Τραύμα και Ίαση

Η Κύπρος είναι Ευρώπη για χίλιους λόγους, ιστορικούς, πολιτιστικούς, γεωγραφικούς και πολιτικούς. Όπως κι η Ευρώπη είναι Κύπρος για όλα τα παραπάνω και για ένα ακόμη: Η Πράσινη Γραμμή στη Λευκωσία αποτελεί το ακρότατο νοτιοανατολικό σύνορο της Ευρώπης και ως πολιτικής και ως γεωγραφικής και ως πολιτιστικής οντότητας. Ένα μέτρο πιο εκεί αρχίζουν η βαρβαρότητα, η ωμή βία κι ο μεσαιωνικός σκοταδισμός. Έτσι είναι, δυστυχώς.

Σε λίγους μήνες συμπληρώνονται 50 χρόνια στυγνής κατοχής και εξανδραποδισμού της βόρειας Κύπρου, χωρίς η Δύση, στην οποία αυτοδίκαια ανήκουμε, να έχει πράξει τα αυτονόητα, ώστε να αποκατασταθεί η ενότητα ενός κυρίαρχου κράτους - μέλους της Ε.Ε. Όμως αυτό είναι μιας άλλης, ηθικής τάξης ζήτημα, που σχετίζεται, φευ, με το χαμηλό επίπεδο και τον καιροσκοπισμό των τρεχουσών ηγεσιών ολοκλήρου του πλανήτη. Και την έλλειψη ιστορικής συνείδησης. Η Κύπρος πληρώνει οικεία και αλλότρια λάθη ή παραλείψεις και καμιά ελπιδοφόρα αντίδραση - ανάδραση δεν διαγράφεται στον ορίζοντα. Προσωπικά πιστεύω ότι οφείλουν διαρκώς, με πείσμα αλλά και μέθοδο, Ελλάδα και Κύπρος να εντείνουν, παράλληλα με τα διπλωματικά διαβήματα και τις εκκλήσεις στη διεθνή κοινότητα για να αποκατασταθεί η δικαιοσύνη στη μαρτυρική Μεγαλόνησο, και την ταυτόχρονη, πολιτιστική επίθεση σε όλα τα δυνατά μέτωπα. Εκεί, δηλαδή, όπου η υπεροχή μας είναι αδιαμφισβήτητη. Αν οι άλλοι έχουν στρατούς κατοχής και εξελιγμένα, οπλικά συστήματα, εμείς διαθέτουμε μια πολιτιστική ιστορία ενώπιον της οποίας αποκαλύπτεται με θαυμασμό αλλά και ζήλια ολόκληρος ο πλανήτης. Κι αυτό το όπλο δεν πρέπει να το υποτιμούμε. Τα μεγάλα έθνη, όταν υφίσταται αποχρών λόγος, προβαίνουν σε τέτοιες "επιθέσεις" τέχνης και πολιτισμού παράλληλα με την επίδειξη των τεχνολογικών τους επιτευγμάτων. Βλέπετε, η δύναμη αλλά και η επίδειξη της δύναμης αυτής έχουν πολλά πρόσωπα. Δεν θα κουραστώ ποτέ να επαναλαμβάνω ότι ο πολιτισμός δεν είναι απλώς κοσμική επίδειξη ή ανούσιος ελιτισμός των αργόσχολων αλλά πρωτίστως πολιτικό, δηλαδή εθνικό όπλο. Και είναι η αμάθεια και η έλλειψη ιστορικής συνείδησης ή μνήμης των ηγεσιών που υποβαθμίζουν ή και αγνοούν ένα τέτοιο όπλο.

Πίνακας του Νικολάου Ξυδιά.

Είχα τη μεγάλη τιμή πρόσφατα να με δεχτεί στο γραφείο του ο Μακαριότατος Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Γεώργιος και στη συνέχεια να με ξεναγήσουν οι εκλεκτοί συνεργάτες του τόσο στα μόνιμα εκθέματα όσο και στα υπόγεια του Αρχιεπισκοπικού Μεγάρου. Εκεί, εντυπωσιάστηκα πραγματικά από τους θησαυρούς που εντόπισα στις διάφορες συλλογές, είναι αλήθεια λίγο φύρδην μίγδην, με πίνακες από την Αναγέννηση ή το μπαρόκ, τον ρομαντισμό ή τον νεοκλασικισμό παράλληλα με τις παλαιολόγειες ή μεταβυζαντινές εικόνες και τους πίνακες πολύ γνωστών Ελλαδιτών ή Κυπρίων καλλιτεχνών αλλά και Φιλελλήνων από τον 19ον και τον 20όν αι. Εντυπωσιάστηκα, εκτός των άλλων, από ένα σπανιότατο έργο του κλασικιστή Νικολάου Ξυδιά, ένα του οριενταλιστή Θεόδωρου Ράλλη, δύο πίνακες του κορυφαίου της, λεγόμενης, αφηρημένης ζωγραφικής Γιάννη Σπυρόπουλου που είχαν εκτεθεί στην Μπιενάλε Βενετίας του 1960 και μια σπάνια αυτοπροσωπογραφία του πρωτοπόρου Σπύρου Παπαλουκά! Ίσως, του πιο σημαντικού Έλληνα ζωγράφου στον εικοστό αιώνα.

Μπουγκερώ, H αναδυόμενη Αφροδίτη στην Κύπρο.

Θησαυροί που παραμένουν, φοβάμαι, αναξιοποίητοι και άγνωστοι κι ας φέρουν τις πολύτιμες υπογραφές του Géricault, του Delacroix, του Bougerough κ.ά. και που αποδεικνύουν τη σχέση της Κύπρου με την Ευρώπη αλλά και της Ευρώπης με την Κύπρο, όπως υπογράμμισα στην αρχή του άρθρου. Φαντάζομαι πως μια επιλογή από αυτά τα αριστουργήματα, που περιέχει τόσο σημαντικούς πίνακες της δυτικοευρωπαϊκής τέχνης παράλληλα με τους κορυφαίους Ελλαδίτες και Κύπριους, από τον Αλέκο Κοντόπουλο ώς τον Τηλέμαχο Κάνθο, παράλληλα με εικόνες της ιταλοκρητικής, κρητικής και ενετοκυπριακής σχολής θα είναι ένα εντυπωσιακό επιχείρημα τόσο για την ευρωπαϊκότητα της Κύπρου όσο και για την "κυπριακότητα" της Ευρώπης. Μια έκθεση που θα μπορούσε να παρουσιαστεί στη Λευκωσία και έπειτα να μεταφερθεί στην Αθήνα και, γιατί όχι , στις Βρυξέλλες ή το Βερολίνο. Εμπλουτιζόμενη ενδεχομένως και με κάποια αρχικά ειδώλια σε συνδυασμό με σύγχρονα γλυπτά (π.χ. του Άγγελου Μαρκίδη ή του Νίκου Κουρούσιη σε συνδυασμό με τον Αριστείδη Πατσόγλου ή τον Θόδωρο Παπαγιάννη), ώστε να φανεί όλη η διαχρονία της κυπριακής ταυτοπροσωπίας. Και για να αποδοθεί η δίκαιη οφειλή, στη γλυπτική, την ελληνική τέχνη που ενέπνευσε από τον Michelangelo ώς τον Rodin και τον Henri Moore. Σήμερα στη Λευκωσία το πολύτιμο ίδρυμα Λεβέντη - πληρέστερο ως προς τις καλλιτεχνικές συλλογές, κατά την άποψή μου, από το αντίστοιχο ίδρυμα Γουλανδρή στην Αθήνα - συνδυάζει αυτό που περιέγραψα όσο πιο αδρά μπορούσα, δηλαδή την αιωνόβια, πολιτική και πολιτιστική σχέση Κύπρου και Ευρώπης. Από την εποχή των Λουζινιάν ακόμη ή της Αικατερίνης Κορνάρο. Επίσης, ποιος γνωρίζει, διερωτώμαι, ότι η μητέρα του Ιωάννη Καποδίστρια, του Υπουργού Εξωτερικών του Τσάρου και δημιουργού του ελβετικού συντάγματος, αυτής δηλαδή της συγκλονιστικής, σε σχέση με τη διαμόρφωση της νεότερης Ευρώπης, προσωπικότητας, ήταν Κύπρια;

Στην ελληνική ιστορία, δυστυχώς, το '21 και τους εορτασμούς του ακολουθεί σχεδόν νομοτελειακά το '22 και οι οδυρμοί του. Όπως κι η αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα τον Ιούλιο του 1974, ακολουθήθηκε από τον πρώτο και τον δεύτερο Αττίλα στην Κύπρο. Έτσι η, λεγόμενη, Γιορτή της Δημοκρατίας, κάθε 24 Ιουλίου, συμπίπτει με την πιο μαύρη επέτειο της Κυπριακής Δημοκρατίας. Το τραύμα και η πιο τραγική εκδοχή της ειρωνείας της Ιστορίας. Με αυτήν τη βιωμένη πείρα λοιπόν οφείλουμε σήμερα (χθες), επέτειο του ΟΧΙ, αναστοχαζόμενοι κέρδη και ζημίες, να σταθμίσουμε ψύχραιμα αλλά όχι παθητικά το πώς θα οργανώσουμε την υπεράσπιση του Ελληνισμού και των εθνικών μας δικαίων. Για το κοινό μέλλον Ελλάδας και Κύπρου εντός της ευρύτερης, ευρωπαϊκής οικογένειας. Με τον κοινό μας πολιτισμό και την τέχνη ως μείζονα, πολιτικά επιχειρήματα. Συνειδητοποιώντας, εν προκειμένω, πόσο πολύ τιμωρεί η Ιστορία όσους την αγνοούν.

*Ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών