Οι σειρήνες της συνεκμετάλλευσης στο Αιγαίο επανήλθαν

Στον απόηχο της περιοδείας του Αμερικανού Υπουργού Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν σε Ελλάδα - Τουρκία την περασμένη εβδομάδα, επανήλθαν δριμύτερα οι φωνές εκείνων που θέτουν ζήτημα συνεκμετάλλευσης των φυσικών πόρων στο Αιγαίο. Το θέμα της συνεκμετάλλευσης δεν είναι φυσικά νέο και πάει πίσω αρκετές δεκαετίες. Ο τελευταίος Τούρκος Πρόεδρος που αναφέρθηκε επισήμως σε συνεκμετάλλευση ήταν ο Τουργκούτ Οζάλ, το 1988. Το ζήτημα μπήκε στον πάγο και επανήλθε καμουφλαρισμένο το 2013, με τη φράση «Καζάν-Καζάν» (win-win) του Ερντογάν. Ήταν η περίοδος που η Κυπριακή Δημοκρατία έκανε ανακαλύψεις στην ΑΟΖ και η Τουρκία άρχισε να προβάλλει αξιώσεις στην Ανατολική Μεσόγειο και κατ’ επέκτασιν στο Αιγαίο.

To αφήγημα της συνεκμετάλλευσης

Στον ελλαδικό χώρο, οι δυνάμεις που υιοθετούν την κατευναστική προσέγγιση και προκρίνουν συνεκμετάλλευση εμφανίζονται ανάλογα με το κλίμα στα Ελλαδοτουρκικά. Θέτουν το ζήτημα δημόσια, σφυγμομετρούν αντιδράσεις και πράττουν ανάλογα. Τα προηγούμενα χρόνια, εξαιτίας της σκληρής πολεμικής ρητορικής εκ μέρους του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, κρύφτηκαν αλλά δεν εξαφανίστηκαν. Αναδύθηκαν τώρα εκ νέου δυναμικά με το εξής αφήγημα: O σεισμός στην Τουρκία άλλαξε άρδην το κλίμα μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας και είναι η κατάλληλη ευκαιρία να διαπραγματευτούμε θέματα συνεκμετάλλευσης. Έτσι κι αλλιώς ο πόλεμος δεν ωφελεί κανέναν και πρέπει να είμαστε ρεαλιστές ως προς τις διεκδικήσεις μας, καθώς η διεθνής κοινότητα δεν πείθεται για την αποκλειστικότητα των δικαιωμάτων μας στο Αιγαίο.

Το ιστορικό υπόβαθρο

Υπενθυμίζεται πως ήδη από τη δεκαετία του ’80, και συγκεκριμένα το 1976, η Τουρκία, αντιλαμβανόμενη ότι το Διεθνές Δίκαιον της Θάλασσας δεν εξυπηρετεί τα συμφέροντά της στο Αιγαίο, έθεσε ανοικτά πρόταση για κοινή έρευνα και εκμετάλλευση της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου.

Όπως σημειώνει σε σχετική του ανάλυση ο αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου & Εξωτερικής Πολιτικής, Άγγελος Συρίγος, η Ελλάδα απέρριψε αμέσως την τουρκική πρόταση και τον Σεπτέμβριο του 1976 τέθηκαν από την Ελληνική Βουλή οι εξής τρεις προϋποθέσεις για συνεκμετάλλευση:

(α) Οι δύο χώρες θα οριοθετούσαν την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου.

(β) Μετά την οριοθέτηση θα μπορούσε να δημιουργηθεί περιορισμένη ζώνη κοινής εκμεταλλεύσεως μόνον εκατέρωθεν του ορίου των δύο υφαλοκρηπίδων, που θα περιελάμβανε τμήματα υφαλοκρηπίδας και από τις δύο χώρες.

(γ) Οι πλουτοπαραγωγικές πηγές που θα ανακαλύπτονταν σε αυτήν τη ζώνη θα ήσαν εκ των προτέρων μοιρασμένες βάσει συγκεκριμένων ποσοστών. Οι τρεις προϋποθέσεις της Αθήνας αντικατοπτρίζουν τη σχετική διεθνή πρακτική. Πρώτα χαράσσεται το όριο της υφαλοκρηπίδας (ή της ΑΟΖ). Εάν βρεθούν κοιτάσματα που βρίσκονται πάνω στο όριο, μία από τις λύσεις που ακολουθούνται είναι η συνεκμετάλλευση. Επί παραδείγματι, Κύπρος και Αίγυπτος έχουν υπογράψει συμφωνία για συνεκμετάλλευση κοιτασμάτων που μπορεί να βρεθούν στην περιοχή εκατέρωθεν του ορίου των ΑΟΖ των δύο κρατών.

Μπακογιάννη - Καρατζαφέρης και καθηγητάδες

Πίσω από την πιο πάνω αφελή-κατευναστική πολιτική, η οποία ντύνεται με μανδύα «ρεαλισμού», συστοιχίζονται τόσο πολιτικοί όσο και ακαδημαϊκοί. Ανάμεσα σε αυτούς άτομα όπως η κ. Μπακογιάννη, η οποία σε πρόσφατες δηλώσεις της είπε πως θεωρεί αποδεκτή τη συνεκμετάλλευση με την Τουρκία των πόρων στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο, εκτιμώντας, παράλληλα, ότι είναι άκαιρη η οριοθέτηση της ΑΟΖ ή η επέκταση των χωρικών μας υδάτων στα 12 μίλια.

«Δεν είναι ταμπού η συνεκμετάλλευση, εγώ δεν έχω κανένα ταμπού, αυτήν τη στιγμή δεν υπάρχει τέτοιο θέμα, υπάρχει η συμφωνία Αιγύπτου – Ισραήλ – Ελλάδας, στην οποία εκλήθη και η Τουρκία. Δεν ήθελε να μπει, λόγω Κύπρου. Δεν υπάρχει θέμα αυτήν τη στιγμή που να δημιουργεί τεράστια προβλήματα. Αντίθετα, πάρα πολλά από τα προβλήματα θα μπορούσαν να έχουν βρει λύση, λύση συνεργασίας. Είναι παράδειγμα ο τρόπος που συνεργάστηκε ο Λίβανος με το Ισραήλ», είπε, προσθέτοντας πως είναι θέμα χρόνου η ευρύτερη συνεργασία ολόκληρης της περιοχής. Αναφερόμενη στην επέκταση χωρικών υδάτων και οριοθέτηση ζωνών με την Κύπρο, η κ. Μπακογιάννη ανέφερε ότι αυτήν τη στιγμή δεν πρέπει να πάμε σε επέκταση των 12 ναυτικά μιλίων περιμετρικά της Κρήτης και να οριοθετήσουμε ΑΟΖ με την Κύπρο.

Τη θέση της κ. Μπακογιάννη αλλά και της ευρύτερης διαρρέουσας κυβερνητικής γραμμής φαίνεται να συμμερίζεται και ο Γιώργος Καρατζαφέρης. Μιλώντας στο πλαίσιο τηλεοπτικής εμφάνισης είπε πως «κάτω από όρους θα μπορούσε να υπάρχει συνεκμετάλλευση στο Αιγαίο - είναι πολύ εγωιστικό να το θεωρούμε κλειστή λίμνη».

Μομέντουμ βλέπει ο Τσίπρας

Στο ίδιο πνεύμα ήταν και οι δηλώσεις του Προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ και πρώην Πρωθυπουργού, Αλέξη Τσίπρα, που βρέθηκε αυτήν την εβδομάδα στην Κύπρο. Ο Τσίπρας έκανε λόγο για «μομέντουμ», που υπάρχει αυτήν την ώρα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, εκφράζοντας την εκτίμηση ότι ο σεισμός αλλάζει το κλίμα ανάμεσα στους λαούς.

«Διαμορφώνεται μια προοπτική να αλλάξει και η ατζέντα συζήτησης για την επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών, στη βάση του Διεθνούς Δικαίου, με σαφείς κόκκινες γραμμές, αλλά με μια προοπτική επίλυσης των διαφορών στο Δικαστήριο της Χάγης, αλλά και για την επανέναρξη των συνομιλιών για το Κυπριακό από εκεί που τις αφήσαμε στο Κραν Μοντανά, στη βάση του πλαισίου Γκουτέρες», ανέφερε.

Υπενθυμίζεται ότι την άνοιξη του 2019, στο Φόρουμ των Δελφών, όταν ο Υπουργός Εξωτερικών του κ. Τσίπρα, Νίκος Κοτζιάς, ρωτήθηκε για τη θέση του στα θέματα οικονομικής συνεργασίας Ελλάδας-Τουρκίας σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο, απάντησε «ας αναγνωρίσουν πρώτα οι Τούρκοι την Ελληνική και Κυπριακή ΑΟΖ, καθώς και την αιγιαλίτιδα ζώνη των δύο κρατών», και «μετά μπορούμε να συνεργαστούμε στη Μεσόγειο. Ασφαλώς όχι στα γεωπολιτικά». Ας τα κάνει όλα αυτά η Τουρκία, συνέχισε και μετά μπορούμε να συνεργαστούμε. «Δεν διεκδικούμε, επί παραδείγματι, την ΑΟΖ στα σύνορα Συρίας-Τουρκίας», δεν «είμαστε μοναχοφάηδες», πρόσθεσε σε μια δήλωση που συζητήθηκε έντονα.

Μαρτυρία Αναστασιάδη για Μητσοτάκη - EastMed

Το ζήτημα της συνεκμετάλλευσης στο Αιγαίο δεν αφήνει ανεπηρέαστη την Κύπρο και τους ενεργειακούς της σχεδιασμούς, αφού τυχόν υλοποίηση ενός τέτοιου σεναρίου θα οδηγήσει σε αδιέξοδο αναφορικά με τις επιλογές εμπορικής αξιοποίησης των κοιτασμάτων στην Κυπριακή ΑΟΖ.

Οι προθέσεις Μητσοτάκη καταγράφονται έμμεσα μέσα από δηλώσεις του Νίκου Αναστασιάδη, που καταγράφονται στο βιβλίο του Κωστή Χατζηκωστή, το οποίο κυκλοφόρησε αυτές τις μέρες και φέρει τον τίτλο «7 Προεδρικά Πορτρέτα». Στις 19 Αυγούστου 2021, σε συνάντηση που είχαν στην εξοχική προεδρική κατοικία στο Τρόοδος, ο Νίκος Αναστασιάδης ρωτήθηκε για τη συμπεριφορά και στάση Μητσοτάκη και έδωσε απογοητευμένος την εξής απάντηση σχετικά με τα ενεργειακά: «Ο Μητσοτάκης μού ανέφερε ότι μια από τις εισηγήσεις του για βελτίωση των σχέσεων Ελλάδας-Τουρκίας ήταν και η παράκαμψη της Κύπρου από την κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου από την Ανατολική Μεσόγειο προς την Ευρώπη και η κατεύθυνσή του προς την Τουρκία και από εκεί προς Ελλάδα και Ευρώπη».

«Οι περίεργοι Σύμβουλοι του (Μητσοτάκη), του υποβάλλουν ότι πρέπει να απομονώσει την Κύπρο από τις ελλαδοτουρκικές διαφορές. Και πρέπει ό,τι πράττει η Τουρκία και στην Κύπρο και στο Αιγαίο, η επίσημη Αθήνα να είναι κατευναστική. Να προσέχει ιδιαίτερα να μην εκνευρίζει τον Ερντογάν. Άσε, δεν θέλω να πω περισσότερα…», δήλωσε ο κ. Αναστασιάδης μαρτυρία που καταγράφει ο Κ. Χατζηκωστής.