Κύπρος, η «βασίλισσα» της σκόνης

Η περιοχή της νοτιοανατολικής Μεσογείου επηρεάζεται όλο και πιο συχνά από σοβαρές καταιγίδες σκόνης της ερήμου. Εδώ και αρκετές εβδομάδες όλη η Κύπρος υποφέρει από διαδοχικά κύματα σκόνης, που προέρχονται κυρίως από την έρημο Σαχάρα. Είναι το φαινόμενο αυτό παρωδικό ή θα είναι η νέα μας κανονικότητα; Σε ποιο βαθμό η σκόνη επηρεάζεται από αυτό που ονομάζεται κλιματική κρίση; Υπάρχει άραγε τρόπος αντιστροφής της κατάστασης ή μήπως η φύση θα μας προσαρμόσει «βίαια» στη νέα πραγματικότητα;

Σε γενικό επίπεδο, οι έρευνες έχουν δείξει ότι οι καταιγίδες σκόνης στην περιοχή μας αποτελούνται από εξαιρετικά υψηλά επίπεδα χονδροειδών σωματιδίων με αεροδυναμική διάμετρο μεταξύ 2,5 mm και 10 mm, καθώς και από αυξήσεις στα λεπτά σωματίδια με αεροδυναμική διάμετρο < 2,5 mm. Η Κύπρος, η Κρήτη και το Ισραήλ βρίσκονται στο κέντρο αυτής της περιοχής και βιώνουν γεγονότα που προέρχονται τόσο από την έρημο της Σαχάρας όσο και από την Αραβική Χερσόνησο. Με τη μείωση των βροχοπτώσεων και την προώθηση της ερημοποίησης στην περιοχή, λόγω της συνεχιζόμενης κλιματικής αλλαγής, αυτές οι χώρες αναμένεται να βιώσουν περαιτέρω αύξηση στη συχνότητα και τη σοβαρότητα των συμβάντων στο μέλλον.

Επιπτώσεις στην υγεία από έρευνα του ΠΟΥ

Σύμφωνα με σχετική έρευνα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας το 2021, στοιχεία από τοξικολογικές και επιδημιολογικές μελέτες έχουν δείξει την αρνητική επίδραση της σκόνης της ερήμου στην καρδιοαναπνευστική υγεία. Πιο συγκεκριμένα, δεδομένα που δημιουργούνται από δοκιμές τρωκτικών και κυτταρικών σειρών έχουν τονίσει τη δυνατότητα των σωματιδίων που δημιουργούνται φυσικά να αναστέλλουν την καταστολή της φλεγμονής που προκαλείται από ανοσοσφαιρίνη, ενώ ενισχύουν παράλληλα τις προφλεγμονώδεις κυτοκίνες.

Μέσω της συστηματικής κυκλοφορίας, μικρότερα σωματίδια και τοξικές ουσίες στη σκόνη της ερήμου μπορούν να μεταφερθούν σε όλους τους ιστούς και προηγούμενες μελέτες έχουν αναφέρει αυξημένη ενδοθηλιακή δυσλειτουργία, αυξημένο καρδιακό ρυθμό και μέση αρτηριακή πίεση και μειωμένη καρδιακή συσταλτικότητα. Αυτά τα ευρήματα συνάδουν με επιδημιολογικές μελέτες απ’ όλον τον κόσμο, οι οποίες ανέφεραν σημαντικές συσχετίσεις τόσο με το αναπνευστικό (άσθμα, πνευμονία, χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, αλλεργική ρινίτιδα, κοκκιδιομυκητίαση) όσο και με το καρδιαγγειακό (εγκεφαλικό επεισόδιο, αρρυθμία, ισχαιμική καρδιακή νόσο, εγκεφαλοαγγειακή νόσο). Προκαταρκτικά στοιχεία ερευνών υποστηρίζουν επίσης τη συσχέτιση της σκόνης της ερήμου με αναπαραγωγικές, νευρολογικές και δερματολογικές επιπτώσεις στην υγεία.

Τα προηγούμενα χρόνια, μελέτες από την περιοχή ανέφεραν συσχετίσεις κατά τη διάρκεια σκόνης με αυξημένες εισαγωγές στα νοσοκομεία για άσθμα, χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια και αυξημένη θνησιμότητα .

Μεγαλύτερη ανησυχία προκαλεί το γεγονός ότι η γενική αντίληψη κινδύνου σε σχέση με τις καταιγίδες σκόνης και τα συναφή προβλήματα υγείας σε αυτές τις χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Κύπρου, είναι περιορισμένη. Επί της ουσίας δεν υπάρχουν δεδομένα ούτε για τις τρέχουσες γνώσεις και τις σχετικές πρακτικές των ρυθμιστικών αρχών ούτε για τη γνώση και τις αντιλήψεις των εμπλεκόμενων κοινωνικών φορέων στην περιοχή σχετικά με τις επιπτώσεις στην υγεία των πολιτών.

Ιδιαίτερη έμφαση θα έπρεπε να δοθεί στον εντοπισμό και ιεράρχηση προβλημάτων που θα μπορούσαν και θα έπρεπε να επιλυθούν, ειδικά σε καταστάσεις όπου δεν υπάρχει μεμονωμένος οργανισμός ή άτομο πλήρως υπεύθυνο.

Το κλίμα της περιοχής μας και πώς αρχίζει να αλλάζει

Η περιοχή Μέσης Ανατολής και Ανατολικής Μεσογείου περιλαμβάνει μια ποικιλία κλιματικών ζωνών που κυμαίνονται από ερήμους και ημίξηρες ζώνες στον νότο έως υποτροπικά και εύκρατα κλίματα. Με ζεστά, ξηρά καλοκαίρια, περιστασιακές ξηρασίες και ήπιους, σχετικά υγρούς χειμώνες, το κλίμα της περιοχής είναι κυρίως εύκρατο. Ιδιαίτερα τις τελευταίες τέσσερεις δεκαετίες, η περιοχή γνώρισε επιταχυνόμενη θέρμανση, σχεδόν δύο φορές ταχύτερη από τον παγκόσμιο ρυθμό και ταχύτερα από την Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική και άλλες περιοχές. Ταυτόχρονα, έχουν παρατηρηθεί αλλαγές στον υδρολογικό κύκλο και στα χαρακτηριστικά βροχοπτώσεων, με τμήματα της περιοχής να εκτίθενται σε ξηρασίες, οι οποίες είναι πρωτοφανείς κατά την περίοδο των οργανικών καταγραφών.

Ποιοι παράγοντες οδηγούν στην κλιματική αλλαγή της περιοχής;

Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που επηρεάζει είναι η αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου, που ευθύνονται για το μεγαλύτερο μέρος της παρατηρούμενης θέρμανσης. Το διοξείδιο του άνθρακα και το μεθάνιο εκπέμπονται από την εντατική εκμετάλλευση και χρήση ορυκτών καυσίμων. Η κατανάλωση ορυκτής ενέργειας αυξάνεται ραγδαία στην περιοχή, επίσης για την παροχή γλυκού νερού και για ψύξη το καλοκαίρι. Συνεπώς η περιοχή της Μέσης Ανατολής και Ανατολικής Μεσογείου γίνεται κυρίαρχος εκπομπός αερίων του θερμοκηπίου, καθώς τα ποσοστά εκπομπών ξεπερνούν αυτά στην Ινδία και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η μειωμένη ρύπανση από αεροζόλ λόγω των πολιτικών καθαρού αέρα στην Ευρώπη συνέβαλε επίσης στην περιφερειακή υπερθέρμανση της περιοχής της Μεσογείου. Υπάρχει επίσης μια ισχυρή σύζευξη ξηράς-ατμόσφαιρας στο υγρότερο μέρος της περιοχής. Όταν η υγρασία του εδάφους εξαντλείται, η αισθητή θέρμανση της κατώτερης ατμόσφαιρας αυξάνεται, που είναι πιο εμφανής στη ζεστή και ξηρή περίοδο. Επιπλέον, οι αλλαγές στις χρήσεις γης, κυρίως η αστικοποίηση και η εγκατάλειψη της γεωργικής γης, επηρεάζουν τα τοπικά κλίματα.

Μπορούν τα πρόσφατα ακραία καιρικά φαινόμενα να αποδοθούν στην κλιματική αλλαγή;

Τα ακραία καιρικά φαινόμενα είναι δύσκολο να αποδοθούν με ακρίβεια. Ωστόσο, ορισμένα στατιστικά στοιχεία από εκτεταμένη ανάλυση δεδομένων από έρευνες, είναι ξεκάθαρα. Για παράδειγμα, υπάρχει μεγάλη πεποίθηση ότι οι καλοκαιρινές θερμοκρασίες στην περιοχή έχουν αυξηθεί ταχύτερα απ’ ό,τι τον χειμώνα, και τα κύματα καύσωνα έχουν γίνει πιο συχνά και έντονα λόγω ανθρωπογενούς επιρροής. Ομοίως, τμήματα της περιοχής έχουν εκτεθεί σε έκτακτες ξηρασίες, εκτός του εύρους της φυσικής μεταβλητότητας του κλίματος. Από την άλλη πλευρά, ακραίες βροχοπτώσεις και πλημμύρες εμφανίζονται συνήθως σε περιορισμένες περιοχές και χρονικές περιόδους. Ως εκ τούτου, η εξαγωγή τάσεων είναι πρόκληση. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η κλιματική αλλαγή συμβάλλει σε λιγότερο συχνές αλλά πιο έντονες βροχοπτώσεις. Ωστόσο, η απόδοση αυτού σε ανθρωπογενή δραστηριότητα δεν είναι απλή.

Κοινωνικές επιπτώσεις από τις μεταβαλλόμενες κλιματικές συνθήκες;

Σχεδόν όλοι οι κοινωνικοοικονομικοί τομείς και οι οικοσυστημικές υπηρεσίες αντιμετωπίζουν πρόκληση από την ταχεία κλιματική αλλαγή σε συνδυασμό με άλλους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Η ανθρώπινη υγεία και ευημερία επηρεάζονται άμεσα, κυρίως μέσω του θερμικού στρες και της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Η γεωργία και οι υδατοκαλλιέργεια, ως εκ τούτου η επισιτιστική ασφάλεια, η διαθεσιμότητα νερού, ο κίνδυνος πυρκαγιάς, οι αυξανόμενες ενεργειακές ανάγκες και ο τουρισμός στις χώρες Μέσης Ανατολής και Ανατολικής Μεσογείου είναι τεράστιες προκλήσεις, που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν. Οι μη προνομιούχες κοινότητες στις αστικές, αγροτικές και παράκτιες περιοχές πλήττονται περισσότερο. Οι μετασχηματιστικές αλλαγές προς μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στο κλίμα θα διευρύνουν το παράθυρο ευκαιρίας για τις κοινωνίες και τα οικοσυστήματα να προσαρμοστούν στην κλιματική αλλαγή. Ο πρωταρχικός τρόπος για να προχωρήσουμε είναι η ουσιαστική μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.