Το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης ως game-changer

Το ζήτημα της εξαγωγής και μεταφοράς των σιτηρών της Ουκρανίας έχει σημαντικό αντίκτυπο στα ενεργειακά της Ανατολικής Μεσόγειο και κατ’ επέκτασιν στις σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας με τις υπερδυνάμεις ΗΠΑ-Ρωσία. Υπάρχει σοβαρός λόγος, για τον οποίο ο Ερντογάν προέτρεψε Ρωσία και Ουκρανία να εξετάσουν την επανέναρξη της συμφωνίας εξαγωγής των σιτηρών της μέσω της Μαύρης Θάλασσας. Στο επίκεντρο της πιο πάνω εξίσωσης βρίσκεται η τουρκική δυσφορία για τη γεωπολιτική αναβάθμιση του λιμανιού της Αλεξανδρούπολης. Μέσα σε αυτό το πρίσμα θα πρέπει να εξετάζεται και τροπολογία που εγκρίθηκε πρόσφατα από την αμερικανική Βουλή των Αντιπροσώπων στο νομοσχέδιο για τον αμυντικό προϋπολογισμό (NDAA), που επιδιώκει τη διερεύνηση δυνατότητας δημιουργίας αμερικανικών Βάσεων τα ελληνικά νησιά. Γιατί όμως το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης είναι το σημείο-κλειδί που συνδέει τα σιτηρά της Ουκρανίας και το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου;

Δεν είναι πάντως τυχαίο ότι ο Βοηθός Υπουργός Άμυνας για Θέματα Διεθνούς Ασφάλειας των ΗΠΑ, Σελέστ Γουόλαντερ, επισκέφτηκε το λιμάνι τον Φεβρουάριο, ενώ, σύμφωνα με πληροφορίες, ακολούθησε ο διευθυντής της CIA Ουίλιαμ Μπερνς τον Ιούνιο. Η παρουσία τους είναι ενδεικτική της σημασίας που αποδίδουν οι ΗΠΑ για το λιμάνι τόσο για στρατιωτικούς σκοπούς όσο και για στρατηγικό ενεργειακό εφοδιασμό. Σε μιαν ακρόαση της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας, ο Μπομπ Μενέντεζ με την ιδιότητα του Προέδρου αποκάλεσε την Αλεξανδρούπολη «Σούδα του Βορρά και μια σημαντική πηγή ενέργειας και μεταφόρτωσης του ΝΑΤΟ».

Η στρατιωτική σημασία

Μια σημαντική ανάλυση για το πιο πάνω ζήτημα δημοσίευσε πριν από λίγες ημέρες στο National Interest o γεωπολιτικός στρατηγιστής και διπλωματικός σύμβουλος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, John Sitilides. Για τη στρατιωτική σημασία του λιμανιού σημειώνει πως, κατά τη διάρκεια του πολέμου της Ουκρανίας, η Αλεξανδρούπολη έχει χρησιμεύσει ως το σημείο εκκίνησης για δεκάδες σιδηροδρομικές αποστολές και περίπου 4.500 φορτηγά σε χώρες των Βαλκανίων και της Βαλτικής, παραδίδοντας περισσότερα από 2.400 τανκς, τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού και ελικόπτερα. Για την πρόσφατη ετήσια άσκηση Defender Europe 23 στην Ανατολική Ευρώπη, η τοπική ομάδα logistics του Πενταγώνου συντόνισε την αποστολή περισσότερων από 600 τεμαχίων στρατιωτικού εξοπλισμού και οχημάτων μέσα σε μόλις τέσσερεις ημέρες - και το Πεντάγωνο σχεδιάζει να εγκαταστήσει βαρύ εξοπλισμό για να χειριστεί ακόμη περισσότερα φορτία.

Τον Ιούνιο, όπως σημειώνει, ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Αθήνα George Tsunis συγκάλεσε στο λιμάνι συνάντηση διπλωματών από χώρες της δυτικής Μαύρης Θάλασσας για να διερευνήσει την εμβάθυνση της συνεργασίας και την ενίσχυση των υποδομών, των διαδρόμων και των δικτύων που διασχίζουν και συνδέουν την Ελλάδα με την Ουκρανία, τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία και τη Μολδαβία.

Σε αυτό το πλαίσιο σημειώνει πως oι κυβερνήσεις των κρατών της περιοχής αξιολογούν τον καλύτερο τρόπο μεταφοράς ουκρανικών σιτηρών στην Αλεξανδρούπολη καθ' οδόν προς εξαρτημένες ξένες αγορές στην κοντινή βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή.

Στο «κόλπο» η Ε.Ε.

Σε αυτό το «κόλπο» μπήκε και η Ε.Ε., η οποία επένδυσε 1,1 δις δολάρια για αναβάθμιση και ηλεκτροδότηση ολόκληρου του υποχρησιμοποιούμενου σιδηροδρομικού συστήματος για να συνδέσει το λιμάνι με το Διευρωπαϊκό Δίκτυο Μεταφορών της ΕΕ. Η πρώτη φάση περιλαμβάνει ένα έργο 35 εκατομμυρίων ευρώ για την εμβάθυνση του λιμανιού, την αγορά γερανών, την κατασκευή νέων αποθηκών για την αποθήκευση έως και 200.000 τόνων ουκρανικών εξαγωγών σιτηρών το μήνα και την κατασκευή τοπικής περιφερειακής παράκαμψης.

Με την ολοκλήρωση των έργων γίνεται αντιληπτό πως το παραδοσιακό ναυτιλιακό δρομολόγιο εξαγωγής σιτηρών μέσω της Μαύρης Θάλασσας διαφοροποιείται. Έτσι, η Τουρκία ενδέχεται να απολέσει το συγκριτικό πλεονέκτημα να παίζει ρόλο «ρυθμιστή» και γεφυροποιού μεταξύ Ουκρανίας-Ρωσίας-Δύσης με τον έλεγχο των Στενών. Είναι λογικό πλέον οι εξαγωγείς να θέλουν να αποφεύγουν τα ακριβά ασφάλιστρα πολέμου της Μαύρης Θάλασσας. Υπάρχουν όμως αρκετά βήματα που πρέπει να γίνουν καθώς το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης δεν είναι επί του παρόντος αρκετά βαθύ για να χειριστεί τα μεγαλύτερα φορτηγά χύδην φορτίου.

Ένας Δυναμικός Ενεργειακός Κόμβος

Ο Sitilides αναγνωρίζει ταυτόχρονα πως το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης μπορεί να παίξει κομβικό ρόλο στην επιδίωξη της Ευρώπης να επιταχύνει την ανεξαρτησία της από το ρωσικό φυσικό αέριο. «Η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου μπορεί να παρέχει άφθονες προμήθειες υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) από υπεράκτια αποθέματα στην Αίγυπτο, το Ισραήλ, την Κύπρο και ενδεχομένως την Ελλάδα, τα οποία θα μεταφερθούν σε μια πλωτή μονάδα αποθήκευσης και επαναεριοποίησης υπό κατασκευή ακριβώς έξω από τις ακτές της Αλεξανδρούπολης και θα ξεκινήσει λειτουργία έως τον Ιανουάριο του 2024», σημειώνει.

Οι προμήθειες LNG από την Αμερική και το Κατάρ αναμένεται επίσης να είναι στο μείγμα έως και 5,5 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων ετήσιας χωρητικότητας που συνδέεται στην ενδοχώρα μέσω του λιμανιού με ένα διευρυνόμενο δίκτυο αγωγών φυσικού αερίου που θα παραδίδουν LNG μέσω του λιμένα στις οικονομίες των κεντρικών και δυτικών Βαλκανίων, μέσω των Σκοπίων, Κοσσυφοπεδίου και Σερβίας και τελικά στην Αλβανία, το Μαυροβούνιο και την Κροατία κατά μήκος της ακτής της Αδριατικής. Όπως αναφέρεται, ένας δεύτερος μελλοντικός πλωτός τερματικός σταθμός νοτιοδυτικά της Αλεξανδρούπολης προχωρεί ήδη.

Η ανησυχία της Άγκυρας

Η Άγκυρα παρακολουθεί εδώ και αρκετό καιρό τις εξελίξεις στο ελληνικό λιμάνι με σκεπτικισμό αλλά και προβληματισμό, καθώς η Ελλάδα στοχεύει να μετατραπεί σε χώρα διαμετακόμισης ενέργειας, ρόλο που διεκδικεί η ίδια με το αζερικό αέριο. Η Ελλάδα διαθέτει ωστόσο το συγκριτικό πλεονέκτημα ως μέλος της ΕΕ. Βρίσκεται πιο κοντά στα αποθέματα φυσικού αερίου της Κασπίας Θάλασσας και είναι γεωγραφικά η πύλη για τα αποθέματα φυσικού αερίου του Ισραήλ, της Αιγύπτου και της Κύπρου προς την ηπειρωτική Ευρώπη. Η επιδείνωση των σχέσεων ΕΕ-Ρωσίας, λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, δίνει το περιθώριο στην Ελλάδα να αποτελέσει την κύρια είσοδο εναλλακτικών αποθεμάτων φυσικού αερίου στην Ευρώπη.

Αφροδίτη - Ισραήλ και σενάριο Τουρκίας

Ένα πρώτο βήμα για να ξεκλειδώσει η Κύπρος τη δική της ενεργειακή δυναμική είναι η αξιοποίηση του κοιτάσματος Αφροδίτη. Ισραηλινά δημοσιεύματα αναφέρουν πως, μετά από επίσκεψη του Κύπριου Υπουργού Ενέργειας Γιώργου Παπαναστασίου στο Ισραήλ τον Ιούνιο, φαίνεται ότι το Ισραήλ συμφώνησε η Κύπρος να «εξαγοράσει» το μερίδιο της Αφροδίτης στο κοίτασμα Γισάι, που επεκτείνεται από την Αφροδίτη στην ΑΟΖ του Ισραήλ. Η συμφωνία, σημειώνουν οι ίδιες πηγές, πιθανότατα θα ανακοινωθεί κατά την επικείμενη επίσκεψη του Πρωθυπουργού Νετανιάχου στην Κύπρο 3-4 Σεπτεμβρίου, στο πλαίσιο της Τριμερούς Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ. Αυτό που χρειάζεται προσοχή είναι η λεπτή διπλωματική διαχείριση των κύκλων εκείνων που πιέζουν στο Ισραήλ, ώστε η Τουρκία να μη μείνει έξω από το ενεργειακό παιχνίδι της Ανατολικής Μεσογείου. Όπως ισχυρίζονται, το ισραηλινό, αιγυπτιακό ή κυπριακό αέριο θα μπορούσε να αποσταλεί σε τουρκικές εγκαταστάσεις αποϋγροποίησης, αλλά με τρόπο που θα μπορούσε να εξασφαλιστεί ευελιξία για το Ισραήλ και όχι άκαμπτη αμοιβαία εξάρτηση.