Ο νέος παγκόσμιος οικονομικός χάρτης

Τα τελευταία χρόνια συντελείται μια αλλαγή στον παγκόσμιο οικονομικό χάρτη, η οποία έχει επισπευσθεί μετά την επέμβαση της Ρωσίας στην Ουκρανία και την επιβολή των κυρώσεων. Η Ρωσία, πιο έτοιμη για την επιβολή κυρώσεων απ’ ό,τι το 2014 με την Κριμαία, προχώρησε στη σύσφιγξη των εμπορικών της σχέσεων προς την Ανατολή, με την Κίνα, την Ινδία και το Ιράν, καθώς έναν ιδιαίτερο ρόλο φαίνεται να διαδραματίζει η Σαουδική Αραβία.

Η διεύρυνση των BRICS

Ο συνασπισμός των BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότιος Αφρική) διευρύνεται φέτος με τις προσθήκες των Ιράν, Σαουδικής Αραβίας, Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και Αιγύπτου, δίνοντας διαφορετική δυναμική στον συνασπισμό.

Από την αντίπερα όχθη σημαντικό αντίβαρο αποτελούν οι ΗΠΑ, μαζί με το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ευρώπη. Οι οικονομικές και συναλλαγματικές ισορροπίες επηρεάζουν και επηρεάζονται από τις πολιτικές αποφάσεις που λαμβάνονται και τις οικονομικές συνεργασίες που δημιουργούνται.

Η Κίνα τα τελευταία χρόνια προσπαθεί να παρουσιαστεί ως η νέα ανερχόμενη δύναμη που μπορεί να αμφισβητήσει την πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ και να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στο παγκόσμιο στερέωμα. Οι μεγάλες επενδύσεις σε υποδομές άλλων χωρών, κυρίως στην Αφρική, είχαν σκοπό να δώσουν στη χώρα τον ρυθμιστικό ρόλο που αναζητεί. Τέτοιες επενδύσεις έγιναν και στην Ευρώπη, όπως στο λιμάνι του Πειραιά, ενώ κάποιες άλλες αναβλήθηκαν μετά από πολιτικές αποφάσεις των κυβερνήσεων.

Η κινεζική οικονομία, παρά το γεγονός ότι το 2023 δεν απέδωσε τα αναμενόμενα, παραμένει ισχυρή, με μια τεράστια αγοραστική δύναμη και σημαντικός εμπορικός εταίρος για πολλές χώρες. Αποτελεί επίσης έναν από τους μεγαλύτερους επενδυτές των αμερικανικών κρατικών ομολόγων. Η επιβολή των κυρώσεων στη Ρωσία τής έδωσε τη δυνατότητα διασφάλισης παροχής μεγάλων ποσοτήτων πετρελαίου και φυσικού αερίου, ενώ η διαμεσολάβησή της για την εξομάλυνση των σχέσεων Ιράν και Σαουδικής Αραβίας καταγράφεται στα θετικά της εξωτερικής της πολιτικής.

Οι εκλογές στην Ταϊβάν φέτος έχουν τον δικό τους ρόλο εφόσον η κινεζική κυβέρνηση προκρίνει την εκλογή κυβέρνησης που θα ενεργεί φιλικά προς αυτή. Σε αυτό το πλαίσιο κινήθηκαν και οι πρόσφατες δηλώσεις του Προέδρου της Κίνας. Σημειώνεται ότι η συγκεκριμένη περιοχή είναι από τις πιο πιθανές ή επιρρεπείς για να προκύψουν νέες εντάσεις.

Οι BRICS το 2014 προχώρησαν στην ίδρυση της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας με παρόμοιο πλαίσιο όπως αυτό του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), με σκοπό τις επενδύσεις σε υποδομές και την ενίσχυση των κρατών μελών του. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι μεγάλο μέρος της χρηματοδότησής του γίνεται με την έκδοση ομολόγων σε εθνικά νομίσματα, κάτι που έχει τη δική του σημασία.

Η λεγόμενη αποδολαριοποίηση, παρά την αμφισβήτηση της κυριαρχίας του δολαρίου τα τελευταία χρόνια, αποτελεί δύσκολο εγχείρημα. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο κοντά στο 60% των αποθεματικών σύμφωνα με στοιχεία του ΔΝΤ αποτελούνται από αμερικανικά δολάρια. Επιπλέον το συγκεκριμένο νόμισμα αποτελεί το κύριο μέσο των συστημάτων συναλλαγών και το νόμισμα στο οποίο αποτιμώνται σημαντικά εμπορεύματα, όπως το πετρέλαιο. Γνωστή είναι άλλωστε και η συμφωνία ΗΠΑ και Σαουδικής Αραβίας το 1945 για πετρέλαιο έναντι ασφάλειας, η οποία φαίνεται να αμφισβητείται τα τελευταία χρόνια, ειδικά με τη νέα ηγεσία της αραβικής χώρας.

Οπότε οι ΗΠΑ, πέραν της μεγάλης οικονομίας που διαθέτουν, είναι ο εκδότης του νομίσματος που αποτελεί το κύριο αποθεματικό. Πέραν των οικονομικών συνεπειών στην παγκόσμια οικονομία, και κυρίως στις αναδυόμενες χώρες από τις διακυμάνσεις του δολαρίου, δυσφορία ως προς τη θέση του νομίσματος δημιουργείται εξαιτίας του γεγονότος ότι οι ΗΠΑ το χρησιμοποιούν ως μέσο πολιτικών πιέσεων (π.χ. με την επιβολή κυρώσεων).

Την ίδια στιγμή μπορεί να υπάρξει και έμμεση μεταφορά αξιών εφόσον οι υποχρεώσεις των ΗΠΑ προς το εξωτερικό είναι σε δολάριο και ενδεχόμενη υποτίμησή του δίνει στη χώρα ένα έμμεσο κέρδος. Αρκετές φορές υπήρξαν επικρίσεις για το «τύπωμα χρήματος» από τις ΗΠΑ χωρίς να υπάρχει μια ολοκληρωμένη νομισματική πολιτική, κάτι που επηρέασε την ισοτιμία του δολαρίου.

Η προσπάθεια των BRICS για τη δημιουργία κοινού νομίσματος συνάντησε δυσκολίες, όμως πλέον πολλές από τις συναλλαγές τους γίνονται σε εθνικά νομίσματα. Την ίδια ώρα ενισχύονται οι σχέσεις μεταξύ των Κεντρικών Τραπεζών με πρόσφατο παράδειγμα την ανταλλαγή νομισμάτων μεταξύ της Κίνας (γουάν) και της Σαουδικής Αραβίας (ριάλ). Υπενθυμίζεται επίσης ότι η Ρωσία είχε απαιτήσει οι πληρωμές για το ρωσικό φυσικό αέριο να γίνονται σε ρούβλια, σε μια προσπάθεια ενίσχυσης του εγχώριου νομίσματος.

Η ρωσική οικονομία παρουσιάζει θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης το 2023 κοντά στο 3%, όμως υπάρχει ένα ερωτηματικό αν θα μπορέσει ν’ αντεπεξέλθει στις αυξημένες αμυντικές δαπάνες και τις εκπτώσεις που γίνονται όσον αφορά τα προϊόντα ενέργειας. Πρόσφατα, μάλιστα, ο Ρώσος Πρόεδρος, ο οποίος αναμένεται να επανεκλεγεί στις φετινές εκλογές, ανακοίνωσε τη δημιουργία σιδηροδρομικών γραμμών που θα συνδέουν τη Ρωσία με Ινδία και άπω Ανατολή, για τη διευκόλυνση των εμπορικών συναλλαγών και παραδόσεων αγαθών.

Η Ευρώπη ο μεγάλος χαμένος

Η Ευρώπη φαίνεται να είναι ο μεγάλος χαμένος από τις αλλαγές που συντελούνται στον παγκόσμιο οικονομικό χάρτη, εφόσον κινείται μεταξύ αναιμικής ανάπτυξης και ύφεσης. Η εγγύτητα στην περιοχή των συγκρούσεων στην Ουκρανία και η μη εξασφάλιση φθηνών ενεργειακών πόρων, σε συνδυασμό με τη μείωση στις εξαγωγές κυρίως προς την Ασία, οδηγούν σε επιβράδυνση μεγάλες οικονομίες του πυρήνα της Ευρώπης. Σε αυτά προστίθενται και τα δομικά προβλήματα της Ευρώπης και της Ευρωζώνης, που αποτρέπουν το ευρώ ν’ αποτελέσει το νόμισμα - ρυθμιστή στην παγκόσμια οικονομία.

Τη στιγμή που παρουσιάζονται φαινόμενα αποπαγκοσμιοποίησης με την επιβολή κυρώσεων, δασμών και άλλων εμποδίων στη διακίνηση εμπορευμάτων και υπηρεσιών, τα προβλήματα στις Διώρυγες του Σουέζ, κυρίως, και του Παναμά προκαλούν κρίση στο διεθνές εμπόριο.

Τα ναύλα έχουν εκτοξευθεί σημαντικά, όπως και τα ασφάλιστρα λόγω του αυξημένου κινδύνου, κάτι που θα επηρεάσει την τελική τιμή των προϊόντων, ενώ αναμένεται σταδιακά να παρουσιάζονται εντονότερα ελλείψεις αγαθών λόγω των καθυστερήσεων που προκύπτουν στις μεταφορές. Είναι με ιδιαίτερο ενδιαφέρον που αναμένονται οι ενέργειες από τον συνασπισμό δυνάμεων κάτω από τις ΗΠΑ για αντιμετώπιση των Χούθι.

Αν μπορούσαμε να δώσουμε έναν τίτλο για το 2024 όσον αφορά την παγκόσμια οικονομία, θα ήταν “έτος μεταβλητότητας και προκλήσεων”, με τις εκλογές σε διάφορες χώρες και ειδικότερα στις ΗΠΑ να έχουν τη δική τους σημασία.