Ο Πυρηνικός Σταθμός Άκιουγιου και η πυρηνικοποίηση της Ευρύτερης Μ. Ανατολής

Από το 2018, έχω γράψει ξανά και ξανά για τους αναδυόμενους κινδύνους που προκύπτουν από τον τεράστιο ρωσο-τουρκικό πυρηνικό σταθμό υπό κατασκευή σε παραθαλάσσιο σημείο στο Άκιουγιου της Τουρκίας και για την ευρύτερη ρωσο-τουρκική πυρηνική συμμαχία. Αυτοί οι κίνδυνοι δεν πηγάζουν από την άλλη άκρη του πλανήτη αλλά από το Άκιουγιου, το οποίο βρίσκεται περίπου 85 χιλιόμετρα βόρεια της τουρκοκρατούμενης ακτής της Επαρχίας Κερύνειας και περίπου 110 χιλιόμετρα βόρεια της ημικατεχόμενης Λευκωσίας. Για να υπολογίσουν οι αναγνώστες πόσο κοντά βρίσκεται το Άκιουγιου από την πρωτεύουσα, ας σκεφτούν ότι η απόσταση σε ευθεία γραμμή μεταξύ του κέντρου της Πάφου και του κέντρου της Λάρνακας είναι η ίδια, περίπου 110 χιλιόμετρα.

Για να εκτιμήσουν οι αναγνώστες πόσο γιγάντια είναι τα τερατουργήματα που ξεφυτρώνουν στο Άκιουγιου, όπου κατασκευάζονται τέσσερεις πυρηνικοί αντιδραστήρες σε τέσσερεις σχετικές μονάδες, μπορούν να παρακολουθήσουν δύο σύντομα βίντεο που τοποθετήθηκαν στο κανάλι του Υπουργείου Ενέργειας και Ορυκτών Πόρων της Τουρκίας στο Youtube στις 21 Ιουλίου και 4 Αυγούστου του 2022.

Τα πυρηνικά σχέδια της Τουρκίας

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων εβδομάδων, νέες λεπτομέρειες έχουν έρθει στο φως της δημοσιότητας. Θα αναφέρω μόνο τρεις.

Στις 20 Δεκεμβρίου του 2022, ο Τούρκος Υπουργός Ενέργειας, Fatih Donmez, επιβεβαίωσε ότι μέσα στα επόμενα 10 ώς 20 χρόνια, η τουρκική κυβέρνηση προβλέπει την κατασκευή επιπλέον πυρηνικών σταθμών στην επικράτεια της Τουρκίας. Ενώ η τουρκική κυβέρνηση υπερηφανεύεται για το πυρηνικό έργο στο Άκιουγιου, έχει ήδη εκδηλώσει την προτίμησή της για την κατασκευή δύο νέων πυρηνικών σταθμών στην ακτή της Μαύρης Θάλασσας στη Σινώπη στη βόρεια Τουρκία και στην Ιγνεάντα, λίγα χιλιόμετρα νότια της Βουλγαρίας και κοντά στη βορειοανατολική Ελλάδα.

(Δείτε: www.hurriyetdailynews.com/turkiye-aims-for-more-nuclear-power-179507 και https://world-nuclear.org/information-library/country-profiles/countries-t-z/turkey.aspx).

Στις 20 Δεκεμβρίου του 2022, ο Πρόεδρος Ερντογάν δημοσίευσε μιαν αφίσα που σηματοδότησε τη θεμελίωση της 4ης Μονάδας στο Άκιουγιου. Με αυτόν τον τρόπο, αυτός ο αυταρχικός νεο-σουλτάνος και νεο-χαλίφης έδειξε ότι εκμεταλλεύεται το πυρηνικό έργο στο Άκιουγιου για να διαδώσει προπαγάνδα, για να προωθήσει τις πολιτικές του φιλοδοξίες και για να παρουσιάσει την Τουρκία ως αυξανόμενη περιφερειακή υπερδύναμη (Δείτε: https://twitter.com/RTErdogan/status/1609116022086180864 αντίστοιχα).

Στις 14 Ιανουαρίου του 2023, η Ρωσική Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (ROSATOM) δημοσίευσε νέο ανακοινωθέν στον ιστότοπό της αφιερωμένο στο Άκιουγιου. Μεταξύ άλλων, επιβεβαίωσε ότι ενώ η προθεσμία για την ολοκλήρωση της πρώτης από τις τέσσερεις μονάδες στο Άκιουγιου είναι το 2025, «τα ενδιαφερόμενα μέρη στο έργο καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια προκειμένου να επιτύχουν τα ακόλουθα δύο ορόσημα του έργου κατά τη διάρκεια του 2023, έτος Ιωβηλαίου για τη Δημοκρατία της Τουρκίας [που, το 1923, εξελίχθηκε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία]: την παράδοση φρέσκου πυρηνικού καυσίμου στην τοποθεσία του πυρηνικού σταθμού στο Άκιουγιου και την πλήρη κατασκευή της Πρώτης Μονάδας Ενέργειας» (Δείτε: www.akkuyu.com/core-cooling-system-installation-completed-at-akkuyu-npp/update).

Με όλα αυτά υπόψη, πρωταρχικός μου στόχος σήμερα είναι να ενημερώσω τους αναγνώστες ότι στις 30 Νοεμβρίου του 2022, μετά από αξιολόγηση από ομότιμους, ένα εκτεταμένο ακαδημαϊκό μου άρθρο για το Άκιουγιου, 38 σελίδων, δημοσιεύτηκε στα αγγλικά από το βρετανικό ακαδημαϊκό περιοδικό «Journal of Balkan and Near Eastern Studies». Έχει τον τίτλο «The Akkuyu Nuclear Power Plant in Turkey: Some Causes for Concern», δηλαδή «Ο Πυρηνικός Σταθμός Άκιουγιου στην Τουρκία: Μερικές Αιτίες Ανησυχίας» (Βρίσκεται στο https://doi.org/10.1080/19448953.2022.2143855 και στο www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/19448953.2022.2143855).

Επειδή ο ακαδημαϊκός εκδότης χρεώνει ένα ποσό (€43,00) για να παραχωρήσει πρόσβαση σε ολόκληρο το άρθρο μου, θα ήθελα να παρουσιάσω μια σύνοψη στις παραγράφους που ακολουθούν.

Μια κρίσιμη καμπή στην ιστορία

Το κύριο επιχείρημα του ακαδημαϊκού μου άρθρου είναι ότι η κατασκευή ενός νέου ρωσο-τουρκικού πυρηνικού σταθμού στο Άκιουγιου σηματοδοτεί μια κρίσιμη καμπή στην ιστορία, στον χαρακτήρα, στη δυναμική και στους κινδύνους που προκύπτουν από την Τουρκία ως μέρος της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής. Για να στηρίξω αυτό το επιχείρημα, παρουσιάζω επίσημα στοιχεία. Αυτά υποδεικνύουν ότι το 1974 (όταν η Τουρκία εισέβαλε και κατέλαβε το 36 τοις εκατόν της επικράτειας και το 57 τοις εκατόν της ακτογραμμής της ΚΔ), ένα σημείο στο Άκιουγιου εντοπίστηκε ως κατάλληλο για την κατασκευή του πρώτου πυρηνικού σταθμού στην Τουρκία. Για δεκαετίες, παρά την ύπαρξη αυτού του μεγαλεπήβολου οράματος, δεν πραγματοποιήθηκε. Ωστόσο, στις 12 Μαΐου 2010, το όραμα άρχισε να γίνεται εφικτό με την ολοκλήρωση της Συμφωνίας μεταξύ των Κυβερνήσεων της Ρωσικής Ομοσπονδίας και της Τουρκίας σε σχέση με την Κατασκευή και τη Λειτουργία ενός Πυρηνικού Σταθμού στο Άκιουγιου στην Τουρκία. (Δείτε: www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2010/10/20101006-6-1.pdf).

Νέο γεωπολιτικό φαινόμενο

Στο ακαδημαϊκό μου άρθρο αποδεικνύω ότι το ρωσο-τουρκικό πυρηνικό έργο στο Άκιουγιου αντικατοπτρίζει ένα νέο γεωπολιτικό φαινόμενο – την πυρηνικοποίηση της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής μέσω της πολιτικής πυρηνικής ενέργειας. Το 2011 ενεργοποιήθηκε νέος πυρηνικός σταθμός στο Bushehr στο Ιράν. Πιο πρόσφατα, το 2018, άλλος νέος πυρηνικός σταθμός τέθηκε σε λειτουργία στο Barakah των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων. Στον απόηχο αυτών των κατορθωμάτων, τόσο η Τουρκία όσο και η Αίγυπτος έχουν αρχίσει να εφαρμόζουν δικά τους σχέδια, ώστε να γίνουν οικοδεσπότες πυρηνικών σταθμών που κατασκευάζονται από τη ROSATOM του ρωσικού κράτους. Ορισμένα άλλα κράτη στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή, αλλά όχι η Ελλάδα και η ΚΔ, επιδιώκουν να ακολουθήσουν τα βήματα αυτών των κρατών. Άρα, όπως εξελίσσονται τα γεγονότα, ενώ η Ευρύτερη Μέση Ανατολή έχει ή θα έχει κάποια κράτη με ενεργοποιημένους πυρηνικούς σταθμούς, τα υπόλοιπα κράτη στην περιοχή δεν θα έχουν τέτοιους σταθμούς αλλά θα κινδυνεύουν από αυτά που έχουν. Αυτή η αντιπαράθεση απεικονίζει τη νέα γεωπολιτική κατάσταση στην περιοχή.

Σύμφωνα με το κύριο επιχείρημα του ακαδημαϊκού μου άρθρου, το ρωσο-τουρκικό πυρηνικό έργο στο Άκιουγιου αποτελεί την πυρηνική πολιτική διάσταση δύο ευρύτερων αλλά αλληλένδετων γεωπολιτικών πραγματικοτήτων. Η μία είναι η διείσδυση της Ρωσίας και της Κίνας στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή, κάτι που έχει ενοχλήσει τις ΗΠΑ και τους υπόλοιπους αντιπάλους αυτών των δύο κρατών. Η δεύτερη είναι η στενή συνεργασία μεταξύ της Τουρκίας και της Ρωσίας, ειδικά στον τομέα της ενέργειας. Εκτός από το πυρηνικό έργο στο Άκιουγιου, οι άλλες ενδείξεις αυτής της συνεργασίας περιλαμβάνουν τον ενεργειακό αγωγό Blue Stream, που συνδέει τη Ρωσία με την Τουρκία. Ποιο είναι το αποτέλεσμα; Παρά το γεγονός ότι παραμένει μέλος του ΝΑΤΟ, η Τουρκία έχει απομακρυνθεί από τη «Δύση».

Διδάγματα και κίνδυνοι

Στο ακαδημαϊκό μου άρθρο εντοπίζω ορισμένα διδάγματα από τα πυρηνικά ατυχήματα στο Τσέρνομπιλ, στην Ουκρανία, στις 26 Απριλίου του 1986, για το οποίο ευθυνόταν το Κρεμλίνο στη Μόσχα, και στη Φουκουσίμα της Ιαπωνίας στις 11 Μαρτίου του 2011. Ίσως το πρωταρχικό δίδαγμα είναι ότι «η πρόληψη είναι καλύτερη από τη θεραπεία». Σχετικό δίδαγμα είναι ότι η επαγρύπνηση είναι απαραίτητη ενώπιον οποιωνδήποτε διαβεβαιώσεων ότι ένας πυρηνικός σταθμός είναι «ασφαλής».

Στην καρδιά του ακαδημαϊκού μου άρθρου αναλύω διάφορους κινδύνους που προκύπτουν από το Άκιουγιου και την εμπλοκή του Κρεμλίνου. Ουσιαστικά, είναι αυτοί που έχω εντοπίσει στο παρελθόν στα άρθρα μου και στις ανοιχτές μου επιστολές στη «Σημερινή». Ένας βασικός κίνδυνος εκπηγάζει από το γεγονός ότι η Τουρκία δεν έχει υπογράψει μερικές συμβάσεις που προωθούν την πυρηνική ασφάλεια, την περιβαλλοντική δικαιοσύνη ή την προστασία, ασφάλεια, υγεία και ευημερία των ανθρώπων, ειδικά σε εργασιακό περιβάλλον. Για παράδειγμα, η Τουρκία έχει απομονωθεί από τη Σύμβαση Espoo του 1991 για την Εκτίμηση των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων σε Διασυνοριακό Πλαίσιο, την Κοινή Σύμβαση του 1997 για την Ασφάλεια Διαχείρισης των Αναλώσιμων Καυσίμων και των Ραδιενεργών Αποβλήτων και τη Σύμβαση του Aarhus του 1998 για την Πρόσβαση σε Πληροφορίες, τη Συμμετοχή του Κοινού στη Λήψη Αποφάσεων και την Πρόσβαση στη Δικαιοσύνη για Περιβαλλοντικά Θέματα.

Οι άλλοι κίνδυνοι περιλαμβάνουν την πιθανότητα ότι το ορατό πρόγραμμα πυρηνικής ενέργειας της Τουρκίας συμπληρώνεται ή θα συμπληρωθεί από ένα κρυφό πρόγραμμα που στοχεύει την απόκτηση πυρηνικών όπλων, ίσως με τη βοήθεια του Πακιστάν. Επειδή για δεκαετίες η Τουρκία έχει καλλιεργήσει βαθιές σχέσεις με «το αδελφικό Πακιστάν», ειδικά στον τομέα της άμυνας και επομένως, αυτή η πιθανότητα δεν μπορεί να αποκλειστεί (Για ενδείξεις αυτής της «αδελφότητας», δείτε τα ανακοινωθέντα του Προέδρου Ερντογάν της 14ης Φεβρουαρίου του 2020 και της 25ης Νοεμβρίου του 2022 στο www.tccb.gov.tr/en/news/542/116648/-the-brotherhood-between-turkey-and-pakistan-is-a-true-brotherhood-reinforced-by-historical-events- και www.tccb.gov.tr/Search?s=pakistan&langText=en αντίστοιχα).

Προτεινόμενες αλλαγές

Στο τέλος του ακαδημαϊκού μου άρθρου, προτείνω αλλαγές στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή.

Πρώτον, εφόσον η τουρκική κυβέρνηση είναι αποφασισμένη να συνεργαστεί με τη Ρωσία με στόχο την κατασκευή πυρηνικών σταθμών στην επικράτεια της Τουρκίας και εφόσον οι «Δυτικές» δυνάμεις δεν την έχουν εμποδίσει, η Τουρκία πρέπει να αναλάβει – και πρέπει να πιεστεί να αναλάβει – μια ριζική αλλαγή στην κουλτούρα της. Για παράδειγμα, η ελευθερία του Τύπου, η διαφάνεια, η δημόσια διαβούλευση και οι υπόλοιποι μηχανισμοί της δημοκρατίας πρέπει να ενδυναμωθούν με στόχο τη διευκόλυνση ή την ενίσχυση της πυρηνικής ασφάλειας.

Δεύτερον, ο Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), το Συμβούλιο της Ευρώπης, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ και άλλοι διεθνείς παράγοντες θα πρέπει να απαιτήσουν από την Τουρκία να υπογράψει, να επικυρώσει, να θέσει σε ισχύ και να συμμορφωθεί με όλες τις βασικές συμβάσεις του διεθνούς δικαίου από τις οποίες, μέχρι στιγμής, έχει απομονωθεί. Αυτές περιλαμβάνουν τις συμβάσεις που ανέφερα πιο πάνω.

Τρίτον, η πυρηνική ασφάλεια, η ετοιμότητα πυρηνικής έκτακτης ανάγκης και συναφή ζητήματα πρέπει να τεθούν στην κορυφή της διπλωματικής ατζέντας και του δημόσιου διαλόγου σε ολόκληρη την Ευρύτερη Μέση Ανατολή. Η ουσία της εξήγησης βρίσκεται σε προειδοποίηση του Μπαν Κι Μουν, τότε Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, στις 22 Σεπτεμβρίου του 2011, λίγους μήνες μετά το πυρηνικό ατύχημα στη Φουκουσίμα: «Οι επιπτώσεις των πυρηνικών ατυχημάτων δεν σέβονται τα σύνορα. Για να προστατεύσουμε επαρκώς τον κόσμο μας, πρέπει να έχουμε ισχυρή διεθνή συναίνεση και δράση. Πρέπει να έχουμε ισχυρά διεθνή πρότυπα ασφάλειας… Το μήνυμα είναι σαφές και ενιαίο: δεν μπορούμε να δεχτούμε τα συνηθισμένα [«we cannot accept business as usual»]…. ».

Τέταρτον, κάθε κάτοικος στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή πρέπει να ενημερωθεί πλήρως για τους κινδύνους που προέρχονται από κάθε πυρηνικό σταθμό στην περιοχή. Παράλληλα, κάθε «de jure» και κάθε «de facto» δημόσιος και ιδιωτικός φορέας στην περιοχή πρέπει να ενημερώσει τα σχέδιά του που αφορούν τη διαχείριση κινδύνων, την ετοιμότητα έκτακτης ανάγκης και την αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης.

Συμπεράσματα

Το γεωπολιτικό «παιχνίδι» στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή έχει αλλάξει. Η Τουρκία έχει εισέλθει στη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας και, παράλληλα, έχει απομακρυνθεί από τη «Δύση». Η Ελλάδα, η Κυπριακή Δημοκρατία και τα υπόλοιπα κυρίαρχα κράτη στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή ήδη συνυπάρχουν τόσο με τα πυρηνικά όπλα που αποθηκεύονται σε αυτήν την επικίνδυνη περιοχή όσο και με τους πυρηνικούς σταθμούς που λειτουργούν εκεί. Σύντομα, όμως, αυτά τα κράτη θα συνυπάρχουν με ένα καινούργιο ρωσο-τουρκικό πυρηνικό σταθμό στο Άκιουγιου, με τέσσερεις σχετικούς πυρηνικούς αντιδραστήρες και, ίσως με το πέρασμα του χρόνου, με επιπρόσθετα επιτεύγματα της τουρκικής πυρηνικής στρατηγικής. Συνεπώς, όλες οι κυβερνήσεις στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή θα πρέπει να το εμπεδώσουν. Επίσης, θα πρέπει να λάβουν αποτελεσματικά μέτρα με διάφορους στόχους όπως την ασφάλεια, την προστασία, την υγεία και την ευημερία των κατοίκων υπό τη διακυβέρνησή τους. Αλλιώς…

*Οι απόψεις είναι προσωπικές