Βελτίωση στις συνήθειες των Κυπρίων

Ελαφρώς ενθαρρυντικά παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της 2ης κύριας ποσοτικής έρευνα που ολοκληρώθηκε το καλοκαίρι, στο πλαίσιο του έργου LIFE – FOODPRINT «Awareness – raising campaign to prevent and manage foodwaste among consumers, the food and hospitality industries» («Εκστρατεία ευαισθητοποίησης για την πρόληψη και τη διαχείριση της σπατάλης τροφίμων μεταξύ των καταναλωτών, των βιομηχανιών τροφίμων και φιλοξενίας»).

Όσον αφορά τα αισθήματα των καταναλωτών όταν απορρίπτουν τρόφιμα στα σκουπίδια, το πιο σύνηθες αίσθημα είναι οι τύψεις (59%), όπως οι ίδιοι απάντησαν και μετά έρχεται η σπατάλη χρημάτων (51%) και μετά η ζημιά στο περιβάλλον (33%). Ένα 4% δηλώνουν ότι νιώθουν αδιαφορία. Οι αναφορές και στα τρία αυτά αρνητικά αισθήματα αυξήθηκαν κατά τα δύο τελευταία χρόνια, ενώ το ποσοστό που δηλώνει αδιάφορο μειώθηκε κατά την αντίστοιχη περίοδο από 10% σε 4%.

Η έρευνα αφορούσε τις συνήθειες και αντιλήψεις των καταναλωτών σχετικά με τη διαχείριση των οργανικών αποβλήτων στα νοικοκυριά και διεξήχθη την περίοδο 11-13 Μαΐου 2022 με τη μεθοδολογία CAWI (Computer Aided Web Interviewing). Συνολικά κάλυψε 551 άτομα ηλικίας 18 ετών και άνω, τα οποία είτε είναι υπεύθυνα για τις αγορές τροφίμων είτε για προετοιμασία φαγητού στο νοικοκυριό τους. Η γεωγραφική κατανομή του δείγματος αντιστοιχεί με την πραγματική κατανομή του πληθυσμού.

Την έρευνα διενήργησε η εταιρεία «Parpounas Sustainability Consultants».

Τι αφορούσαν οι ερωτήσεις

Οι 8 από τις 16 ερωτήσεις της 2ης κύριας έρευνας ήταν ίδιες με την 1η κύρια έρευνα, η οποία διεξήχθη την περίοδο 21-23 Οκτωβρίου 2020, ώστε να είναι δυνατή η σχετική σύγκριση των αποτελεσμάτων μεταξύ των δύο ερευνών για να διαφανεί κατά πόσον έχουν αλλάξει οι συνήθειες και αντιλήψεις των καταναλωτών στην ενδιάμεση περίοδο του έργου. Συνοπτικά τα αποτελέσματα της έρευνας:

Συνοπτικά η 2η έρευνα υποδεικνύει μία καλύτερη εικόνα ως προς τις συνήθειες και την ευαισθητοποίηση των καταναλωτών σχετικά με τη σπατάλη τροφίμων αλλά τα κύρια συμπεράσματα είναι παρόμοια με την 1η έρευνα.

Τα αποτελέσματα της έρευνας του 2022 σε σχέση με το 2020 δείχνουν να υπάρχει μία μικρή βελτίωση ως προς τις συνήθειες των καταναλωτών σχετικά με την αγορά, διατήρηση και κατανάλωση των τροφίμων και της διαχείρισης του περισσεύματος των τροφίμων

Κοιτάμε την ημερομηνία λήξης

Όπως αναφέρει η έρευνα, κατά την αγορά και κατανάλωση των τροφίμων οι πιο συνήθης συμπεριφορές των Κυπρίων καταναλωτών είναι ο έλεγχος της ημερομηνίας λήξης των τροφίμων (απάντησαν θετικά το 95% των συμμετεχόντων), η προσοχή στο πώς αποθηκεύονται τα τρόφιμα (90%) και η δημιουργία λίστας πριν από την επίσκεψη σε υπεραγορές (89%). Και οι 3 αυτές συνήθειες βοηθούν στη μείωση της σπατάλης τροφίμων. Οι λιγότερο συχνές συμπεριφορές είναι η χρήση υπολειμμάτων φαγητού για ετοιμασία άλλων φαγητών (52%) και η απόρριψη παλιών τροφίμων όταν αγοράζονται φρέσκα (31%). Το 63% δηλώνουν ότι αγοράζουν μόνο όσα χρειάζονται και το 65% δηλώνουν ότι τους αρέσει να διατηρούν αποθέματα στο σπίτι. Από αυτούς, το 33% δηλώνουν ταυτόχρονα και τα 2. Βλέπουμε 2 συνήθειες οι οποίες υπό κανονικές συνθήκες θα έπρεπε να ακυρώνει η μία την άλλη, αλλά ίσως να υπάρχει η αντίληψη ότι η τήρηση αποθεμάτων στο σπίτι είναι απαραίτητη.

Συγκριτικά με το 2020 δεν υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση στις συνήθειες αγοράς και κατανάλωσης των τροφίμων. Για τις πλείστες θετικές ενέργειες καταγράφεται οριακή αύξηση στο ποσοστό των νοικοκυριών που τις πραγματοποιεί.

Αγοράζουμε περισσότερα τρόφιμα απ’ όσα χρειαζόμαστε…

Στην έρευνα καταγράφηκε επίσης ότι τα πλείστα νοικοκυριά τείνουν να αγοράζουν περισσότερα τρόφιμα από αυτά που χρειάζονται. Στην ερώτηση για ποιους λόγους αγοράζουν περισσότερες από τις απαραίτητες ποσότητες τροφίμων οι περισσότεροι απάντησαν ότι προτιμούν να έχουν αποθέματα σε περίπτωση που τύχει κάτι (43% απάντησαν θετικά), νιώθουν ασφάλεια όταν υπάρχει πολύ φαγητό στο σπίτι (34%) και ότι θέλουν να είναι προετοιμασμένοι για επισκέπτες στο σπίτι (33%). Μόνο το 26% δήλωσαν ότι δεν αγοράζουν περισσότερες ποσότητες απ’ ό,τι χρειάζεται.

Σε σύγκριση με το 2020 οι πιο συνήθεις λόγοι για την αγορά περισσότερων τροφίμων απ’ ό,τι χρειάζεται παρουσιάζουν μικρή αύξηση, ενώ το ποσοστό που δήλωσαν ότι δεν αγοράζουν περισσότερη ποσότητα απ’ ό,τι απαιτείται παραμένει στα ίδια επίπεδα (27% το 2020 και 26% το 2022). Οι συνήθειες των νοικοκυριών υποδεικνύουν πιθανόν κάποιες πολιτισμικές αντιλήψεις ότι υπάρχει η ανάγκη να υπάρχει περισσότερο φαγητό στο σπίτι και στο τραπέζι απ’ ό,τι χρειάζεται. Επίσης οι απόψεις των καταναλωτών πιθανόν να επηρεάζονται και από γεγονότα της επικαιρότητας. Δεδομένου ότι η έρευνα διεξήχθη τον Μάιο 2022, οι αυξήσεις των ποσοστών σε σύγκριση με το 2020 για λόγους όπως η «τήρηση αποθεμάτων σε περίπτωση που τύχει κάτι» και η «αίσθηση ασφάλειας όταν υπάρχει πολύ φαγητό» ίσως να έχει επηρεαστεί από τον πόλεμο Ουκρανίας-Ρωσίας, ο οποίος δημιουργεί ρίσκα για έλλειψη τροφίμων και αβεβαιότητα για το μέλλον. Επίσης υπάρχει η πιθανότητα να είναι και στην προηγούμενη έρευνα (Οκτώβρη 2020) αυξημένα τα ποσοστά αυτά δεδομένου της τεράστιας αλλαγής στη ρουτίνα των καταναλωτών λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού και του φόβου έλλειψης προϊόντων από τα ράφια των υπεραγορών.

Σχετικά με τις συνήθειες των Κυπρίων σε ό,τι έχει να κάνει με το περίσσευμα του φαγητού φαίνεται ότι οι πιο συνήθεις ενέργειες είναι η κατανάλωση των περισσευμάτων τις επόμενες μέρες, η προσφορά ως τροφή σε κατοικίδια και η αποθήκευση στην κατάψυξη για μελλοντική χρήση. Οι καταναλωτές ρωτήθηκαν και ως προς τη συχνότητα που υλοποιούν τις συγκεκριμένες ενέργειες. Η κατανάλωση των περισσευμάτων φαγητού είναι η συνήθεια που υλοποιείται πιο συχνά (72% το πράττει αρκετά συχνά ή πάντοτε), ενώ η κομποστοποίηση φαίνεται να είναι η συνήθεια με τη λιγότερη συχνότητα αφού μόνο 9% των νοικοκυριών δηλώνουν ότι κάνουν κομποστοποίηση των περισσευμάτων τροφίμων σε συστηματική βάση. Το 15% δηλώνουν ότι το περίσσευμα φαγητού καταλήγει αρκετά συχνά ή πάντα στα σκουπίδια.

Η κατανάλωση των περισσευμάτων φαγητού είναι η συνήθεια που υλοποιείται πιο συχνά (72%), η κομποστοποίηση φαίνεται να είναι η συνήθεια με τη λιγότερη συχνότητα (9%), ενώ το 15% δηλώνουν ότι το περίσσευμα φαγητού καταλήγει αρκετά συχνά ή πάντα στα σκουπίδια

Προσφέρουμε αλλού το φαγητό που περισσεύει;

Συγκριτικά με το 2020 όλες οι θετικές ενέργειες διαχείρισης περισσευμάτων φαγητού παρουσιάζουν αύξηση εκτός της συνήθειας «προσφορά ως τροφή σε κατοικίδια» που παραμένει στο ίδιο επίπεδο. Πιο έντονη είναι η αύξηση στη συχνότητα των συνηθειών αποθήκευσης στην κατάψυξη για μελλοντική χρήση, η ετοιμασία άλλων φαγητών και η προσφορά σε άλλα άτομα.

Τα λαχανικά και τα φρούτα είναι οι κατηγορίες τροφίμων που πετιούνται πιο συχνά στα σκουπίδια. Το 56% των καταναλωτών πετούν λαχανικά τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τα φρούτα ανέρχεται σε 43%. Συγκριτικά με το 2020, όλα τα είδη τροφίμων κυμαίνονται σε παρόμοια ποσοστά στη συχνότητα που πετιούνται στα σκουπίδια, εκτός από την κατηγορία των κρεατικών, όπου καταγράφεται μείωση της συχνότητας.

Στην ερώτηση ποιοι είναι οι κυριότεροι λόγοι που πετούν στα σκουπίδια τρόφιμα, φρούτα και λαχανικά στο νοικοκυριό τους, οι περισσότεροι δήλωσαν ότι περνά η ημερομηνία λήξης των τροφίμων (44%), ετοιμάζεται περισσότερο φαγητό στο νοικοκυριό απ’ ό,τι χρειάζεται (28%), κάποια μέλη του νοικοκυριού δεν καταναλώνουν όλο το φαγητό τους (27%) και το ότι αγοράζονται περισσότερα από τις πραγματικές ανάγκες του νοικοκυριού (27%). Ένα 15% δήλωσαν ότι δεν πετούν τρόφιμα στα σκουπίδια.

Σε σύγκριση με το 2020, οι κύριοι λόγοι απόρριψης τροφίμων είναι οι ίδιοι και τα αποτελέσματα δεν παρουσίασαν ιδιαίτερη διαφοροποίηση εκτός από τον λόγο ότι το «φαγητό που περισσεύει και φυλάγεται, χαλά και δεν είναι κατάλληλο για κατανάλωση» (24% το 2022 με 31% το 2020). Αυτό ίσως να οφείλεται στην καλύτερη φύλαξη των τροφίμων, που όπως φαίνεται από προηγούμενη ερώτηση τα νοικοκυριά που συνηθίζουν να αποθηκεύουν περισσεύματα τροφίμων στην κατάψυξη είναι περισσότερα το 2022 (32%) σε σχέση με το 2020 (23%).

Στα σκουπίδια το 10%-30% των τροφίμων μας

Σύμφωνα πάντα με τα ευρήματα της έρευνας, οι καταναλωτές ρωτήθηκαν να υπολογίσουν την ποσότητα των τροφίμων που πετούν σε σύγκριση με αυτά που αγοράζουν, και οι περισσότεροι (το 81%) απάντησαν ότι κάθε εβδομάδα το 10% - 30% των αγορών τους σε τρόφιμα πετιέται στα σκουπίδια. Σε σχέση με το 2020, το ποσοστό αυτό παραμένει το ίδιο (81%). Μόνο 5% των νοικοκυριών δηλώνουν ότι δεν πετούν στα σκουπίδια τρόφιμα, φρούτα ή λαχανικά και αυτό το ποσοστό επίσης παραμένει στα ίδια επίπεδα με το 2020 (4%).

Όσον αφορά τα αισθήματα των καταναλωτών όταν απορρίπτουν τρόφιμα στα σκουπίδια, το πιο σύνηθες αίσθημα είναι οι τύψεις (59%), μετά έρχεται η σπατάλη χρημάτων (51%) και μετά η ζημιά στο περιβάλλον (33%). Ένα 4% δηλώνουν ότι νιώθουν αδιαφορία. Οι αναφορές και στα τρία αυτά αρνητικά αισθήματα αυξήθηκαν κατά τα δύο τελευταία χρόνια, ενώ το ποσοστό που δηλώνουν αδιάφοροι μειώθηκε κατά την αντίστοιχη περίοδο από 10% σε 4%. Φαίνεται να υπάρχει μια θετική αλλαγή σε αυτήν τη περίπτωση ως προς τις αντιλήψεις των καταναλωτών για την απόρριψη τροφίμων στα σκουπίδια. Όμως παραμένει τρίτο στη σειρά όπως και το 2020 το αίσθημα ότι προκαλείται ζημιά στο περιβάλλον.

Συμπεράσματα ερωτήσεων οι οποίες δεν είναι επανάληψη από την έρευνα του 2020

Ωστόσο οι Κύπριοι φαίνεται πως άρχισαν σιγά-σιγά να αισθάνονται πως τα αυξημένα οικιακά απόβλητα δεν είναι ό,τι καλύτερο για το περιβάλλον, την υγεία, την τσέπη και τους συνανθρώπους μας.

Στην ερώτηση κατά πόσον θεωρούν σημαντική τη μείωση απορριμμάτων τροφίμων για τη προστασία του περιβάλλοντος, 8 στους 10 συμμετέχοντες την θεωρούν πολύ σημαντική (41%), είτε αρκετά σημαντική (39%). Παρόλα αυτά, σε άλλη ερώτηση για την κατάταξη σημαντικότητας κινήτρων για μείωση τον απορριμμάτων τροφίμων, η εξοικονόμηση χρημάτων (48%) και το ότι αυτό είναι το σωστό πράγμα να κάνει κάποιος (46%) αναφέρονται σε μεγαλύτερο βαθμό από το ενδιαφέρον για το περιβάλλον (39%). Παρ’όλο που φαίνεται να υπάρχει η αντίληψη ότι η μείωση των αποβλήτων τροφίμων είναι σημαντική για την προστασία του περιβάλλοντος, δεν είναι αυτό το κύριο αίσθημα όταν πετιούνται τρόφιμα στα σκουπίδια. Όπως είδαμε και σε προηγούμενη ερώτηση σε προσωπικό επίπεδο τα κύρια αισθήματα είναι οι τύψεις και η σπατάλη χρημάτων και τρίτο έρχεται η ζημιά στο περιβάλλον.

Στο 50% τα οικιακά απόβλητα στο μέσο νοικοκυριό

Οι συμμετέχοντες ρωτήθηκαν να υπολογίσουν το ποσοστό των αποβλήτων τους σε τρόφιμα σε σύγκριση με τα συνολικά απόβλητα, δεδομένου ότι στο μέσο κυπριακό νοικοκυριό το 50% είναι απόβλητα τροφίμων. Το 78% των καταναλωτών δήλωσαν ότι απορρίπτουν λιγότερο από 50%. Αυτό επιβεβαιώνει ότι υπάρχει υποεκτίμηση από τους καταναλωτές του μεγέθους του προβλήματος των αποβλήτων τροφίμων, αφού στην ουσία οι πιο πρόσφατες μετρήσεις δείχνουν ότι τα οργανικά απόβλητα στην Κύπρο είναι μεταξύ 47% – 52% κατά βάρος των Δημοτικών Στερεών Απορριμμάτων.

Σε εξόδους ή όταν έχουν καλεσμένους για φαγητό, η πλειοψηφία (61%) δηλώνουν ότι παραγγέλνουν/ ετοιμάζουν περισσότερο φαγητό απ’ ό,τι αναμένεται να χρειαστεί, ώστε να διασφαλίσουν ότι δεν θα ξεμείνουν από φαγητό. Αυτή η απάντηση συνάδει με τα αποτελέσματα στην ερώτηση για τους λόγους που αγοράζονται περισσότερα τρόφιμα απ’ ό,τι είναι απαραίτητο. Δηλαδή το ότι το 43% απάντησαν ότι θέλουν να διατηρούν αποθέματα στο σπίτι και το 33% θέλουν να είναι προετοιμασμένοι για ξένους στο σπίτι.

Κατά τις εξόδους των καταναλωτών όπου περισσεύει φαγητό, μόνο το 15% το παίρνουν πάντα μαζί τους για μελλοντική κατανάλωση και μόλις 29% το παίρνουν αρκετά συχνά. Αν και τα αισθήματα κατά την απόρριψη τροφίμων είναι αρνητικά και μόνο το 4% δηλώνουν αδιαφορία, εντούτοις όταν υπάρχει περίσσευμα φαγητού στο εστιατόριο το ποσοστό που το παίρνουν μαζί τους στο σπίτι αρκετά συχνά ή πάντα είναι μόνο 44%.

Στην ερώτηση κατά πόσον εφαρμόζουν την πρακτική του «Πρώτο έρχεται, Πρώτο καταναλώνεται» με τα τρόφιμα που αγοράζουν οι καταναλωτές, το 55% δήλωσαν ότι το πράττουν πάντα ή αρκετά συχνά. Αυτή η συνήθεια συνδέεται και με τη σωστή φύλαξη των προϊόντων στο ψυγείο και στα ερμάρια. Σε προηγούμενη ερώτηση το 95% των συμμετεχόντων δήλωσαν ότι ελέγχουν τις ημερομηνίες λήξης/κατανάλωσης και το 90% ότι προσέχουν πώς αποθηκεύουν τα τρόφιμα στο ψυγείο. Δεδομένων αυτών των ποσοστών θα περίμενε κάποιος να είναι πιο υψηλό το ποσοστό για τη συνήθεια «Πρώτο έρχεται, Πρώτο καταναλώνεται».

Τα αποτελέσματα της έρευνας του 2022 σε σχέση με το 2020 δείχνουν να υπάρχει μία μικρή βελτίωση ως προς τις συνήθειες των καταναλωτών σχετικά με την αγορά, διατήρηση και κατανάλωση των τροφίμων και της διαχείρισης του περισσεύματος των τροφίμων. Τα αποτελέσματα υποδεικνύουν επίσης μιαν αλλαγή στις απόψεις και αντιλήψεις των Κύπριων καταναλωτών γιατί η απόρριψη τροφίμων φαίνεται να συνδέεται πιο έντονα με αρνητικά αισθήματα σε σύγκριση με δύο χρόνια πριν.

Είναι εμφανείς όμως κάποιες αρνητικές συνήθειες και αντιλήψεις, όπως η ανάγκη των Κυπρίων να νιώθουν ότι υπάρχει επάρκεια τροφίμων στο σπίτι και στις εξόδους τους, και ταυτόχρονα να μην κάνουν σωστή διαχείριση των περισσευμάτων. Επίσης η αντίληψη του προβλήματος των αποβλήτων τροφίμων δεν εκτιμάται σωστά. Δεν υπάρχει αρκετή ευαισθητοποίηση/γνώση γύρω από το περιβαλλοντικό κόστος των αποβλήτων τροφίμων, αλλά ούτε και η κλίμακα του προβλήματος. Οι καταναλωτές πιστεύουν ότι απορρίπτουν λιγότερα απ’ ό,τι στην πραγματικότητα.