Διεθνή

Προκλήσεις και παγίδες για την Τουρκία το 2023

Ιστορικές εκλογές ορόσημο για τα 100 χρόνια από την ίδρυση της τουρκικής δημοκρατίας

To 2023 αποτελεί μια χρονιά ορόσημο για την ιστορία της Τουρκίας, η οποία και θα γιορτάσει τα εκατό χρόνια από την ίδρυσή της τον Οκτώβριο του 1923. Μέσα στην επόμενη χρονιά η Τουρκία θα διεξαγάγει επίσης δίδυμες εκλογές - προεδρικές και κοινοβουλευτικές. Οι τρέχουσες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι αυτή θα μπορούσε να είναι η πιο σημαντική εκλογική πρόκληση που αντιμετώπισε ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στη διακυβέρνησή του, η οποία διήρκεσε πάνω από είκοσι χρόνια. Ο ίδιος δηλώνει πως το 2023 είναι κομβική χρονιά «στην εξέλιξη της Τουρκίας προς μια ηγετική θέση στην παγκόσμια πολιτική και οικονομία». Ο δρόμος για τους στόχους που έθεσεη Τουρκία να εκπληρώσει σε παγκόσμιο επίπεδο περνά μέσα από τη διασφάλιση των περιφερειακών της συμφερόντων. Τα τουρκικά σχέδια, κυρίως στην Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο είναι σε πολλές περιπτώσεις αντίθετα με τους εθνικούς σχεδιασμούς τόσο της Ελλάδας όσο και της Κύπρου και των υπόλοιπων κρατών που συνεργάζονται στην περιοχή. Στην παρούσα ανάλυση θα αναδείξουμε τις μεγαλύτερες προκλήσεις που θα κληθεί να αντιμετωπίσει η Τουρκία εντός του 2023.

Οικονομία και Κοινωνία

Οι δύο μεγαλύτερες προκλήσεις της Τουρκίας είναι η οικονομία της και η διχασμένη κοινωνία της. Από τα μέσα του 2021 η τουρκική οικονομία υποφέρει και βαδίζει προς την αβεβαιότητα. Ο πληθωρισμός αυξήθηκε από περίπου 10 τοις εκατόν στα τέλη του 2020 σε περισσότερο από 80 τοις εκατόν, ενώ η λίρα υποτιμήθηκε ραγδαία, εν μέρει λόγω της διατήρησης των επιτοκίων από την κεντρική τράπεζα σε χαμηλά επίπεδα, καθώς ο πληθωρισμός αυξήθηκε. Πολλοί νεότεροι Τούρκοι έχουν μεταναστεύσει, υποκινούμενοι από τις κακές εγχώριες προοπτικές, οι οποίες επηρέασαν περαιτέρω το μελλοντικό αναπτυξιακό δυναμικό. Η κοινωνία έχει γίνει ολοένα και πιο πολωμένη μεταξύ των πιο αγροτικών, φτωχών και θρησκευτικών τάξεων και όσων θεωρούνται πιο κοσμικοί, μορφωμένοι και δυτικόστροφοι. Η εκλογική βάση του Ερντογάν είναι η πρώτη, και στις δύο προεδρικές του θητείες έχει νομοθετήσει για να αυξήσει την πίεση στους θεσμούς της κοινωνίας των πολιτών και στα μέσα ενημέρωσης, να μειώσει τον κοινοβουλευτικό έλεγχο και να διαβρώσει τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Τούρκοι αναλυτές εκτιμούν ότι η επιλογή των πολιτών στην κάλπη θα υποδείξει το κατά πόσον η Τουρκική Δημοκρατία θα παραμείνει πιστή στο σχέδιο των Κεμαλιστών και τον Δυτικό προσανατολισμό, ή αν θα επανασχεδιαστεί από μια θρησκευτικά εμπνευσμένη αυταρχική πολιτική, ένα κίνημα που διαμορφώθηκε από την αντίθεση στο αρχικό σχέδιο. Για την Ελλάδα και την Κύπρο η παραμονή στην εξουσία των Ισλαμιστών του AKP είτε η διαδοχή από τους Κεμαλιστές δεν πρόκειται να αλλάξει κάτι επί της ουσίας των διεκδικήσεων στο Κυπριακό ή των αμφισβητήσεων στο Αιγαίο.

O Τούρκος ακαδημαϊκός Soli Özel σημειώνει πως η εσωτερική μάχη για την ταυτότητα της Τουρκίας ανάμεσα σε ένα θρησκευτικό-εθνικιστικό αυταρχικό και ένα κοσμικό-δημοκρατικό όραμα, είναι μέρος της μάχης για τη διαμόρφωση του προσανατολισμού της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας και των αρχών που θα την καθοδηγήσουν. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις, οι εκλογές στην Τουρκία θα έχουν σημαντικές περιφερειακές και παγκόσμιες επιπτώσεις, όπως σημειώνεται.

Προσανατολισμός εξωτερικής πολιτικής

Μια τεράστια πρόκληση για τη νέα κυβέρνηση το 2023 θα είναι η αποκατάσταση της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας. Το Γερμανικό Ινστιτούτο για Διεθνή Ασφάλεια (SWP) σημειώνει πως «η ρεβιζιονιστική ατζέντα του Ερντογάν οδήγησε σε συχνές συγκρούσεις με την ΕΕ, έφερε υπό αμφισβήτηση τη θέση της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ και τεταμένες σχέσεις με διάφορες χώρες της περιοχής. Αν και ο Ερντογάν επεδίωξε πρόσφατα την προσέγγιση με το Ισραήλ, την Αίγυπτο, τη Σαουδική Αραβία και τη Συρία, η διεθνής θέση της Τουρκίας έχει κλονιστεί σοβαρά την τελευταία δεκαετία. Η νέα κυβέρνηση αναμένεται να ενισχύσει τη θέση της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ και να επαναφέρει τις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας. Οι ηγέτες της αντιπολίτευσης επέκριναν επανειλημμένα την απόφαση της κυβέρνησης Ερντογάν να αγοράσει τα ρωσικά συστήματα αντιπυραυλικής άμυνας S-400 και την τάση της να δημιουργεί εντάσεις με διάφορα κράτη μέλη της ΕΕ.

»Μετά από χρόνια συνεχών εντάσεων στις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας, η αποχώρηση του Ερντογάν από την εξουσία θα δημιουργούσε κάποια καλή θέληση μεταξύ των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, αλλά η βελτίωση των διμερών σχέσεων θα απαιτούσε πολύ χρόνο. Ειδικότερα, το καθεστώς της Κύπρου, τα θαλάσσια σύνορα με την Ελλάδα και η μεταναστευτική συμφωνία θα συνεχίσουν να μαστίζουν τις διμερείς σχέσεις με την Ε.Ε.», σημειώνεται.

Το δεύτερο ζήτημα είναι η απόφαση που θα λάβει τελικά η Άγκυρα για τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ με ένταξη Φινλανδίας και Σουηδίας. Είναι σαφές ότι οι δύο χώρες θα πάνε τόσο μακριά για να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις της Τουρκίας για να σπάσει το αδιέξοδο και ο Ερντογάν πιθανότατα δεν θα αφήσει την αποδοχή να προχωρήσει πριν από τις εκλογές. Αυτό μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την αγορά από την Τουρκία αναβαθμισμένων F-16 και κιτ εκσυγχρονισμού για τον γηρασμένο στόλο της.

Οι σχέσεις με Ρωσία

Ο Οzel σημειώνει πως οι σχέσεις με τη Ρωσία θα συνεχίσουν να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας, καθώς και στην οικονομική της τύχη. Η Άγκυρα εμπόδισε επικριτικά τη χρήση του ναυτικού της στόλου από τη Μόσχα στη Μαύρη Θάλασσα, αποκαλώντας την εισβολή και τη στρατιωτική εμπλοκή που ακολούθησε «πόλεμο» και επικαλέστηκε τη Σύμβαση του Μοντρέ, η οποία της δίνει το δικαίωμα να μην επιτρέπει τη διέλευση των θωρηκτών των εμπόλεμων μερών από τα τουρκικά στενά. Δεν αναγνωρίζει την προσάρτηση της Κριμαίας, υποστηρίζει την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας και την πολεμική προσπάθεια του Κιέβου προμηθεύοντάς το με drones και άλλο στρατιωτικό υλικό. Ταυτόχρονα, όμως, διατηρεί ανοιχτή τη γραμμή επικοινωνίας με τον Βλαντιμίρ Πούτιν, δεν κλείνει τον εναέριο χώρο της, δεν εντάσσεται στο καθεστώς κυρώσεων, υποδέχεται Ρώσους πρόσφυγες και ολιγάρχες (και τα γιοτ και τα χρήματά τους) και βοηθά στη διαμεσολάβηση συμφωνιών, όπως π.χ. ο διάδρομος σιτηρών με τον ΟΗΕ που ανακουφίζει ένα παγκόσμιο πρόβλημα έλλειψης σιτηρών και αυξήσεων των τιμών των τροφίμων. Παρόλα αυτά, λαμβάνει αυστηρή προειδοποίηση από το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ για τις προσπάθειές του να καταργήσει τις οικονομικές κυρώσεις. Ο Πούτιν υποστηρίζει ανοιχτά την επανεκλογή του Ερντογάν και μάλιστα έστειλε κάποια έκτακτα χρήματα στην Τουρκία μέσω της Rosatom.

Ζητήματα εσωτερικής ασφάλειας

Η τελευταία πολύνεκρη επίθεση στην Κωνσταντινούπολη τον Νοέμβριο πυροδοτεί φόβους ότι τα τρομοκρατικά επεισόδια θα αυξηθούν ενόψει των βουλευτικών και προεδρικών εκλογών τον Ιούνιο του 2023. Αναλυτές εκτιμούν ότι οι δυνάμεις εσωτερικής ασφάλειας της Τουρκίας είναι πιθανό να εντείνουν την αντιτρομοκρατική τους δραστηριότητα και η ασφάλεια είναι πιθανό να ενισχυθεί τους επόμενους μήνες. Η εθνική ασφάλεια, ωστόσο, θα καθοδηγείται από έναν ευρύτερο συνδυασμό εξωτερικών και εσωτερικών παραγόντων, συμπεριλαμβανομένης της προβληματικής οικονομίας και του ολοένα και πιο διχασμένου πληθυσμού.

Οι συγκρούσεις της περιοχής αυξάνουν την εσωτερική αστάθεια. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, η Τουρκία φιλοξενεί 3,7 εκατομμύρια πρόσφυγες, τους περισσότερους από οποιαδήποτε άλλη χώρα παγκοσμίως. Σε αυτό το γεωστρατηγικό σταυροδρόμι δρουν διάφορες παραστρατιωτικές, τρομοκρατικές και διεθνείς εγκληματικές ομάδες. Ωστόσο, η Τουρκία δείχνει να διαθέτει έναν ικανό και αποτελεσματικό μηχανισμό εσωτερικής ασφάλειας.

Πάντως, αν και η τουρκική κοινωνία αρχικά ήταν ανοικτή προς τους πρόσφυγες από χώρες με μουσουλμανική πλειοψηφία, όπως η Συρία, η απότομη αύξηση του αριθμού τους στο πλαίσιο μιας οικονομικής κρίσης αύξησε το αντιπροσφυγικό αίσθημα και οδήγησε ακόμη και σε σποραδικά πογκρόμ. Η πλειοψηφία των ψηφοφόρων σε όλα τα μεγάλα κόμματα είναι αυτήν τη στιγμή αντίθετη στη μακροπρόθεσμη εγκατάσταση Σύριων στην Τουρκία.