H κατάρτιση του κρατικού προϋπολογισμού

Μπαίνοντας στο τελευταίο τρίμηνο του έτους, ολοκληρώνονται οι σχεδιασμοί για την κατάθεση του κρατικού προϋπολογισμού για το επόμενο έτος. Η Κυβέρνηση, για πρώτη φορά, θα αποτυπώσει τις προτεραιότητές της όσον αφορά τη δημοσιονομική πολιτική και τα μέτρα που θέλει να υιοθετήσει.

Λαμβάνοντας υπόψη την αναμενόμενη επιβράδυνση της κυπριακής οικονομίας και την αναγκαιότητα επαναφοράς σταδιακά των ευρωπαϊκών οικονομιών εντός των στόχων του Δημοσιονομικού Συμφώνου, οι δαπάνες ενδεχομένως να παρουσιαστούν μειωμένες και συγκεκριμένα έργα να ανασταλούν.

Φυσικά, το μεγάλο στοίχημα για όλες τις κυβερνήσεις είναι, οι δαπάνες που συμπεριλαμβάνονται στους προϋπολογισμούς να έχουν πολλαπλασιαστικό χαρακτήρα και να μην είναι ανελαστικές. Τους τελευταίους έξι μήνες υπήρξαν αποφάσεις από τη μια για μείωση των εσόδων (μείωση του φόρου στις καταθέσεις) και από την άλλη αύξηση των δαπανών.

Οι παραινέσεις της Διοικητού της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) προς τις κυβερνήσεις είναι να αποσύρουν οποιαδήποτε μέτρα που ενισχύουν τις πληθωριστικές τάσεις (αυξάνουν τη ρευστότητα στην αγορά) κυρίως σε ό,τι αφορά την αναπροσαρμογή μισθών και οριζόντιων μέτρων μείωσης των φόρων.

Στην Κύπρο, υπήρξε αφενός η απόφαση για μείωση της έκτακτης εισφοράς που επιβάλλεται στους τόκους εισπρακτέους από 30% στο 17% δίνοντας κίνητρο στην κατάθεση αντί στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών κατανάλωσης (ενισχύει την προσπάθεια μείωσης του πληθωρισμού) και, αφετέρου, υπήρξε η νέα συμφωνία για αυξημένη τιμαριθμική αναπροσαρμογή και οριζόντια εφαρμογή μέτρων μείωσης του συντελεστή ΦΠΑ.

Σύμφωνα με δημοσιεύματα στον διεθνή Τύπο, υπήρξαν διαφωνίες εντός του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΚΤ σε σχέση με την αύξηση των επιτοκίων την εβδομάδα που μας πέρασε. Η μετριοπαθής ομάδα πρότεινε τη μη αύξηση των επιτοκίων, λαμβάνοντας υπόψη τη σημαντική επιβράδυνση που παρατηρείται στις οικονομίες, ενώ οι πιο «επιθετικοί» τόνισαν ότι ο πληθωρισμός είναι κυρίως πρόβλημα προσφοράς και όχι ζήτησης. Δηλαδή η αύξηση των επιτοκίων περιορίζει τη ζήτηση και την κατανάλωση, όμως ο πληθωρισμός παραμένει σε υψηλά επίπεδα λόγω των προβλημάτων στην παραγωγή και τη διάθεση προϊόντων.

Ενώ τα μέταλλα παρουσιάζουν σημαντική μείωση στις αγορές, τα τρόφιμα συνεχίζουν να τροφοδοτούν την ακρίβεια. Το πρόβλημα γίνεται ακόμη μεγαλύτερο λαμβάνοντας υπόψη ότι μεγάλες φυτείες έχουν καταστραφεί από πυρκαγιές και πλημμύρες (δυστυχώς ως χώρα παραδοσιακά γεωργική, που θα έπρεπε να ενισχύσουμε την εγχώρια παραγωγή, η Κύπρος φαίνεται να επηρεάζεται σημαντικά από τις αγορές τροφίμων, με την ντομάτα σχεδόν να θεωρείται είδος πολυτέλειας).

Λαμβάνοντας υπόψη τα πιο πάνω, το οικονομικό επιτελείο της Κυβέρνησης καλείται να ετοιμάσει τον προϋπολογισμό μέσα σε ένα δύσκολο εξωτερικό οικονομικό περιβάλλον γεμάτο ανισορροπίες. Καλείται να ισορροπήσει μεταξύ της διαφύλαξης της αναπτυξιακής πορείας και της συγκράτησης των δαπανών. Όταν τα πλεονάσματα μειώνονται, οι αποφάσεις κυρίως θα αφορούν στη μείωση των δαπανών που είναι μετρήσιμη παρά την ενδεχόμενη αύξηση των εσόδων.

Σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να εντοπιστούν οι ανελαστικές δαπάνες και να περιοριστούν. Την ίδια στιγμή ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται στην κοινωνική πολιτική. Αν ο προϋπολογισμός, για παράδειγμα, οδηγεί στη μείωση των δαπανών για σκοπούς ανάπτυξης, ενίσχυση της επιδοματικής πολιτικής και διόγκωση της κρατικής μηχανής, τότε η οικονομία θα αντιμετωπίσει προβλήματα.

Φυσικά, αν καταφέρουμε ως χώρα να αντλήσουμε άμεσα τα κεφάλαια από το Ταμείο Ανασυγκρότησης μέσω της εφαρμογής των προαπαιτουμένων, αυτό από μόνο του θα οδηγήσει στην πράσινη μετάβαση και την τεχνολογική αναβάθμιση. Η κυπριακή οικονομία αλλά και η κοινωνία έχουν σοβαρή ανάγκη από μεταρρυθμίσεις. Είναι επίσης αναμενόμενο ότι θα ενεργοποιηθούν και ιδιωτικοί πόροι για έργα και ενέργειες που συνδέονται με το Ταμείο Ανασυγκρότησης.

Ο εκάστοτε προϋπολογισμός αποτυπώνει τις πολιτικές τις οποίες μια κυβέρνηση θέλει να προωθήσει, έχοντας υπόψη πάντοτε τα δημοσιονομικά όρια τα οποία δρουν ως κατευθυντήριες γραμμές και τους διεθνείς οργανισμούς στους οποίους ανήκει η χώρα, οι οποίοι, επίσης, προωθούν συγκεκριμένες γραμμές δράσης.

Είναι σημαντικό ο προϋπολογισμός να παρέχει κίνητρα για ανάπτυξη της οικονομικής δραστηριότητας, να προωθεί μέτρα που να βελτιώνουν τις υπηρεσίες του κράτους προς τους πολίτες και να προωθείται μια γενικότερη ορθολογιστική χρήση των διαθέσιμων οικονομικών πόρων.

Είναι βαρύνουσας σημασίας ο προϋπολογισμός να έχει τη δυνατότητα απορρόφησης των οποιωνδήποτε αρνητικών εξελίξεων και κραδασμών στην παγκόσμια και εγχώρια οικονομία διά μέσου του ορθού σχεδιασμού του.

Είναι απαραίτητο να υπάρχουν οι μηχανισμοί αξιολόγησης της πορείας υλοποίησης του προϋπολογισμού σε όλα τα υπουργεία και οι μηχανισμοί ελέγχου των κρατικών δαπανών για να δημιουργηθούν τα ανάλογα αναχώματα σε περίπτωση αρνητικών εξελίξεων, ούτως ώστε να λαμβάνονται διορθωτικά μέτρα εκεί και όπου χρειάζονται.

Περίοδοι ύφεσης και απρόβλεπτα γεγονότα στο διεθνές περιβάλλον, όπως είναι η σύγκρουση στην Ουκρανία, είναι υπό καλύτερη διαχείριση όταν η παραγωγική βάση της οικονομίας είναι διευρυμένη. Είναι σημαντικό το ΑΕΠ της χώρας να προσδιορίζεται από πολλούς τομείς και να μην υπάρχει εξάρτηση μόνο από συγκεκριμένους.

Κάθε χώρα και κάθε κυβέρνηση πρέπει να αξιολογεί το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται, ούτως ώστε να σχεδιάζει και να προωθεί τις κατάλληλες και καλύτερες στρατηγικές για την ίδια, καθώς δεν υπάρχει ένα καθολικό μοντέλο το οποίο πρέπει να ακολουθείται, όπως διδασκόμαστε και από την οικονομική θεωρία. Είναι σημαντικό να προωθούνται ενέργειες οι οποίες είναι συγκεκριμένες και σχεδιασμοί, οι οποίοι μπορούν να υλοποιηθούν με την αξιολόγηση όλων των διαθέσιμων πόρων της χώρας, αλλά και των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της.

Μέτρο το οποίο ίσως να άξιζε αξιολόγησης, είναι η επαναφορά του φόρου ακίνητης ιδιοκτησίας για αδρανή ακίνητα, δηλαδή αυτά που δεν παράγουν φορολογητέο εισόδημα. Αυτό θα οδηγούσε στην ανάπτυξη αδρανών ακινήτων, καθώς με την αναμενόμενη αλλαγή των πολεοδομικών συντελεστών θα μπορούσε να αποτελέσει το μηχανισμό μέρος του οφέλους που δημιουργείται προς το κράτος για άσκηση της κοινωνικής του πολιτικής. Φυσικά αυτό θα πρέπει να συνδυαστεί με μια πιο ολοκληρωμένη στεγαστική πολιτική.

Μπορεί με τα νέα μέτρα μείωσης του ΦΠΑ, ο καφές για την κοινωνία είτε σκέτος-πικρός είτε με ζάχαρη να είναι πιο φθηνός, ενδεχομένως παρέα με ένα ρυζόγαλο (απλές συνήθειες από τα παλιά), όμως είναι πλέον ευδιάκριτη η δυσκολία διαβίωσης σε ένα ανεκτό βιοτικό επίπεδο.

Οπότε αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον η κατάθεση στη Βουλή του πρώτου προϋπολογισμού της νέας Κυβέρνησης στη Βουλή, ο οποίος θα καταδεικνύει το στίγμα της και τις προτεραιότητές της.