Το χρονικό της τελευταίας πτήσης στο αεροδρόμιο Λευκωσίας

Ο πιλότος των Κυπριακών αερογραμμών, Αδάμος Μαρνέρος, μας περιγράφει καρέ - καρέ το χρονικό της τελευταίας πτήσης από το Αεροδρόμιο Λευκωσίας προς το Χίθροου, με ενδιάμεσο σταθμό στην Αθήνα. Τι έλεγαν τα ξένα Μέσα ενημέρωσης και τι αντίκρισε πάνω από τη Ρόδο, την ώρα που τον διαβεβαίωναν πως όλα είναι «υπό έλεγχον». CY317... η τελευταία προσγείωση στο αεροδρόμιο Λευκωσίας, στο αεροδρόμιο φάντασμα.

Την ίδια ώρα που οι μέρες των μαύρων επετείων, του πραξικοπήματος και της τουρκικής εισβολής ξυπνούν μνήμες που πονούν για τον Κυπριακό Ελληνισμό, ο Τούρκος Πρόεδρος, Ταγίπ Ερντογάν, αναμένεται να αφιχθεί στο ψευδοκράτος για να εγκαινιάσει το αεροδρόμιο της Τύμπου.

Πιλότος της τελευταίας πτήσης των Κυπριακών Αερογραμμών πριν από την εισβολή του 1974. Πού σας βρίσκει εκείνη η μέρα;

Ήταν 18 Ιουλίου του 1974, τρεις ημέρες μετά το πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου, όταν αναχωρήσαμε από τη Λευκωσία με προορισμό το Λονδίνο. Η πτήση ήταν γεμάτη με Άγγλους τουρίστες που επέστρεφαν στην Αγγλία, εν όψει της εισβολής που ερχόταν.

Σ’ αυτήν την πτήση (CY326), με προορισμό το Χίθροου, έγινε και μια υπέρβαση, καθώς μείωσαν κατά έναν τους αεροσυνοδούς, για να επιβιβάσουν ένα επιπλέον επιβάτη που ήταν επείγουσα περίπτωση.

Το αεροπλάνο ήταν υπερπλήρες και δεν ήταν δυνατό να πάρουμε τα απαιτούμενα καύσιμα, όπως επιβαλλόταν για να πάει κατευθείαν στο Λονδίνο, με αποτέλεσμα να πραγματοποιήσουμε ενδιάμεσο σταθμό ανεφοδιασμού στο αεροδρόμιο του Ελληνικού στην Αθήνα.

Το αεροπλάνο έφθασε στο Χίθρoου ξημερώματα της Παρασκευής, 19 Ιουλίου, το οποίο παραλάμβανε άλλο πλήρωμα, αφού θα ετοιμαζόταν για να επιστρέψει στην Κύπρο. Από εκεί, πάλι την ίδια μέρα αργά θα γινόταν επιστροφή στο Χίθροoυ, για επανάληψη της διαδρομής.

Επιμένατε να μην επιστρέψετε. Ήταν ξεκάθαρο στα βρετανικά ΜΜΕ πως ερχόταν η εισβολή. Ειδοποιήσατε κάποιον στην Κύπρο;

Στο Χίθροου, όταν φτάσαμε στο ξενοδοχείο και άναψα την τηλεόραση, τα Μέσα εκεί έδειχναν τον τουρκικό στρατό να ετοιμάζετε για εισβολή στην Κύπρο.

Τηλεφώνησα στο Foreign Office για να μάθω πώς εκτιμούσαν την κατάσταση στην Κύπρο και αυτό που άφησαν να εννοηθεί ήταν ότι μάλλον η τουρκική εισβολή είναι προ των πυλών. Θεώρησα σωστό να επικοινωνήσω τηλεφωνικώς με τον τότε Γενικό Διευθυντή των Κυπριακών Αερογραμμών, Ευδόκιο Σάββα, και του ανέφερα τις πληροφορίες που είχα, αλλά και τις εκτιμήσεις από την κατάσταση. Του ζήτησα να μη γίνει η πτήση CY 317 από το Χίθρoου στη Λευκωσία.

Η τουρκική εισβολή για την επόμενη μέρα το πρωί ήταν σχεδόν επιβεβαιωμένη. Το γνώριζαν όλοι εκτός Κύπρου. Η εντολή ήταν σαφής. Η πτήση θα πραγματοποιηθεί, μου είπαν.

Η πτήση CY317 ήταν η τελευταία που πραγματοποιήθηκε στο Αεροδρόμιο Λευκωσίας. Είχα εκφράσει τις ανησυχίες μου και προσπαθούσα να πείσω τον τότε Διευθυντή των Κυπριακών Αερογραμμών για ακύρωση της πτήσης. Η εισήγησή μου έπεσε στο κενό.

Οι επιβάτες ήταν μόλις πέντε άτομα. Ένα ζευγάρι Ελληνοκυπρίων, ένα ζευγάρι Τουρκοκυπρίων και ένας ακόμη Ελληνοκύπριος.

8:10 π.μ. τοπική ώρα Αγγλίας απογειωθήκαμε από το Λονδίνο με προορισμό τη Ρώμη, για ανεφοδιασμό και έλεγχο. Ήλπιζα πως θα εντόπιζα κάποιο μηχανικό πρόβλημα, ώστε να μην επιστρέψουμε στην Κύπρο.

Οι ελπίδες πως η πτήση θα ακυρωνόταν είχαν σβήσει. Αν και η εισβολή ήταν σίγουρη, η πτήση έπρεπε να πραγματοποιηθεί.

Στις 12:30 μ.μ., οι πέντε επιβάτες και το πλήρωμα απογειωθήκαμε και πάλι με τελικό προορισμό τη Λευκωσία.

Ακολουθείτε τις οδηγίες και βρίσκεστε πάνω από την Κύπρο. Τι ακολουθεί;

Φθάνοντας λίγο πάνω από τη Ρόδο είδα στην οθόνη του ραντάρ 5 κουκίδες, όπου με μια δεύτερη ματιά διαπίστωσα πως οι πέντε μικρές κουκκίδες ήταν τα πλοία που κινούνταν από την Αττάλεια προς την Κερύνεια.

Το αεροπλάνο έφθασε σχεδόν πάνω από τη Λευκωσία κατά τις 3:30 π.μ. και παρατήρησα στην οθόνη του ραντάρ σήματα τριών πλοίων στη περιοχή του λιμανιού Αμμοχώστου. Μίλησα με τον πύργο ελέγχου, με τον Τάσο Θεοδότου και ζήτησα άδεια να κατεβάσω το αεροπλάνο στα 15.000 πόδια με κατεύθυνση στο λιμάνι Αμμοχώστου, ώστε να δω καλύτερα στο ραντάρ τα πλοία.

Η άδεια δόθηκε και διέκρινα στην οθόνη μου ένα μεγάλο πλοίο και δύο μικρότερα, πολύ κοντά στην είσοδο του λιμανιού. Το μεγάλο πλοίο ήταν το αγγλικό ελικοπτεροφόρο «Ερμής», μαζί με δύο συνοδευτικά. Όλην αυτήν την ώρα ήμουν στον αέρα, προσπαθώντας να χαρτογραφήσω τι συνέβαινε.

Στις 3:40 π.μ. στο ραντάρ διέκρινα καθαρά 8 αποβατικά σκάφη στην ακτή και 4 άλλα μεγαλύτερα πλοία πιο βαθιά στη θάλασσα. Συγκέντρωσα όλα αυτά τα στοιχεία πάνω σε χάρτη και τα παρέδωσα σε αξιωματικό της Αστυνομίας όταν προσγειώθηκε το αεροπλάνο για τελευταία φορά.

Την ώρα που βρισκόμασταν πάνω από τη Κερύνεια ζήτησα ξανά άδεια από το Ευδόκιο Σάββα να απομακρύνει το αεροπλάνο από τη Κύπρο, μια ύστατη προσπάθεια, με τον Σάββα και πάλι να μην αποδέχεται την εισήγηση, μου έδωσε μάλιστα την εντολή να προσγειωθώ στη Λευκωσία.

Μετά απ’ όσα είδα, ζήτησα από τον λειτουργό του Πύργου Ελέγχου Τάσο Θεοδότου να πληροφορήσει τη στρατιωτική διοίκηση Κερύνειας για την παρουσία των πλοίων.

Η απάντηση που έλαβα ήταν «όλα είναι υπό έλεγχο, δεν διατρέχει κίνδυνος». Αργότερα έμαθα πως ο συγκεκριμένος άνθρωπος απάντησε έτσι γιατί ήταν με το πιστόλι στον κρόταφο και απειλείτο από στοιχεία της Χούντας.

Εν τέλει προσγειωθήκαμε στις 04:00 το πρωί της 20ής Ιουλίου 1974, στο Αεροδρόμιο Λευκωσίας.

Η τελευταία πτήση, δηλαδή, προσγειώνεται εν μέσω πυρών;

Παρέδωσα τα έγγραφα πτήσης, βγήκα από το αεροδρόμιο και ξεκίνησα για το σπίτι μου, όταν άκουσα ήχους και βγήκα από το αυτοκίνητο να δω τι ήταν. Στον ουρανό είδα έναν μεγάλο αριθμό αεροπλάνων και αλεξιπτωτιστές να πέφτουν. Άρχισαν βομβαρδισμοί προς την ΕΛΔΥΚ και το Αεροδρόμιο, κτυπώντας και το αεροπλάνο που λίγο πριν είχα προσγειώσει.

Ήταν γύρω στις 4:50 το πρωί και φαίνεται ότι οι Τούρκοι παρακολουθούσαν την πτήση και ανέμεναν να προσγειωθεί, να φύγουν οι επιβάτες ώστε να μην κατηγορηθούν ότι κτύπησαν πολιτικό αεροπλάνο. Φεύγοντας από το αεροδρόμιο, είδα τις βόμβες που ξεκίνησαν να καταστρέφουν το Αεροδρόμιο της Λευκωσίας με τα αεροπλάνα των Κυπριακών Αερογραμμών, που για εμάς ήταν η οικογένειά μας.

Πώς νιώθετε σήμερα, 49 χρόνια μετά, με την κατάσταση που επικρατεί;

Το Αεροδρόμιο Λευκωσίας, για εμάς που το ζήσαμε, ήταν το σπίτι μας και περιμένει ακόμη τους επιβάτες του, ήταν ένα κόσμημα της Μεσογείου αλλά και της Μέσης Ανατολής.

Στις 20 Ιουλίου 1974, δυο άδεια αεροσκάφη των Κυπριακών Αερογραμμών καταστράφηκαν στη διάρκεια των σφοδρών βομβαρδισμών από την τουρκική πολεμική αεροπορία, ωστόσο οι Τούρκοι δεν κατάφεραν να κλείσουν τις Κυπριακές Αερογραμμές. Όμως, αυτό που με πικραίνει, είναι που η κυπριακή Κυβέρνηση άφησε τις Κυπριακές Αερογραμμές να κλείσουν.

Η υφιστάμενη κατάσταση στο Κυπριακό, αν με ρωτάτε, είναι δύσκολο να γίνει καλύτερη, χάθηκαν πολλές ευκαιρίες.

Δεν ξεχνώ… 49 χρόνια μετά

Η μαύρη επέτειος της εισβολής πλησιάζει κι ένας λαός που ξεχνάει την ιστορία, χάνεται. 49 χρόνια, σχεδόν μισός αιώνας, έχουν περάσει, με τις πληγές να παραμένουν ανοιχτές, κι όσο δεν υπάρχει λύση για τη μαρτυρική μας νήσο, επιβάλλεται να διατηρούμε τις πληγές μας ανοιχτές για να μην ξεχνάμε.

Το Αεροδρόμιο της Λευκωσίας, το αεροδρόμιο φάντασμα πια, έχει κρατήσει χιλιάδες ιστορίες από τους επιβάτες του, από τους ανθρώπους του, γέλια, χαρές και πόνο.

Τη μέρα αυτή, 20ή Ιουλίου, επέλεξε ο νεοσουλτάνος Ταγίπ Ερντογάν να έλθει και να εγκαινιάσει το νέο αεροδρόμιο στην Τύμπου, αυτό που δεν υπολόγισε όμως καλά είναι πως «η Ρωμιοσύνη εν φυλή συνότζιαιρη του κόσμου τζι η Ρωμιοσύνη εν να χαθή όντας ο κόσμος λείψη».

Βρίσκεται δυτικά της πρωτεύουσας της Κύπρου, Λευκωσίας. Ήταν το κύριο αεροδρόμιο της Κύπρου από την περίοδο της οικοδόμησής του το 1968, μέχρι και το 1974.

Το Αεροδρόμιο της Λευκωσίας βρίσκεται σε κατάσταση αχρησίας από το 1974 και αυτήν τη στιγμή τελεί υπό τον έλεγχο της ΟΥΝΦΙΚΥΠ, η οποία και το χρησιμοποιεί ως αρχηγείο της.

Πριν από μερικά χρόνια ο Κύπριος φωτογράφος Άντρος Ευσταθίου βρέθηκε στο Αεροδρόμιο της Λευκωσίας για να το φωτογραφίσει. Αυτήν την φορά όμως οι φωτογραφίες του παίρνουν σάρκα και οστά. Αποκτούν, εκτός από το άψυχο υλικό του αεροδρομίου, και έμψυχο!

Ανθρώπους που κάποτε δούλευαν στο αεροδρόμιο αυτό. Ανθρώπους που γέμιζαν με τα γέλια, τις φωνές αλλά και τα δάκρυά τους το κτήριο εκείνο που δέσποζε λίγο έξω από την πρωτεύουσα.

Η έκθεση φωτογραφίας του Άντρου Ευσταθίου, με τίτλο «Αεροδρόμιο Λευκωσίας, Η επιστροφή», παρουσιάστηκε τον Αύγουστο του 2012 στην is not gallery στην Παλιά Λευκωσία.