Η απόδραση «Κομμωτή» φέρνει αλλαγές εκ βάθρων

Προτού καλά-καλά κοπάσει ο ντόρος από την απόδραση του 42χρονου βαρυποινίτη Θεόδωρου Θεοφάνους -γνωστού και ως «Κομμωτή»- στις 26 του περασμένου Σεπτεμβρίου και τη μετέπειτα σύλληψή του, το Υπουργείο Δικαιοσύνης φέρεται αποφασισμένο να εκμηδενίσει τις πιθανότητες επανάληψης παρόμοιων φαινομένων. Ο τρόπος που οργανώθηκε και εκπονήθηκε το σχέδιο απόδρασης ουσιαστικά γελοιοποίησε τόσο την Αστυνομία όσο και το Τμήμα Φυλακών, με την κεφαλή των δύο υπηρεσιών να παρουσιάζεται έτοιμη να βάλει το μαχαίρι στο κόκκαλο.

Η παύση της κεφαλής των δύο τμημάτων από τον ίδιο τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας μοιάζει ν’ αποτελεί την απαρχή για ένα ντόμινο αλλαγών τόσο στη νομοθεσία όσο και σε κανονισμούς ή διαδικασίες που διέπουν τις μεταφορές κρατουμένων, τη χορήγηση αδειών αλλά και την αξιολόγηση και ανάλυση τού πώς και σε ποιους αυτές χορηγούνται. Ποιους αγγίζουν, όμως, οι αλλαγές; Μιλώντας στη «Σημερινή» ο Υπουργός Δικαιοσύνης, Μάριος Χαρτσιώτης, ανέφερε πως οι επερχόμενες αλλαγές αγγίζουν τόσο τη νομοθεσία -που παραμένει απαράλλαχτη από το 1996- όσο και τους ειδικούς κανονισμούς. Σε πρόσφατη μάλιστα δήλωσή του ο Υπ. Δικαιοσύνης έδωσε τον τόνο λέγοντας πως «πρόθεση είναι άμεσα και ήδη άρχισε η επεξεργασία σχετικού νομοσχεδίου ή τροποποίηση υφιστάμενης νομοθεσίας, για τη δημιουργία πρωτοκόλλου, ώστε να αναθεωρηθούν όλες οι μέχρι σήμερα διαδικασίες, προκειμένου να επανέλθει το αίσθημα ασφάλειας στις Κεντρικές Φυλακές, μαζί με όλα τα άλλα μέτρα που θα ληφθούν».

Ορεκτικό με… ποινικοποίηση κινητών

Τι ακριβώς όμως εννοούσε η κεφαλή του Υπουργείου Δικαιοσύνης; Όπως ρητά υπογράμμισε, μιλώντας στη «Σ», ένα σημαντικό κομμάτι αφορά στην προσπάθεια που συντελείται για ποινικοποίηση της μεταφοράς ή χρήσης των κινητών τηλεφώνων εντός Φυλακών. Πρόκειται για μια πρωτοβουλία, που, παρά το γεγονός ότι σχετίζεται και με την απόδραση Θεοφάνους, εντούτοις είχε εκκινήσει πριν από αυτή. Συγκεκριμένα, το τροποποιητικό νομοσχέδιο που προωθείται από το Υπουργείο Δικαιοσύνης επιδιώκει την ποινικοποίηση της χρήσης κινητών στις Κεντρικές Φυλακές, δεδομένου πως αυτά εντοπιστούν στην κατοχή του οποιουδήποτε και όχι σε κοινόχρηστους χώρους, αφού σε αυτήν την περίπτωση θα είναι δύσκολη η ταυτοποίηση. Μάλιστα οι ποινές δύναται να ανέλθουν μέχρι και σε δύο χρόνια φυλάκιση για κρατουμένους και τρία χρόνια για δεσμοφύλακες ή άλλα πρόσωπα που παρέχουν αγαθά ή υπηρεσίες στις Φυλακές.

Οι τέσσερεις πυλώνες των αλλαγών

Όπως ανέφερε ο αρμόδιος Υπουργός στη «Σ», οι προδιαγραφόμενες αλλαγές θα μπορούσαν να συνοψιστούν σε τέσσερεις ευρύτερους πυλώνες δράσης. Ο πρώτος αφορά τη θέσπιση νέων νομοσχεδίων και τροποποιητικών κανονισμών (όπως π.χ. η ποινικοποίηση των κινητών τηλεφώνων που προαναφέραμε), ενώ ο δεύτερος στην τροποποίηση υφιστάμενων κανονισμών. Στον τρίτο άξονα συμπεριλαμβάνεται η θεσμοθέτηση πρωτοκόλλου από τις Φυλακές σε σχέση τόσο με τις μεταφορές όσο και τις άδειες εξόδου για οποιοδήποτε λόγο. Στο πλαίσιο μάλιστα μιας ευρύτερης αυστηροποίησης της διαδικασίας, ο κ. Χαρτσιώτης αναφέρθηκε στην εισαγωγή νέου λεπτομερούς εντύπου -του οποίου την ευθύνη συμπλήρωσης θα έχει το Συμβούλιο Φυλακών- και στο οποίο δεν θα αναγράφεται απλώς το γενικό «Εγκρίθηκε» ή «Δεν εγκρίθηκε» αλλά θα αιτιολογεί λεπτομερώς τους λόγους και το σκεπτικό της απόφασης. Ο τέταρτος και τελευταίος πυλώνας αφορά την υπογραφή μνημονίου μεταξύ Αστυνομίας και Φυλακών, με τον Υπουργό Δικαιοσύνης να υπογραμμίζει πως η εκάστοτε έξοδος, άδεια ή συνοδεία θα καθορίζεται θεσμοθετημένα.

Στα κριτήρια για το ποιοι και πότε δικαιούνται να εξέλθουν θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη τόσο η φύση του αδικήματος, η αυστηρότητα της ποινής και φυσικά η εν γένει συμπεριφορά του κρατουμένου

Έρχεται ειδικό κλιμάκιο για τις μεταφορές

Κληθείς να σχολιάσει το πλαίσιο και το χρονοδιάγραμμα ενημέρωσης των κρατουμένων που εγκρίνονται για άδεια ή έξοδο, καθώς και το εάν το περιθώριο γνωστοποίησής τους είναι τόσο που επιτρέπει την οποιαδήποτε οργάνωσή τους, ο κ. Χαρτσιώτης υπέδειξε πως, με βάση τις σχετικές εγκυκλίους, η ενημέρωση γίνεται μισή ώρα πριν. Παρ’ όλα αυτά, μη παραγνωρίζοντας τυχόν παρατυπίες, ο Υπουργός αναφέρθηκε στη δημιουργία ειδικού κλιμακίου που θα εποπτεύει τις μεταφορές, κάτι που επιβεβαίωσε μιλώντας στο «ΣΙΓΜΑ» και ο Αναπληρωτής Διευθυντής των Κεντρικών Φυλακών, Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης. Αναφερόμενος στη σύσταση ειδικού κλιμακίου για τις μεταφορές και τις μετακινήσεις καταδίκων, υπογράμμισε ότι θα έχει την εκπαίδευση, τον εξοπλισμό και τα εφόδια που χρειάζεται για ν’ ανταποκριθεί σε αυτήν τη δύσκολη αποστολή.

Δεν θα μπαίνουν όλοι στο ίδιο καζάνι

Μεγάλος ήταν ο ντόρος που προκλήθηκε λόγω των λεπτομερειών που είδαν το φως της δημοσιότητας σχετικά με την απόδραση «Κομμωτή». Ο αριθμός και η συχνότητα εγκεκριμένων αδειών, ο αριθμός των παρευρισκομένων σε οικογενειακό τραπέζι, καθώς και η επικινδυνότητα του εν λόγω κρατουμένου τέθηκαν στο μικροσκόπιο φέρνοντας στην επιφάνεια κενά και παραλείψεις. Προτού προλάβουμε να θέσουμε το ερώτημα όμως στον Υπουργό Δικαιοσύνης, ο ίδιος απάντησε: «Όλοι οι κανονισμοί θα μελετηθούν και θα τύχουν αναθεώρησης, ενώ μάλιστα θα τοποθετηθούν άλλα κριτήρια από αυτά που όριζε μέχρι σήμερα η νομοθεσία». Μάλιστα, στη συνέχεια ο κ. Χαρτσιώτης έκανε αναφορά σε συγκεκριμένες πρόνοιες, υπογραμμίζοντας πως στα κριτήρια για το ποιοι και πότε δικαιούνται να εξέλθουν θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη τόσο η φύση του αδικήματος, η αυστηρότητα της ποινής και φυσικά η εν γένει συμπεριφορά του κρατουμένου.

Τι προνοεί η ισχύουσα νομοθεσία

Τι προνοεί, όμως, η ισχύουσα νομοθεσία; Σύμφωνα με τον Περί Φυλακών Νόμο του 1996, υπάρχουν δύο διαφορετικοί τρόποι για να μεταφερθεί κάποιος κατάδικος εκτός των Φυλακών. Βεβαίως και οι δύο προνοούν την εξασφάλιση άδειας είτε «μεταφοράς» είτε «εξόδου».

Συγκεκριμένα, το άρθρο 15 της νομοθεσίας προνοεί τη μεταφορά κρατουμένου εκτός των Φυλακών, με κατάλληλη συνοδεία, την οποία επιτρέπει ο Διευθυντής των Φυλακών με τις εξουσίες που του δίνονται από τον νόμο.

Η μεταφορά επιτρέπεται για τους εξής λόγους:

(α) για την ιατροφαρμακευτική του περίθαλψη σε νοσοκομείο ή ιδιωτική κλινική ή ιατρείο με τη σύμφωνη γνώμη του αρμόδιου ιατρικού λειτουργού, εκτός αν πρόκειται για περιστατικό επείγουσας φύσης, οπότε η μεταφορά του δύναται να επιτραπεί από τον Διευθυντή ή τον επί καθήκοντι αξιωματικό των Φυλακών,

(β) για να παραστεί στην κηδεία στενού συγγενούς του,

(γ) για να επισκεφθεί σοβαρά ασθενούντα στενό συγγενή του,

(δ) για να τελέσει τον γάμο ή τους αρραβώνες του,

(ε) για να παραστεί στον γάμο ή τους αρραβώνες ή τη γέννηση ή τη βάπτιση τέκνου του,

(στ) για να παραστεί στον γάμο αδελφού ή αδελφής, εγγονού ή εγγονής του,

(ζ) για να παραστεί ενώπιον δικαστηρίου ως διάδικος ή μάρτυρας,

(η) για να συμμετάσχει σε αθλητικές, καλλιτεχνικές, ψυχαγωγικές και άλλες εκδηλώσεις που οργανώνονται ή προγραμματίζονται ή διευθετούνται από τον Διευθυντή,

(θ) χωρίς να επηρεάζονται οι εξουσίες του Διευθυντή δυνάμει του άρθρου 15, για λόγους δημοσίου συμφέροντος έπειτα από αίτηση του Αρχηγού της Αστυνομίας προς τον Υπουργό και παροχή γραπτής εξουσιοδότησης του Υπουργού προς το Διευθυντή.

Τονίζεται ότι όλες οι πιο πάνω περιπτώσεις απαιτούν συνοδεία, ενώ στο άρθρο 16 του νόμου, που αφορά τη χορήγηση «άδειας εξόδου» από τις Φυλακές, υπάρχουν περιπτώσεις όπου δεν απαιτείται συνοδεία.

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το εν λόγω άρθρο, κρατούμενος ο οποίος δεν έχει καταδικαστεί σε ποινή φυλάκισης διά βίου και έχει εκτίσει τουλάχιστον το ένα τρίτο της ποινής του, δύναται να ζητήσει με γραπτή αίτησή του προς τον Διευθυντή να του παρασχεθεί άδεια εξόδου από τις Φυλακές, με ή χωρίς συνοδεία. Διευκρινίζεται ότι θα πρέπει να έχει εκτίσει το ένα τρίτο της πραγματικής ποινής του, δηλαδή εάν έχει καταδικαστεί σε έξι χρόνια φυλάκιση, αφού εκτίσει τα δύο έτη (24 μήνες) τότε δικαιούται να ζητήσει άδεια εξόδου. Όσον αφορά τους λόγους, σύμφωνα με τον νόμο δύναται να ζητήσει άδεια εξόδου «για εύλογους σοβαρούς οικογενειακούς, προσωπικούς ή επαγγελματικούς λόγους ή για οποιοδήποτε ειδικό σκοπό που αποβλέπει στην ενίσχυση των δεσμών του κρατουμένου με την οικογένειά του και το κοινωνικό του περιβάλλον ή στην επαγγελματική του αποκατάσταση μετά την αποφυλάκισή του».

Περαιτέρω, σύμφωνα με τον νόμο, «κρατούμενος ο οποίος έχει καταδικαστεί στην ποινή της ισόβιας φυλάκισης και έχει εκτίσει τουλάχιστον δέκα χρόνια φυλάκισης, δύναται να ζητήσει με γραπτή αίτησή του προς τον Διευθυντή να του παρασχεθεί άδεια εξόδου από τις φυλακές με συνοδεία, για εύλογους σοβαρούς οικογενειακούς ή προσωπικούς λόγους ή για οποιονδήποτε σκοπό που αποβλέπει στην ενίσχυση των δεσμών του κρατουμένου με την οικογένειά του και το κοινωνικό του περιβάλλον».

Πώς λειτουργεί η Επιτροπή Κατάταξης

Οι αιτήσεις προς τον Διευθυντή για παραχώρηση αδειών εξόδου εξετάζονται και αποφασίζονται από την Επιτροπή Κατάταξης. Σε δηλώσεις του στη «Σ» το μέλος της Επιτροπής, Ιάκωβος Στυλιανού, εξηγεί τη διαδικασία που ακολουθείται, λέγοντας πως «υπάρχει ένα τυποποιημένο έντυπο, με το οποίο ο κατάδικος αιτείται άδεια εξόδου αναγράφοντας τους λόγους. Το έντυπο παραδίδεται στον αξιωματικό της πτέρυγάς του, ακολούθως περνά από το Γραφείο Ασφαλείας, το οποίο διενεργεί μια προκαταρκτική έρευνα για να δει εάν ο κατάδικος πληροί τις προϋποθέσεις, γίνεται έλεγχος για τα τυπικά κριτήρια, μετά πάει σε άλλο γραφείο όπου δηλώνει τα άτομα που θα συναντήσει, τα οποία επίσης ελέγχονται (π.χ. αν πρόκειται για πρώην καταδίκους κ.λπ)».

«Αφού γίνει η πρωτογενής έρευνα, παρουσιάζεται στην Επιτροπή Κατάταξης το αίτημα. Στην παρούσα φάση η Επιτροπή απαρτίζεται από τον Διευθυντή, την ανώτερη λειτουργό των φυλακών και έναν λειτουργό, από τον υπεύθυνο των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, από τον ψυχολόγο και από τον κοινωνικό λειτουργό των Φυλακών. Παρουσιάζεται ο φάκελος του καταδίκου, το ιστορικό του μέσα στη φυλακή, η διαγωγή και κάθε μέλος τοποθετείται αφού προηγουμένως έχει αξιολογήσει τον κρατούμενο. Ο υπεύθυνος των εκπαιδευτικών προγραμμάτων παρουσιάζει τη δράση του στις Φυλακές εάν συμμετέχει σε δικά του προγράμματα. Ο ψυχολόγος την ψυχική του κατάσταση αν νοσηλεύτηκε, αν είναι εξαρτημένος, αν λαμβάνει φαρμακευτική αγωγή κ.λπ. Ο κοινωνικός λειτουργός την κοινωνική του κατάσταση (αν υπάρχει υποστηρικτικό περιβάλλον ή αν έχει κοινωνικά θέματα, αν με τα άτομα που θα παρευρεθεί έχει ζητήματα ή προβλήματα π.χ. περιοριστικά μέτρα, όλα όσα δηλαδή καταγράφονται στις κοινωνικές εκθέσεις)».

Σύμφωνα με τον κ. Στυλιανού, η απόφαση λαμβάνεται αφού γίνει μία τεκμηριωμένη και εμπεριστατωμένη αξιολόγηση, έρευνα και συζήτηση για έκαστο αιτητή». Οι αποφάσεις της Επιτροπής λαμβάνονται με απλή πλειοψηφία και κανένας δεν έχει νικώσα ψήφο. Μάλιστα, όπως αναφέρει το μέλος της Επιτροπής, στις πλείστες των περιπτώσεων οι αποφάσεις είναι ομόφωνες.

Όσον αφορά τις πρόνοιες της νομοθεσίας που αφορούν τους κατάδικους της κλειστής φυλακής, σύμφωνα με τον κ. Στυλιανού, ενώ ο νόμος επιτρέπει την έξοδό τους χωρίς συνοδεία, αυτή δεν είναι μία τακτική που ακολουθείται από την Επιτροπή, η οποία θεωρεί δεδομένο πως η έξοδός τους πρέπει πάντα να είναι με συνοδεία.

Στις εξόδους υπάρχει χρονικό όριο και οι ώρες καθορίζονται αναλόγως της επαρχίας όπου βρίσκεται ο χώρος που θα επισκεφθεί ο κατάδικος. Δηλαδή, για παράδειγμα, εάν είναι στην Πάφο υπολογίζεται ότι χρειάζεται περισσότερες ώρες. Περίπου, όμως, η πραγματική ώρα άδειας έχει γύρω στις 4 ώρες, αν αφαιρεθούν οι αποστάσεις. Σύμφωνα με τους γενικούς Κανονισμούς του περί Φυλακών Νόμου (άρθρο 124 (2)), η άδεια εξόδου δεν υπερβαίνει τις 8 ώρες στο σύνολο.

Όσο για το πότε θα καθοριστεί η ημερομηνία της άδειας σε περίπτωση που εγκριθεί, σύμφωνα με τον κ. Στυλιανού, αυτό εναπόκειται στο πότε υπάρχει ευχέρεια από πλευράς του σωφρονιστικού ιδρύματος, ώστε να διευθετηθεί η έξοδος υπό τις κατάλληλες περιστάσεις.

Απ’ εκεί και έπειτα, ο κρατούμενος ενημερώνεται ότι έχει εγκριθεί άμεσα, ωστόσο δεν γνωρίζει την ημερομηνία της εξόδου του. «Δεν υπάρχει πρόνοια στον νόμο που να καθορίζει το πότε ενημερώνεται ο κρατούμενος για την ημέρα της άδειας εξόδου του, αλλά συνήθως ενημερώνεται την προηγούμενη μέρα», όπως εξηγεί.

Το ποια θα είναι η συνοδεία του καταδίκου κατά την έξοδό του από τις Φυλακές αποφασίζεται από το Γραφείο Ασφαλείας και τον υπεύθυνο αξιωματικό και όχι από την Επιτροπή Κατάταξης. Ωστόσο, η Επιτροπή ανάλογα με την περίπτωση θέτει όρους εάν θεωρεί ότι χρειάζονται αυξημένα μέτρα (π.χ. παρουσία της Αστυνομίας).

Σύμφωνα με τον κ. Στυλιανού δεν εξαιρείται κανένας κατάδικος εφόσον πληροί τα κριτήρια, ωστόσο η Επιτροπή λαμβάνει υπόψη τα αδικήματα για τα οποία φυλακίστηκαν και θέτει συγκεκριμένους όρους και ασφαλιστικές δικλίδες. Για παράδειγμα, εάν κάποιος καταδικάστηκε για πορνογραφικό υλικό, κατά την έξοδό του δεν δικαιούται να έχει πρόσβαση σε είδη τεχνολογίας, ή αν καταδικάστηκε για σεξουαλικά αδικήματα κατά ανηλίκων λαμβάνεται υπόψη η τοποθεσία της επίσκεψής του, ώστε να μη γειτνιάζει με σχολεία ή πάρκα ή χώρους όπου μπορεί να βρίσκονται ανήλικοι. Σε κάθε περίπτωση, λαμβάνεται υπόψη το πού βρίσκονται τα θύματα κατά τη συγκεκριμένη στιγμή.

Περαιτέρω, το μέλος της Επιτροπής εξηγεί πως ο κατάδικος δικαιούται να υποβάλλει αίτημα για άδεια εξόδου κάθε τρεις μήνες. Οι τρεις μήνες μετρούν από την ημέρα που εγκρίνεται το αίτημα για άδεια και όχι από την ημέρα που τελικά πραγματοποιείται η έξοδος. Για παράδειγμα μπορεί να αιτηθεί και να εγκριθεί τον Οκτώβριο, αλλά να βγει τελικά τον Δεκέμβριο. Άρα θα δικαιούται ξανά να αιτηθεί για άδεια εξόδου τον Ιανουάριο. Συνολικά, ο κάθε κατάδικος που πληροί τα κριτήρια δικαιούται να αιτηθεί άδεια εξόδου μέχρι 4 φορές τον χρόνο.

Ερωτηθείς για το πόσες αιτήσεις γίνονται κάθε χρόνο και πόσες άδειες εγκρίνονται από την Επιτροπή, ο κ. Στυλιανού ανέφερε πως πολλές εγκρίνονται αλλά και πάρα πολλές απορρίπτονται, χωρίς όμως να αναφερθεί σε αριθμούς.

Καταληκτικά, ανέφερε πως οι πρόνοιες στη νομοθεσία που επιτρέπουν τις άδειες εξόδου «δεν είναι δική μας εφεύρεση, αλλά είναι μια πρακτική που ακολουθείται παγκοσμίως».