν και έψαξαν να μάθουν και να καταλάβουν πέντε πράγματα παραπάνω για τη Μικρασιατική Καταστροφή με αφορμή τα 100 χρόνια. Και, δυστυχώς, μεγάλη απούσα η κουρασμένη και «αλλήθωρη» νεολαία μας …

Μαζί με τις διάφορες εκδηλώσεις, τα «χάπενινγκ», τις μουσικές και θεατρικές παραστάσεις, τις εικαστικές εκθέσεις που αφορούν όλα εκ της φύσεώς τους ενέργειες του ενεστώτα και άρα «όποιος πρόλαβε, πρόλαβε», κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν και βιβλία σημαντικά για το 1922… Βιβλία λογοτεχνικά ή δοκίμια, που θα μείνουν και θα περιμένουν -πάλι εκ φύσεως-, να φωτίσουν όποιον το θελήσει.

Αυτά τα βιβλία, είναι νομίζω ίσως το «πολυτιμότερο» στοιχείο που αφήνει πίσω του το 2022 σχετικά με την επέτειο της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Καταληκτικά θα αναφέρω τρία βιβλία, που με καθαρά προσωπικό κριτήριο νομίζω πως αξίζει να διαβαστούν:

1. «Τα χαΐρια μας εδώ», είναι μια συγκλονιστική ως προς το περιεχόμενο αλλά και τη λογοτεχνικότητα, μαρτυρία σε πρώτο πρόσωπο της Αγγελικής Παπάζογλου. Τυφλή τραγουδίστρια, σύζυγος του γνωστού λαϊκού τραγουδοποιού Βαγγέλη Παπάζογλου, που έφτασε ως πρόσφυγας στην Αθήνα. Μαρτυρία που μιλά για την ζωή στη Μικρασία, τη μουσική, αλλά και τα όσα έζησαν ερχόμενοι στην Ελλάδα οι πρόσφυγες.

1. «Μικρασιατική Καταστροφή: 50 ερωτήσεις και απαντήσεις», είναι το βιβλίο των Άγγελου Συρίγου και Ευάνθη Χατζηβασιλείου. Με τρόπο συνοπτικό, τεκμηριωμένο πλην κάπως «επιτηδευμένα αμερόληπτο» σε κάποια σημεία, απαντούν σε 50 ερωτήσεις που αφορούν τα πώς, τα γιατί και τα αν, της Μικρασιατικής Καταστροφής.

1. Το «1909-1922: Επανάσταση και αντεπανάσταση στην Ελλάδα» του Γιώργου Καραμπελιά είναι μια μελέτη που προσεγγίζει το 1922 ως το αποτέλεσμα της σύγκρουσης των δυνάμεων της αντεπανάστασης και του «μικροελλαδισμού» που εκπροσωπούσε η φιλοβασιλική παράταξη και αφετέρου των δυνάμεων του «Ελληνισμού» και της επανάστασης που εκπροσωπούσε η Βενιζελική παράταξη.