Το «ΟΧΙ» της 28ης Οκτωβρίου 1940

Σαν φωτεινό μετέωρο δολιχοδρομεί στις παγκόσμιας Ιστορίας το στερέωμα η 28η Οκτωβρίου 1940. Η ημέρα που η μικρή Ελλάδα των 8 εκατομμυρίων απάντησε το ΟΧΙ της στην πανίσχυρη φασιστική Ιταλία των οκτώ εκατομμυρίων λογχών, όταν της ζήτησε γην και ύδωρ, για να εγκαταστήσει στα ιερά εδάφη της δικά της στρατεύματά, ενώ μαινόταν ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και η Ελλάδα παρέμενε ουδέτερη.

Ήταν τρεις ακριβώς η ώρα προς το ξημέρωμα της 28ης Οκτωβρίου 1940, όταν ο πρέσβης της Ιταλίας, κόμης Γκράτσι, συνοδευόμενος από τον στρατιωτικό ακόλουθο της χώρας του κι έναν διερμηνέα, ανέβηκε στην Κηφισιά, για να επισκεφθεί στο σπίτι του τον Κυβερνήτη της Ελλάδας, Ιωάννη Μεταξά, με σκοπό να του επιδώσει το ιταμό τελεσίγραφο της παράδοσης της Ελλάδας. Την ώρα εκείνη που ο ανεπιθύμητος επισκέπτης κατέφθανε στο σπίτι του Κυβερνήτη και ζητούσε να τον δει, ο φύλακας τού είπε ότι κοιμάται και δεν μπορούσε να τον ενοχλήσει. Ο Γκράτσι, όμως, επέμενε ότι ήταν ανάγκη και ο φύλακας ξύπνησε τον Μεταξά. Τι ακριβώς συνέβη θα το αποκαλύψει ο Πρωθυπουργός, σε συνέντευξή του στον εκδότη της «Καθημερινής», Άγγελο Βλάχο, στις 9 Νοεμβρίου 1940:

«Εις τας τρεις ακριβώς χτύπησε το τηλέφωνο, που το είχε πάντοτε κοντά του, όταν κοιμόταν.

-Ποίος

-Ο πρέσβης της Γαλλίας, κύριε Πρόεδρε, είναι απόλυτος ανάγκη να σας ιδή.

Ο Μεταξάς, μόλις εξυπνών, δεν ηννόησε τίποτε… Ο πρέσβης της Γαλλίας… τέτοια ώρα. Επιτέλους κάτι θα συμβεί απολύτως σπουδαίον. Και άρχισε να ενδύεται. Μία ρόμπα συνεπλήρωσε την πρόχειρον τουαλέτα του και έτσι, μόνος - η υπηρεσία του σπιτιού εκοιμάτο- κατέβη και άνοιξε την εξώθυρα του σπιτιού. Εκεί είδεν εμπρός του εις το προαύλιον, όχι τον πρέσβη της Γαλλίας, αλλά τον Γκράτσι, τον εχαιρέτησε και επέρασαν και οι δύο δεξιά. Ο Γκράτσι εκάθισεν εις ένα κάθισμα, το οποίον του προσεφέρθη και ευθύς αμέσως, εξάγων ένα μεγάλον φάκελον από την τσέπη του, τον έδωσεν εις τον Πρόεδρον.

Η ημέρα που η μικρή Ελλάδα των 8 εκατομμυρίων απάντησε το ΟΧΙ της στην πανίσχυρη φασιστική Ιταλία των οκτώ εκατομμυρίων λογχών, όταν της ζήτησε γην και ύδωρ, για να εγκαταστήσει στα ιερά εδάφη της δικά της στρατεύματά, ενώ μαινόταν ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και η Ελλάδα παρέμενε ουδέτερη

-Εκ μέρους της κυβερνήσεώς μου…

Και ο Μεταξάς ήρχισε να διαβάζη μόνος του, αργά, το ΤΕΛΕΣΙΓΡΑΦΟΝ. Όταν είχε τελειώσει, η ώρα επλησίαζεν ήδη τρεις και μισή. Το τελεσίγραφον ετέθη εις τον φάκελον.

Ο Γκράτσι προσέθεσεν:

- Κύριε Πρόεδρε, έχω την εντολήν να σας ανακοινώσω ότι, εις περίπτωσιν μη αποδοχής των όρων τους οποίους αναγνώσατε, τα ιταλικά στρατεύματα θα εισβάλουν εις την Ελλάδα την 6ην πρωινήν.

Ο κ. Μεταξάς εσηκώθη:

- Κύριε πρέσβη, του είπε, το περιεχόμενον του τελεσιγράφου και ο τρόπος κατά τον οποίον μού επεδόθη, σημαίνουν πόλεμον εκ μέρους της Ιταλίας.

Ο Γκράτσι διέκοψε:

- Αν δώσετε διαταγήν εις τα στρατεύματά σας ν’ αφήσουν εις τα ιταλικά ελευθέραν δίοδον…

Ο κ. Μεταξάς:

- Δεν πρόκειται να δώσω καμίαν διαταγήν ΕΙΣ ΤΑ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΑ ΜΑΣ ΝΑ ΑΦΗΣΟΥΝ ΕΙΣ ΤΑ ΙΤΑΛΙΚΑ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΑ ΕΛΕΥΘΕΡΑΝ ΔΙΟΔΟΝ. Αλλά προσέξατε. Και αν ακόμη δώσω -ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΑ ΤΗΝ ΔΩΣΩ- η ώρα είναι τρεις και μισή. Πρέπει να ενδυθώ, να κατέβω εις τας Αθήνας, να εξυπνήσω τον βασιλέα, ο οποίος είναι εις το Τατόι, να φέρω τον Υπουργόν των Στρατιωτικών και τον αρχηγόν του Επιτελείου, οι οποίοι όλοι κοιμούνται, να εξυπνήσω στρατιωτικούς υπαλλήλους, τηλεγραφητάς και να κατορθώσω να φθάση η απόφασίς μας προ της έκτης πρωινής εις τα προκεχωρημένα φυλάκια των συνόρων μας. Αυτό πρακτικώς είναι αδύνατον. Σας το λέγω, όχι διά να νομίσετε ότι θα έδιδα ποτέ μου μίαν τοιούτου είδους διαταγήν, αλλά διά να εννοήσητε ότι γνωρίζω ότι, η Ιταλία, ΜΗ ΚΑΤΑΛΕΙΠΟΥΣΑ ΟΥΔΕΜΙΑΝ ΕΚΛΟΓΗΝ ΜΕΤΑΞΥ ΣΥΡΡΑΞΕΩΣ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗΣ, κηρύσσει εις την Ελλάδα τον πόλεμον.

• • Και δίδων εις τον Γκράτσι να εννοήσει ότι η συνέντευξις ετελείωσεν:
• • «Tότε, έχομεν πόλεμον».
• • Γκράτσι: Δεν είναι τούτο απαραίτητον. Η ιταλική κυβέρνησις ελπίζει ότι θα δεχθείτε την αξίωσίν της και θ’ αφήσετε τα ιταλικά στρατεύματα να διέλθουν διά να καταλάβουν τα στρατηγικά σημεία της χώρας.
• • Μεταξάς: Και πού είναι τα στρατηγικά αυτά σημεία της χώρας μας, περί των οποίων ομιλεί η διακοίνωσις;
• • Γκράτσι: Δεν είμαι εις θέσιν να σας είπω, Εξοχώτατε. Η κυβέρνησίς μου δεν με ενημέρωσε. Γνωρίζω μόνο ότι το τελεσίγραφον εκπνέει στις 6 το πρωί.
• • Μεταξάς: Εν τοιαύτη περιπτώσει, η διακοίνωσις αυτή αποτελεί κήρυξιν πολέμου της Ιταλίας εναντίον της Ελλάδος. Η Ιταλία δεν μας παρέχει καν την δυνατότητα να εκλέξωμεν μεταξύ πολέμου, κηρύσσει ουσιαστικώς τον πόλεμον εναντίον της Ελλάδος.
• • Γκράτσι: Ασφαλώς όχι, διότι επιστεύετο ότι θα παράσχετε διευκολύνσεις τας οποίας ζητεί η κυβέρνησίς μου.
• • Μεταξάς: Ασφαλώς ούτε λόγος δύναται να γίνει περί ελευθέρας διελεύσεως ιταλικών στρατευμάτων.

Και αφού σηκώθηκε, υπέδειξε στον Γκράτσι ότι η συνομιλία τους είχε τελειώσει και πρόσθεσε: ‘‘Πολύ καλά, λοιπόν, έχομεν πόλεμον’’».

Ο κόμης Γκράτσι υποκλήθηκε με βαθύτατο σεβασμό, όπως γράφει ο ίδιος στ’ απομνημονεύματά του, «προ του υπερήφανου γέροντος, ο οποίος δεν εδίστασε ουδ’ επί στιγμήν να εκλέξει διά την πατρίδα του την οδόν της θυσίας, αντί της ατιμώσεως. Ανεχώρησα χωρίς ν’ ανταλλάξωμεν χειραψίαν…». Επίσης, ο Γκράτσι θ’ αποκαλύψει τη δολιότητα της χώρας του και την εντιμότητα της Ελλάδας στ’ απομνημονεύματά του:

«Παρ’ όλα όσα επιβεβαίωσαν οι αρμόδιοι και κακόπιστες πληροφορίες, η Ελλάδα τήρησε απέναντί μας κατά γράμμα και αυστηρά την ουδετερότητα. Παρακαλώ τον αναγνώστη να δεχθεί μ’ εμπιστοσύνη τη διαβεβαίωσή μου -στην οποία κατ’ επανάληψιν προέβην με επίσημα υπομνήματά μου και προσωπικές επιστολές μου προς τους ιθύνοντες της ιταλικής πολιτικής, με πλήρη συναίσθηση της ευθύνης μου- ότι, πριν από την 28η Οκτωβρίου 1940, δεν υφίστατο στην Ελλάδα καμιά είτε ναυτική είτε αεροπορική αγγλική βάση…».

Αγών υπέρ βωμών και εστιών

Για την Ελλάδα, από εκείνην τη στιγμή, άρχιζε μια νέα καμπή στην εθνική της πορεία. Ξανοιγόταν μπροστά της ο δρόμος του χρέους. Οι Μαραθωνομάχοι, οι Σαλαμινομάχοι, οι αγωνιστές του Εικοσιένα και οι Πολεμιστές του 1912-22, έδειχναν στους σύγχρονους Έλληνες τον δρόμο της τιμής και του καθήκοντος. Τον δρόμο προς τον θάνατο και τη δόξα. Ο αγώνας που άρχιζε, ήταν υπέρ βωμών και εστιών. Το υπερήφανο ΟΧΙ του Μεταξά ήταν ένα νέο «Μολών λαβέ», ένας νέος Αισχύλειος Παιάνας, «Παίδες Ελλήνων Ίτε, νυν υπέρ πάντων αγών». Κι ένωσε όλους τους Έλληνες. Γαλβάνισε την ψυχή και την καρδιά τους. Θέριεψε την αγωνιστική τους διάθεση. Και έσπευσαν να καταταγούν και ν’ αναχωρήσουν για το Μέτωπο, με το χαμόγελο στα χείλη.

Αμέσως μετά την αναχώρηση του Ιταλού πρέσβη, ο Μεταξάς επικοινώνησε με τον Βασιλέα Γεώργιο, τον Αρχηγό του ΓΕΣ, αντιστράτηγο Αλέξανδρο Παπάγο, τον Αρχηγό του Βασιλικού Ναυτικού, αντιναύαρχο Αλέξανδρο Σακελλαρίου, ντύθηκε βιαστικά και δέχθηκε στο σπίτι του τον πρεσβευτή της Αγγλίας, Μάικλ Πάλερετ, τον οποίο ενημέρωσε σχετικά και του ζήτησε ν’ αποστείλει επείγον τηλεγράφημα στον ναύαρχο Κάνιγκαμ, στην Αλεξάνδρεια, για να πλεύσει αμέσως ο αγγλικός στόλος ολοταχώς στα ελληνικά νησιά και να προλάβει ενδεχόμενο πραξικόπημα κατά της Κέρκυρας και των άλλων νησιών του Ιονίου από τον ιταλικό στόλο.

Στη συνέχεια έσπευσε στο Υπουργείο Εξωτερικών, συνδέθηκε με την Άγκυρα και έδωσε εντολή στον εκεί Έλληνα πρεσβευτή να επικοινωνήσει αμέσως με τον Τούρκο Πρόεδρο Ισμέτ Ινονού και τον Υπουργό Εξωτερικών Σαράτσογλου για να τους ενημερώσει ότι η Ελλάδα βρίσκεται ήδη σε εμπόλεμη κατάσταση με την Ιταλία. Το ίδιο επανέλαβε και στον πρεσβευτή της Ελλάδας στο Βελιγράδι.

Το Υπουργικό Συμβούλιο συνήλθε στο Υπουργείο Εξωτερικών, στην παρουσία του Βασιλέα και του Διαδόχου Παύλου. Ο Μεταξάς ενημέρωσε τους παρισταμένους, τους ανέλυσε την πολιτική της Ελλάδας και τους τόνισε: «Από την στιγμήν αυτήν είναι περιττόν να προσθέσω ότι η κατεύθυνσις του Έθνους είναι μία και μόνη και ότι οιαδήποτε κριτική θα θεωρηθεί ως ηττοπάθεια, ως προδοσία, και θα παταχθεί αμειλίκτως. Είμαι βέβαιος, εν τούτοις, ότι το Έθνος θ’ απαντήση ως είς άνθρωπος εις την φωνήν της Πατρίδος και θα αντιληφθούν όλοι ότι ο αγών αυτός είναι υπέρ βωμών και εστιών και ότι ουδέποτε η Πατρίς μας διέτρεξε παρομοίους κινδύνους από την εποχήν των Μηδικών Πολέμων…».

Δεν διατυπώθηκε καμιά αντίρρηση ή επιφύλαξη από τους παρισταμένους. Τότε ο Μεταξάς έθεσε μπροστά τους το Διάταγμα επιστράτευσης, κήρυξης της επικράτειας σε κατάσταση πολιορκίας, πήρε στα χέρια του τον στυλογράφο του και προτού αρχίσει να υπογράφει, είπε: «Ο Θεός σώζοι την Ελλάδα».

Η ιταλική επίθεση εκδηλώθηκε σ’ ολόκληρο το αλβανικό μέτωπο στις 5.30, δηλαδή μισή ώρα προτού εκπνεύσει το ιταμό ιταλικό τελεσίγραφο. Τα φασιστικά στρατεύματα του Μουσολίνι άρχισαν να κτυπούν τα ελληνικά, σε μια προσπάθειά τους να τα αιφνιδιάσουν και να γίνει περίπατος η προέλασή τους, όπως πίστευαν οι στρατηγοί τους. Γελάστηκα, όμως. Οι ελληνικές δυνάμεις προκάλυψης περίμεναν τον εχθρό. Δεν αιφνιδιάστηκαν και, παρά το ότι ήταν ολιγάριθμες, προέβαλαν ισχυρή αντίσταση. Η πολεμική δράση της πρώτης ημέρας συνοψίζεται στα δυο πολεμικά ανακοινωθέντα του Ελληνικού Γενικού Στρατηγείου.

Το πρώτο λακωνικότατο ανακοινωθέν ανέφερε: «Αι ιταλικαί δυνάμεις προσβάλλουν από της 5.30 πρωινής σήμερον τα ημέτερα τμήματα προκαλύψεως της ελληνοαλβανικής μεθορίου. Αι ημέτεραι δυνάμεις αμύνονται του πατρίου εδάφους». Το δεύτερο ανακοινωθέν ανέφερε: «Κατά την διάρκειαν της ημέρας ιταλικαί δυνάμεις ποικίλης ισχύος εξηκολούθησαν προσβάλλουσαι ημετέρας δυνάμεις αμυνομένας σταθερώς. Αγών ενετοπίσθη εις μεθόριον. Παρά της εχθρικής αεροπορίας εβλήθησαν στρατιωτικοί τινες στόχοι άνευ ζημιών. Βόμβαι ριφθείσαι επί της πόλεως Πατρών, είχον θύματα εκ του αμάχου πληθυσμού».

Από το εξωτερικό άρχισαν να φθάνουν τα πρώτα συγχαρητήρια τηλεγραφήματα στον Μεταξά και τον Βασιλέα για το ΟΧΙ της Ελλάδας στον ιταλικό φασισμό. Ο Βασιλιάς της Βρετανίας Γεώργιος Στ΄ τηλεγραφούσε στον Βασιλιά της Ελλάδας Γεώργιο Β’: «Κατά τις ώρες αυτές της μέγιστης ανάγκης επιθυμώ ν’ απευθυνθώ στον ηρωικό λαό της Ελλάδας και τον ξάδελφό μου Βασιλέα του. Είμαστε μαζί σας. Η υπόθεσή σας είναι και δική μας υπόθεση. Θα πολεμήσουμε κατά του κοινού εχθρού. Θα διέλθουμε μεγάλες δοκιμασίες, αλλά η κοινή νίκη είναι εξασφαλισμένη, χάρη στη συνδρομή όλων των ελεύθερων λαών. Βρισκόμαστε στην καμπή εκείνη, στην οποία η δύναμη του εχθρού αρχίζει να καταπέφτει. Ζήτω η Ελλάδα και οι ηγέτες της. Ζήτω ο ελληνικός λαός».

*Στο επόμενο η συντριβή των ιταλικών στρατιών, η εισβολή των Γερμανών, η Κατοχή και η απελευθέρωση της Ελλάδας.