Πλησίασε, αλλά δεν άγγιξε το ΝΑΤΟ η Ουκρανία: Το παρασκήνιο και οι λεγόμενες «εγγυήσεις ασφάλειας»

Για ακόμα μια φορά τα δυτικά ΜΜΕ έπαιξαν στους ρυθμούς της ουκρανικής «χορωδίας», δημιουργώντας ανεδαφικές προσδοκίες για το αποτέλεσμα της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους. Για ακόμα μία φορά το Κίεβο εφάρμοσε τη στρατηγική της εξάντλησης των ορίων των Δυτικών Συμμάχων, σε μια προσπάθεια να αποκομίσει έστω κάποιο μέρος των ουτοπικών αιτημάτων του. Αυτή τη φορά όμως, τα «θέλω» του Ουκρανού Προέδρου, Βολοντιμίρ Ζελένσκι, άγγιξαν τις κόκκινες γραμμές του ΝΑΤΟ, με αποτέλεσμα να επιστρέψει στη χώρα του χωρίς την πολυπόθητη πρόσκληση ένταξης στη Βορειοατλαντική Συμμαχία. Το έντονο διπλωματικό παρασκήνιο, που προηγήθηκε των «κακών μαντάτων» για την Ουκρανία, καταδεικνύει πόσο βαθιά έχει εμπλακεί το ΝΑΤΟ στον πόλεμο και πόσο μικρά περιθώρια ελιγμών έχει ανάμεσα στα αιτήματα του Κιέβου και την εξάπλωση του πολέμου στα εδάφη των μελών του. Πολιτικοί αναλυτές προειδοποιούν ότι τα στρατηγική οφέλη που μπορεί να έχει το ΝΑΤΟ από την ένταξη της Ουκρανίας είναι μηδαμινά, μπροστά στον ορατό κίνδυνο της γενίκευσης της σύρραξης. Οι ΗΠΑ, σε μια προσπάθεια να χρυσώσουν το χάπι για τον Ζελένσκι, εξήγγειλαν στο πλαίσιο των G7 πολιτικές δεσμεύσεις, για ενίσχυση της άμυνας της Ουκρανίας, αφήνοντας να εννοηθεί ότι πρόκειται για «εγγυήσεις ασφάλειας».

Λίγο πιο κοντά αλλά ακόμα μακριά...

Ενώ τα κείμενα των συμπερασμάτων της Συνόδους Κορυφής του ΝΑΤΟ τις πλείστες φορές φορές είναι γνωστά από πριν και συνήθως η τεχνοκρατική της γλώσσα «εκτιμάται» από ελάχιστους αναγνώστες, αυτή τη φορά τα πράγματα ήταν εντελώς διαφορετικά. Το πολυαναμενόμενο συναπάντημα των μελών της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας στο Βίλνιους, μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από τη Μόσχα, παρουσίαζε παγκόσμιο ενδιαφέρον, αφού θα λαμβάνονταν αποφάσεις σχετικά με την Ουκρανία και το μέλλον της στο ΝΑΤΟ.

Γι’ αυτό, με την έκδοση του κειμένου συμπερασμάτων, οι άμεσα ενδιαφερόμενοι έτρεξαν να το εξετάσουν σπιθαμή προς σπιθαμή μήπως εντοπίσουν κάποια λέξη, η οποία να υποδεικνύει ότι η Ουκρανία θα προσκληθεί στη δυτική οικογένεια του ΝΑΤΟ. Μάταια όμως. Παρά το κλίμα σιγουριάς, που διαμόρφωσε εντέχνως το Κίεβο το προηγούμενο διάστημα, ο Ζελένσκι επέστρεψε στη χώρα του, όχι με την πρόσκληση που επιθυμούσε, αλλά με μια αόριστη διαβεβαίωση ότι η Ουκρανία θα γίνει μέλος της Συμμαχίας κάτω από κάποιες προϋποθέσεις. Η οργισμένη αντίδραση του Ουκρανού προέδρου αναμενόμενη, αλλά πάντα στο πλαίσιο της γνώριμης πλέον τακτικής των πιέσεων πέραν των ορίων, ώστε μελλοντικά να αποκομίσει περισσότερα.

Παρά το γεγονός ότι το Κίεβο έλαβε νέες διαβεβαιώσεις για στρατιωτική βοήθεια και πολιτικές δεσμεύσεις στον τομέα της ασφάλειας, εάν το δούμε από ιστορικής απόψεως και εκτός πολεμικών συμφραζομένων, πρόκειται για μια διπλωματική αποτυχία του Ζελένσκι. Κατά τη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι το 2008, η Ουκρανία και η Γεωργία πήραν το πράσινο φως για ένταξη στη Συμμαχία, χωρίς όμως συγκεκριμένο οδικό χάρτη ή χρονοδιάγραμμα. Γι’ αυτόν τον λόγο οι Ουκρανοί και οι υποστηρικτές της εντός του ΝΑΤΟ ήθελαν κατά τη Σύνοδο του Βίλνιους να εξασφαλίσουν κάτι περισσότερο. Ειδικοί εκτιμούν ότι τελικά το αποτέλεσμα διέψευσε τη φιλοουκρανική πτέρυγα του ΝΑΤΟ, αφού το Κίεβο ακόμα και σε ρητορικό επίπεδο μετακινήθηκε μεν της Συμμαχίας, αλλά σε πολύ μικρότερο βαθμό απ’ όσο θα ήθελε.

Από την άλλη όμως, το λεκτικό ήταν πιο άμεσο, αφού στο κείμενο συμπερασμάτων αναφέρεται ότι «το μέλλον της Ουκρανίας είναι στο ΝΑΤΟ». Προσθέτει δε ότι «η πορεία της Ουκρανίας στη Βορειοατλαντική Συμμαχία δεν χρειάζεται να περάσει μέσα από το Ενταξιακό Σχέδιο Δράσης», μια τακτική που ακολουθήθηκε στην περίπτωση της Φινλανδίας και της Σουηδίας. Ουσιαστικά, η απαλοιφή του Ενταξιακού Σχεδίου Δράσης αφαιρεί ένα από τα δύο στάδια που πρέπει να περάσει μια χώρα για να μπει στο ΝΑΤΟ. Παρά τη θετική αυτή αναφορά, οι ουκρανικές προσδοκίες κατέρρευσαν κάτω από το βάρος της τελευταίας πρότασης του κειμένου: «Θα είμαστε σε θέση να απευθύνουμε πρόσκληση, όταν οι σύμμαχοι συμφωνήσουν και πληρούνται οι προϋποθέσεις».

Πίσω από τις κλειστές πόρτες

Πολιτικοί αναλυτές, επικαλούμενοι αξιωματούχους του ΝΑΤΟ, αποκαλύπτουν το οργιώδες παρασκήνιο και τις αντιπαραθέσεις των μελών της Συμμαχίας κατά τη Σύνοδο Κορυφής. Ενδεικτική των αποστάσεων μεταξύ των ουκρανικών «θέλω» και της χάραξης ρεαλιστικής γεωπολιτικής στρατηγικής είναι η αποκάλυψη ότι η λέξη «πρόσκληση» από θαύμα μπήκε, καθώς υπήρχαν μέλη που πίεζαν για να μην γίνει καμιά τέτοια αναφορά. Τελικά υποχώρησαν αφού, πέρα από τον συμβολισμό και τα μηνύματα προς τη Ρωσία, χωρίς οδικό χάρτη και χρονοδιάγραμμα δεν έχει καμιά πρακτική σημασία.

Επίσης, στην τελευταία πρόταση γίνεται αναφορά σε προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται, χωρίς όμως να διευκρινίζεται ποιες είναι αυτές. Παραλήφθηκε, επίσης, η οποιαδήποτε νύξη για ένταξη της Ουκρανίας μετά από μια επιτυχημένη έκβαση του πολέμου, αφού ουσιαστικά θα αποτελούσε μια πρόσκληση στη Ρωσία, ώστε να συνεχίσει με μεγαλύτερη ένταση τις πολεμικές της επιχειρήσεις στη χώρα.

Πάντως, υπήρξαν έντονες πιέσεις να γίνει γραπτή αναφορά στα επόμενα βήματα της ένταξης, για παράδειγμα σε επόμενη Σύνοδο των Υπουργών Εξωτερικών να γίνει σχετική συζήτηση. Κατά τη Σύνοδο του Βουκουρεστίου, υπήρξε σχετική πρόνοια για συζήτηση σε επόμενη συνάντηση. Εντούτοις, σύμφωνα με την ίδια ενημέρωση, ΗΠΑ και Γερμανία ήταν κάθετα αντίθετες σε περαιτέρω ανοίγματα του ΝΑΤΟ προς την Ουκρανία. Η άρνηση οφειλόταν σε δύο λόγους. Αρχικά, υπήρξαν φόβοι ότι οι χωρίς φειδώ παραχωρήσεις στον Ζελένσκι, ειδικά σε θέματα ασφάλειας, σπρώχνουν επικίνδυνα την Ουκρανία κοντά στο Άρθρο 5 της Συμμαχίας για συλλογική άμυνα για όλους τους συμμάχους, μια εξέλιξη που δύναται να οδηγήσει σε άμεση σύγκρουση με τη Ρωσία. Ο άλλος λόγος είναι οι αμερικανικές προεδρικές εκλογές του επόμενου έτους. Η επόμενη Σύνοδος Κορυφής των Συμμάχων θα πραγματοποιηθεί στην Ουάσιγκτον το επόμενο καλοκαίρι, στα μέσα της προεκλογικής εκστρατείας, περιορίζοντας σημαντικά τις προσδοκίες για σημαντικές εξελίξεις.

«Μην αφήσετε την Ουκρανία να μπει στο ΝΑΤΟ»

Ενώ για τους δυτικούς διαμορφωτές της κοινής γνώμης προωθείται η ιδέα της ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, ως η λύση για όλα τα προβλήματα, πολιτικοί αναλυτές προειδοποιούν ότι μια τέτοια κίνηση θα είχε σοβαρές συνέπειες, όχι μόνο για την εμπόλεμη χώρα αλλά και για τον υπόλοιπο κόσμο.

Συγκεκριμένα, σε άρθρο τους στο Foreign Police οι Justin Logan και Joshua Shifrinson εξηγούν ότι το κόστος μιας τέτοιας διεύρυνσης θα ξεπερνούσε κατά πολύ τα οφέλη της. Η ένταξη στο ΝΑΤΟ δεν είναι τα όμορφα λόγια του Ζελένσκι, για την ανύψωση του ηθικού του δοκιμαζόμενου λαού του, αλλά μια δέσμευση των Συμμάχων να πολεμήσουν ο ένας για τον άλλο. Γι’ αυτόν τον λόγο κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου προσπαθούσαν να αποφύγουν την ένταξη κρατών, τα οποία αντιμετώπιζαν βραχυπρόθεσμο κίνδυνο επίθεσης. Δεν χρειάζεται ειδική γνώση για να καταλάβει κάποιος ότι η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ έρχεται πακέτο με μια πολύ ρεαλιστική πιθανότητα πολέμου, ίσως και πυρηνικού, μεταξύ των Συμμάχων και της Ρωσίας. Η πιθανότητα μιας τέτοιας απαγορευτικής σύγκρουσης και οι καταστροφικές συνέπειές της είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο οι ΗΠΑ και άλλα μέλη του ΝΑΤΟ προσπαθούν, πολλές φορές χωρίς επιτυχία, να κρατήσουν τις ισορροπίες και να αποφύγουν να εμπλακούν βαθύτερα στον πόλεμο στην Ουκρανία.

Μια αυστηρά ρεαλιστική θεώρηση υποδεικνύει ότι το κάθε κράτος έχει ως προτεραιότητα το δικό του εθνικό συμφέρον. Σε αυτή την περίπτωση, τα οφέλη για τα υπόλοιπα μέλη του ΝΑΤΟ στον τομέα της ασφάλειας, από την ένταξη της Ουκρανίας, ωχριούν μπροστά στους κινδύνους που θα φέρει μια τέτοια εξέλιξη στη Συμμαχία. Μια πρόσκληση στην Ουκρανία θα έβαζε το ΝΑΤΟ σε ένα ζοφερό δίλημμα: πόλεμος με τη Ρωσία με τις καταστροφικές συνέπειες του ή υποχώρηση και υποβιβασμός των εγγυήσεων ασφαλείας του ΝΑΤΟ για ολόκληρη της Συμμαχία.

Την ίδια ώρα ο Πούτιν έχει αποδείξει ότι προτίθεται να πολεμήσει με κάθε κόστος, για να αποτρέψει την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Εύλογα, οι ΝΑΤΟικοί δεν μοιράζονται την ίδια θέληση. Η Ρωσία το γνωρίζει, γι’ αυτό η πρόσκληση προς την εμπόλεμη χώρα θα της δώσει περισσότερους λόγους, για να συνεχίσει τον πόλεμο για όσο χρειαστεί, ώστε να αποτρέψει τη δημιουργία των λεγόμενων προϋποθέσεων για ένταξη της Ουκρανίας στη Βορειοατλαντική Συμμαχία. Κατά τραγικό τρόπο, υπό τις παρούσες συνθήκες, το αίτημα του Ζελένσκι ουσιαστικά θα παρέτεινε την αιματοχυσία και θα μείωνε σημαντικά την όποια πιθανότητα για διπλωματική διευθέτηση. Ακόμα και στην περίπτωση που μειωνόταν η ένταση του πολέμου και η Ουκρανία άρχιζε τη διαδικασία ένταξης, η Ρωσία θα ενθαρρυνόταν να επιτεθεί ξανά, σε μια προσπάθεια να αποτρέψει αυτές τις εξελίξεις. Ο μόνος τρόπος θα ήταν μια διαδικασία ένταξης «εξπρές», αν και το παράδειγμα της Σουηδίας δείχνει ότι κάποια μέλη της Συμμαχίας κάνουν ό,τι μπορούν για να μην γίνει εφικτό κάτι τέτοιο.

Ποια η εναλλακτική;

Τα κράτη μέλη της Ομάδας των Επτά πιο ανεπτυγμένων βιομηχανικών χωρών (G7) ανακοίνωσαν κατά τη διάσκεψη του Βίλνιους ένα διεθνές πλαίσιο, το οποίο ανοίγει το δρόμο για πολιτικές δεσμεύσεις στον τομέα της ασφάλειας στην Ουκρανία, για την ενίσχυση της άμυνάς της ενάντια στη Ρωσία και στην αποτροπή της Μόσχας από κάθε επίθεση στο μέλλον εναντίον της γειτονικής της χώρας. Σε αντάλλαγμα, η Ουκρανία θα δεσμευθεί για βελτιωμένα μέτρα διακυβέρνησης που θα επιτευχθούν, μεταξύ άλλων, μέσω δικαστικών, οικονομικών μεταρρυθμίσεων και ενισχυμένης διαφάνειας.

Το συμπέρασμα που εξάγεται από αυτή την ανακοίνωση είναι ότι το ΝΑΤΟ μπορεί να προσφέρει μόνο ένα είδος εγγύησης ασφάλειας και αυτό είναι μέσω της ένταξης στη Συμμαχία. Γι’ αυτό η εξαγγελία αυτή δεν έγινε στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, αλλά από τους G7. Την ίδια ώρα, η Ουκρανία αν και δήλωσε ικανοποιημένη, γνωρίζει πολύ καλά ότι τέτοιου είδους «εγγυήσεις» δεν μπορούν να αποτρέψουν τη ρωσική επιθετικότητα. Αναλυτές υπενθυμίζουν ότι το Μνημόνιο της Βουδαπέστης, που υπογράφηκε το 1994, προνοούσε εγγυήσεις ασφάλειας από τη Βρετανία, τις ΗΠΑ και τη Ρωσία με αντάλλαγμα τα πυρηνικά της όπλα.

Ενώ στη διακήρυξη υπάρχει πολλή ασάφεια, εκφράζεται η άποψη ότι η αναφορά σε «δεσμεύσεις και συμφωνίες» είναι σαφώς υποδεέστερη από τις «εγγυήσεις». Ακόμα και ο Ουκρανός Υπουργός Εξωτερικών, Ντμίτρο Κουλέμπα, παραδέχθηκε ότι υπήρξαν συζητήσεις με τους εταίρους σχετικά με τη διατύπωση του «συμφώνου ασφαλείας» στο κοινό ανακοινωθέν. «Το ερμηνεύουμε ως εγγυήσεις ασφάλειας, το ερμηνεύουν ως πολιτικές δεσμεύσεις στον τομέα της ασφάλειας», ανέφερε ο Ουκρανός ΥΠΕΞ.

Από την άλλη πλευρά, το γεγονός ότι αυτές οι μελλοντικές διμερείς συμφωνίες με τα μέλη της G7 πρέπει να επισημοποιηθούν, «σύμφωνα με τις αντίστοιχες νομικές και συνταγματικές απαιτήσεις», σημαίνει ότι τα εθνικά κοινοβούλια των αντίστοιχων χωρών των G7 πρέπει να τις εγκρίνουν. Και αυτό τους δίνει πολιτικό βάρος. Έτσι, δημιουργείται το ερώτημα πόσο γρήγορα θα μπορούν να γίνουν διαπραγματεύσεις γι’ αυτές τις συμφωνίες και πόσα χρήματα ή όπλα θα σταλούν στο Κίεβο.