«Φέρτε πίσω τα κλεμμένα»

Ο Παρθενώνας στέκεται ως κορυφαίο μνημείο εδώ και 2.500 χρόνια και αποτελεί το ύψιστο σύμβολο της Δημοκρατίας, της φιλοσοφίας και της αρμονίας. Πρόκειται για το αξεπέραστο μνημείο-σύμβολο του Δυτικού πολιτισμού. Η UNESCO επέλεξε τον Παρθενώνα ως έμβλημά της και συμπεριέλαβε τον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης στον κατάλογο με τα μνημεία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Ο Παρθενώνας, επίσης, αποτελεί την πρώτη τη τάξει εγγραφή στον Ευρωπαϊκό Κατάλογο Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Το γλυπτά του Παρθενώνα δεν είναι αυθύπαρκτα έργα τέχνης. Δημιουργήθηκαν ως αρχιτεκτονικά και συμβολικά μέρη του ναού της Αθηνάς, που χτίστηκε τον 5ον αι. π.Χ., στο απόγειο του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Η σύλληψη της αρχικής ιδέας, υλοποιούμενη με την κατασκευή του κτίσματος, μετουσιώνεται στην ισορροπία διαμέσου της συμμετρίας και μορφοποιείται με το τρίγωνο που σχηματίζουν οι μετόπες, η ζωφόρος και τα αετώματα. Το μνημείο γίνεται πλήρως κατανοητό μόνο με τα γλυπτά του και τα γλυπτά αυτά αποκτούν την πραγματική τους εννοιολογική υπόσταση μόνο πλησίον του ναού, στο φυσικό και ιστορικό τους περιβάλλον.

Τα γλυπτά του Παρθενώνα, τα περισσότερα διαμελισμένα, βρίσκονται σήμερα κυρίως, μεταξύ του Μουσείου του Λονδίνου και του Μουσείου της Ακρόπολης στην Αθήνα. Τα Μάρμαρα του Παρθενώνα, που εκτίθενται στο Μουσείο του Ηνωμένου Βασιλείου, αποτελούν το 50% περίπου του συνόλου του γλυπτού διακόσμου του Παρθενώνα που σώζεται σήμερα. Η ανάγκη για την επανένωσή τους με το άλλο 45% περίπου που βρίσκεται στην Αθήνα αποτελεί πολιτιστική επιταγή, που επιβάλλεται να πραγματοποιηθεί. Θα είναι προς όφελος κάθε επισκέπτη (ειδικού ή όχι) που επιδιώκει να δει τον Παρθενώνα σε σχέση με το ιστορικό του περιβάλλον.

Σύμφωνα με τα παραπάνω, γίνεται αντιληπτό το μέγεθος της ιεροσυλίας που συνετελέσθη όταν με εντολή του Βρετανού διπλωμάτη Έλγιν (πρεσβευτής της τότε Μ. Βρετανίας στην Κωνσταντινούπολη) αφαιρέθηκαν πολυάριθμα γλυπτά από τον Παρθενώνα, από τον ναό της Απτέρου Νίκης και από άλλους αρχαιολογικούς χώρους. Τα γλυπτά τα αγόρασε από τον Έλγιν η αγγλική κυβέρνηση το 1816. Η πράξη του αυτή τιμήθηκε από την αγγλική κυβέρνηση και τα μάρμαρα του Παρθενώνα ονομάστηκαν «Ελγίνεια».

Την αφαίρεση των γλυπτών από την Ακρόπολη στιγμάτισαν επιφανείς προσωπικότητες των Γραμμάτων και της Τέχνης σε όλον τον κόσμο, μεταξύ των οποίων και ο Λόρδος Βύρων (Lord George Gordon Byron VI) στα ποιήματά του «Τσάιλντ Χάρολντ» (Childe Harold's Pilgrimage) και «Κατάρα της Αθηνάς» (The Curse of Minerva). Την επιστροφή τους στην Ελλάδα ζήτησαν κατά καιρούς πολλοί άγγλοι ποιητές. Στη δεκαετία του 1980 η Υπουργός Μελίνα Μερκούρη ξεκίνησε μια παγκόσμια προσπάθεια για την επιστροφή των μαρμάρων στην Ελλάδα, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα, χωρίς όμως αποτέλεσμα.

Ψάχνοντας τα τετράδια και τις σημειώσεις μου, αλλά και τη σχετική βιβλιογραφία προκειμένου να γράψω τα όσα μοιράζομαι σήμερα μαζί σας, βρήκα κάτι που διάβασα στο παρελθόν και με εντυπωσίασε! Το ανέβασε στη σελίδα της μια καλή μου φίλη, η Δέσποινα Λοΐζου, στις 17 Δεκεμβρίου του 2020. Είναι από τη σελίδα «Στιγμές που δεν έχω»: «Μόλις χθες γύρισα από το Παρίσι. Εκεί επισκέφτηκα το μουσείο του Λούβρου. Κάποια στιγμή ρώτησα τον υπάλληλο στην ελληνική πτέρυγα πού είναι η Νίκη της Σαμοθράκης, στα Γαλλικά, αναφέροντας το όνομα στα Ελληνικά. Μου είπε ευγενικά αν ρωτάω για την… βικτουάρ ντε λα σαμοτράς.

»Τον ρώτησα τότε αν γνωρίζει πώς λέγεται το φημισμένο ρολόι του Λονδίνου και εκείνος απάντησε με έμφαση ‘‘Big Ben’’. ‘‘Γιατί δεν το λέτε αυτό grand ben;’’, τον ρώτησα στα Γαλλικά. ‘‘Γιατί νιώθετε την ανάγκη να κλέψετε και το όνομα εκτός από το έκθεμα;’’. Κατέβασε το κεφάλι. Τον χτύπησα φιλικά στην πλάτη. Δεν έφταιγε αυτός, εγώ φταίω.

»Η ελληνική πλευρά κατέχει το 30% του Λούβρου και στην είσοδο δεν υπάρχει ούτε καν το ‘‘καλώς ήρθατε’’ στα Ελληνικά (ανάμεσα σε 20 γλώσσες). Αυτό μπορούμε να κάνουμε καθισμένοι σε έναν καναπέ, μέσα από μια ιστοσελίδα να φωνάζουμε, ‘‘φέρτε πίσω τα κλεμμένα’’: Τη νίκη που έγινε βικτουάρ, την καρυάτιδα που έγινε καριαάιντ...».

Συμπέρασμα: Δεν είναι μόνο οι Άγγλοι που κατάκλεψαν την πολιτιστική μας κληρονομιά! Σχεδόν όλα τα μουσεία του κόσμου είναι γεμάτα με τις κλεμμένες ελληνικές αρχαιότητες.

Βιβλιογραφία: Ε. Κόρκα, Προϊσταμένη της Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, "Η Επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα", Υπουργείο πολιτισμού, Α' Έκδοση 2002, Β' Έκδοση Αθήνα 2003. (Εκδόσεις Καπόν).

*Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, από το Μονάγρι Λεμεσού