Το γέλιο είναι σαφώς ενσωματωμένο στη βιολογία μας

Το γέλιο είναι σύμπτωμα της εμπειρίας ενός θετικού συναισθήματος, όπως συμβαίνει, για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού, και είναι σημαντικό τόσο στα παιδιά όσο και στους ενήλικες. Γνωρίζουμε εδώ και δεκαετίες ότι το παιχνίδι -το οποίο δεν περιορίζεται στους ανθρώπους- συνεισφέρει στην κοινωνική, συναισθηματική και γνωστική επιτυχία. Μάλιστα, η σύγχρονη εξελικτική θεωρία υποδηλώνει ότι τα θετικά συναισθήματα, όπως εκείνα που σχετίζονται με το γέλιο, έχουν μια σειρά από οφέλη για το άτομο, όπως είναι η ενθάρρυνση της δημιουργικότητας και της ευελιξίας στη σκέψη, η αύξηση της μακροζωίας, η μείωση των επιπτώσεων των κινδύνων για την υγεία, και ταυτόχρονα αυξάνουν την πιθανότητα να βιώσει το άτομο θετικά συναισθήματα στο μέλλον. Και, φυσικά, γελάμε όταν μας γαργαλάνε.

Γαργαλιέμαι!

Το γαργαλητό είναι ένα είδος αγγίγματος που σε κάνει να γελάς. Στην πραγματικότητα, η λέξη γαργαλητό αποτελείται από δύο συνιστώσες δερματικής αίσθησης (Selden, 2004): την «κνήσμιση», μια ελαφριά αίσθηση σαν το άγγιγμα του πούπουλου, η οποία προκαλεί ρίγος ή σύσπαση, και τη «γαργάληση», δηλαδή αυτό που συνήθως αντιλαμβανόμαστε ως κανονικό γαργαλητό, δηλαδή το αίσθημα που βιώνει εκείνος που τον γαργαλούν (αντανακλαστική ανάγκη να γελάσει, ερεθισμός ή ερωτική διέγερση).

Το γαργαλητό παρέχει επίσης μια αντίληψη του εαυτού ως διακριτού από το περιβάλλον, μια αίσθηση ατομικότητας (Provine, 2000). Τα δερματικά ερεθίσματα που προκαλούμε οι ίδιοι δεν μας γαργαλούν επειδή το νευρικό μας σύστημα ακυρώνει τις γαργαλιστικές επιδράσεις τους, ίσως στην παρεγκεφαλίδα, μια δομή του οπίσθιου εγκεφάλου που συνήθως συνδέεται με τον συντονισμό της κίνησης (Blakemore et al., 1998). Αν δεν συνέβαινε αυτό, τότε θα γαργαλούσαμε συνεχώς τον εαυτό μας κατά λάθος!

Το γαργάλημα μπορεί να είναι το πιο αξιόπιστο και παλαιότερο ερέθισμα που προκαλεί γέλιο. Ο νευρολογικός μηχανισμός του γαργαλήματος πιθανότατα εξελίχθηκε από έναν αντανακλαστικό αμυντικό μηχανισμό που προστατεύει την επιφάνεια του σώματός μας από εξωτερικά κινούμενα ερεθίσματα, πιθανώς αρπακτικά ή παράσιτα

Γαργαλιούνται και άλλα ζώα;

Φαίνεται ότι μοιραζόμαστε την ευχάριστη αλλά παράδοξη απόλαυση που προκαλεί το γαργάλημα με πολλά ζώα, συμπεριλαμβανομένων των αρουραίων, των γατών, των καρχαριών και, κυρίως, των άλλων μεγάλων πιθήκων, οι οποίοι είναι τα μόνα ζώα που έχει διαπιστωθεί ότι γαργαλιούνται συχνά μεταξύ τους. Ενδιαφέρον είναι επίσης το γεγονός ότι οι αρουραίοι εκπέμπουν ειδικούς υπερήχους όταν γαργαληθούν, οι οποίοι μπορεί να θεωρηθούν ως ένα είδος γέλιου. Το γαργάλημα προκαλεί γέλιο στους ανθρώπους, τους κοινούς χιμπατζήδες, τους μπονόμπο, τους γορίλες και τους ουρακοτάγκους. Μάλιστα, είναι πιθανόν το γέλιο που προκαλεί το γαργαλητό στους ανθρώπους να αποτελεί εξέλιξη των αντίστοιχων ήχων που προκαλεί και στους άλλους πιθήκους (Ross et al., 2009).

Το γέλιο

Το γέλιο έχει βαθιές εξελικτικές ρίζες: πολλά θηλαστικά, συμπεριλαμβανομένων των χιμπατζήδων, των σκιουροπίθηκων, διαφόρων άλλων πιθήκων και των σκύλων, παράγουν φωνές που μοιάζουν με γέλιο κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού. Στους ανθρώπους το γέλιο είναι μια από τις πρώτες σύνθετες κοινωνικές συμπεριφορές μας. Σκεφτείτε ότι τα ανθρώπινα βρέφη αρχίζουν να γελούν από τις πρώτες εβδομάδες της ζωής τους. Αυτό που είναι εντυπωσιακό είναι ότι, ακόμη και εκ γενετής κωφά άτομα, που δεν έχουν ακούσει ποτέ τη φωνή τους, παράγουν γέλιο που αποτελείται από θεμελιωδώς παρόμοιες ακουστικές δομές με εκείνο που παράγουν άτομα με ακοή. Αυτά τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι οι έμφυτοι μηχανισμοί παίζουν βασικό ρόλο σε αυτήν τη φωνητική συμπεριφορά:

Το γέλιο εξελίχθηκε από την επίπονη αναπνοή του σωματικού παιχνιδιού, με το χαρακτηριστικό γέλιο των χιμπατζήδων και το παράγωγο «χα-χα» των ανθρώπων να σηματοδοτούν τη θορυβώδη προέλευσή του. Το γέλιο αποκαλύπτει ότι ο έλεγχος της αναπνοής είναι ο λόγος που οι άνθρωποι μπορούν να μιλήσουν και οι χιμπατζήδες όχι. Η εξέλιξη του διποδισμού στους προγόνους του ανθρώπου απελευθέρωσε τον θώρακα που είχε υποστηρικτικό ρόλο στην τετράποδη κίνηση, ένα κρίσιμο βήμα στην αποσύνδεση της αναπνοής από το τρέξιμο, παρέχοντας στους ανθρώπους τον ευέλικτο έλεγχο της αναπνοής που είναι απαραίτητος για την ομιλία και το χαρακτηριστικό μας γέλιο. Το γαργαλητό, ένα αρχαίο ερέθισμα γέλιου, είναι μέσο επικοινωνίας μεταξύ των προλεκτικών βρεφών και των μητέρων τους, καθώς και μεταξύ φίλων, μελών της οικογένειας και εραστών.

Το γέλιο μάς αποκαλύπτει ότι είμαστε ένα κοινωνικό θηλαστικό, αφαιρώντας την επίστρωση του πολιτισμού και της γλώσσας, υποσκάπτοντας την παρωχημένη μεν διαδεδομένη δε, υπόθεση ότι είμαστε μόνο λογικά πλάσματα με πλήρη συνειδητό έλεγχο της συμπεριφοράς μας. Πρόσφατες μελέτες καθιερώνουν το γέλιο ως αξιόλογο θέμα για επιστημονική έρευνα και ισχυρό εργαλείο για την εξερεύνηση ποικιλίας νευροσυμπεριφορικών θεμάτων, από την προέλευση του λόγου μέχρι την εξέλιξη της αντίληψης του εαυτού (Provine, 2000).

Αυτά τα μοτίβα γέλιου είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικά επειδή το γέλιο είναι αυθόρμητο, αποκαλύπτοντας τα αληθινά μας συναισθήματα, μιας και το γέλιο, όπως και το κλάμα, είναι δύσκολο να παραχθεί κατόπιν εντολής και, ως εκ τούτου, εκπέμπει ειλικρινές μήνυμα.

Τα μοτίβα γέλιου ανδρών και γυναικών υποδηλώνουν ότι αυτό μπορεί να είναι παράγοντας συνάντησης, ταιριάσματος και ζευγαρώματος. Μεταξύ νεαρών Γερμανών ενηλίκων, ερευνητές (Grammer & Eibl-Eibesfeldt, 1990) παρατήρησαν ότι όσο περισσότερο γελούσε μια γυναίκα κατά τη διάρκεια μιας συνάντησης, τόσο μεγαλύτερο ήταν το ενδιαφέρον της για τον άντρα στον οποίο μιλούσε. Στο ίδιο πνεύμα, οι άνδρες ενδιαφέρθηκαν περισσότερο για τις γυναίκες που γελούσαν στην παρουσία τους. Το γέλιο της γυναίκας, αλλά όχι του άντρα, θεωρείται προγνωστικό μιας πολλά υποσχόμενης σχέσης

Είναι τα θετικά συναισθήματα μια εξελικτική ανωμαλία;

Σύμφωνα με τους Nelson et al. (2023), τα θετικά συναισθήματα μερικές φορές θεωρούνται εξελικτικές ανωμαλίες. Οι ερευνητές έχουν καταβάλει σημαντική προσπάθεια να εξηγήσουν γιατί τα αρνητικά συναισθήματα γίνονται περισσότερο κατανοητά, είναι σημαντικότερα από εξελικτική σκοπιά ή/και καλύτερα διαφοροποιημένα, ενώ η διερεύνηση των θετικών συναισθημάτων ξεκίνησε μόλις πρόσφατα.

Ορισμένοι ερευνητές πρότειναν, μάλιστα, ότι τα αρνητικά συναισθήματα συνδέονται στενά με την εξέλιξη, επειδή καθένα από αυτά απαιτεί μια διαφοροποιημένη αντίδραση: φυγή ως απάντηση στον φόβο, μάχη ως απάντηση στον θυμό, αποφυγή ως απάντηση στην αηδία κ.λπ. Αντιθέτως, τα θετικά συναισθήματα σε ορισμένες περιπτώσεις χαρακτηρίζονται απλώς ως απουσία αρνητικών συναισθημάτων παρά ως ενισχυτές για συστήματα ανταμοιβής.

Παρόλα αυτά, γνωρίζουμε όλοι από τις εμπειρίες και την αλληλεπίδρασή μας με άλλους ανθρώπους ότι τα θετικά συναισθήματα χρησιμεύουν ως εργαλείο για την ενίσχυση των κοινωνικών μας δεσμών. Και κάποιες φορές συνδέονται άμεσα και με απτά αποτελέσματα που έχουν εξελικτική σημασία, όπως η αφαίρεση παρασίτων κατά το αμοιβαίο «ψείρισμα» που απαντάμε σε πολλούς πιθήκους και συνδέεται με θετικά συναισθήματα. Και αυτό, δεν φαίνεται να ταιριάζει με τη θεωρία της εξελικτικής ανωμαλίας…