Ευθανασία: Ηθική, θρησκεία και το δικαίωμα της επιλογής

Η ευθανασία, ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα και πολύπλοκα ζητήματα της σύγχρονης κοινωνίας, αφορά το δικαίωμα του ανθρώπου να αποφασίσει για τον τερματισμό της ζωής του όταν αντιμετωπίζει ανίατο πόνο και απουσία ελπίδας για ανάρρωση.

Πρόκειται για μια πράξη που έρχεται σε σύγκρουση με θεμελιώδεις αρχές της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ιατρικής ηθικής και των θρησκευτικών αντιλήψεων, δημιουργώντας έντονες συζητήσεις και διχάζοντας κοινότητες και ειδικούς σε όλον τον κόσμο.

Οι υποστηρικτές της ευθανασίας επισημαίνουν ότι ο άνθρωπος πρέπει να έχει το δικαίωμα να τερματίσει τη ζωή του όταν η ποιότητά της είναι αφόρητη, ενώ προτάσσουν το ζήτημα της αξιοπρέπειας και της αυτονομίας του ατόμου. Από την άλλη, οι επικριτές εστιάζουν στην αξία της ζωής και τονίζουν τον κίνδυνο κατάχρησης, ιδιαίτερα σε ευάλωτες ομάδες ανθρώπων, όπως οι ηλικιωμένοι και οι ασθενείς με αναπηρίες.

Στην Κυπριακή Δημοκρατία δεν υπάρχει νομοθεσία που να ρυθμίζει ρητά την ευθανασία. Το Κυπριακό Σύνταγμα ( άρθρο 7) προνοεί ότι «έκαστος έχει το δικαίωμα ζωής και σωματικής ακεραιότητας»

Πρόσφατα, η βουλευτής του ΑΚΕΛ Ειρήνη Χαραλαμπίδου κατέθεσε πρόταση νόμου για τη νομιμοποίηση της ευθανασίας, η οποία φαίνεται ότι έχει προκαλέσει αντιδράσεις και συζητήσεις. Όπως εξήγησε η κα Χαραλαμπίδου, η πρόταση νόμου αφορά ανθρώπους που βρίσκονται σε μια καταληκτική κατάσταση, τονίζοντας ότι η πρόταση δεν αφορά στους ανηλίκους.

Την ίδια ώρα, με κοινή ανακοίνωση ο Παγκύπριος Ιατρικός Σύλλογος και η Ομοσπονδία Συνδέσμων Ασθενών τονίζουν ότι στην Κύπρο πρώτα πρέπει να προχωρήσουμε στην ψήφιση νομοθεσιών, οι οποίες θα βοηθούν στην ανακούφιση, τη στήριξη, τη φροντίδα των ασθενών και των οικογενειών τους και στη συνέχεια θα μπορούσαμε να συζητήσουμε και το οποιοδήποτε άλλο ενδεχόμενο, όπως την ευθανασία.

«Μια μορφή θανάτου, χωρίς την παρουσία του Θεού»

Η Ορθόδοξη Εκκλησία, ως θεματοφύλακας της πίστης και της ηθικής για αιώνες, εκφράζει μια σαφή και σταθερή θέση απέναντι στην ευθανασία. Επισημαίνει τη θεμελιώδη αξία και ιερότητα της ανθρώπινης ζωής, δίνοντάς της πνευματική διάσταση.

Για τη θέση της Εκκλησίας μίλησε στη «Σημερινή» ο Εκπρόσωπος Τύπου της Αρχιεπισκοπής, Χριστάκης Ευσταθίου. Όπως εξήγησε, η Εκκλησία είναι κάθετα εναντίον της ευθανασίας από την άποψη ότι ο άνθρωπος επεμβαίνει αυθαίρετα στο θέμα «ζωής και θανάτου», κάτι το οποίο καθορίζει ο ίδιος ο Θεός για τον άνθρωπο.

Ως προέκταση του ζητήματος, όπως είπε, είναι και το θέμα του πόνου. «Ο πόνος μέσα στην ορθόδοξη παράδοση έχει ένα βαθύτερο νόημα και περιεχόμενο, αλλά και από την αρχαία φιλοσοφική σκέψη θεωρούσαν πως αν ο άνθρωπος διακόπτει τη ζωή του είναι δειλία παρά θάρρος για αντιμετώπιση. Δεν μπορεί ο ίδιος ο άνθρωπος να προκαθορίζει τι μπορεί ο άνθρωπος να αντέξει».

Συμπλήρωσε ότι υπάρχουν διάφορες προσεγγίσεις πατέρων της Εκκλησίας πάνω σε αυτό το θέμα που λένε ότι ο άνθρωπος στο συγκεκριμένο στάδιο μπορεί είτε να μετανοεί είτε να αναπτύσσει μιαν άλλη μορφή σχέσης με τον Θεό. «Είναι αυθαίρετο να μπαίνει ο ίδιος ο άνθρωπος και να λέει ότι διακόπτω τη ζωή μου, είναι ύβρις απέναντι στον Θεό, ότι δηλαδή ο Θεός είναι ανήμπορος να στηρίξει τον άνθρωπο που τον επικαλείται. Ουσιαστικά είναι μια μορφή θανάτου χωρίς την παρουσία του Θεού. Μέσα στην Εκκλησία οι στιγμές του θανάτου είναι ιερές και η παρουσία του Θεού έχει ένα βαθύτερο νόημα και περιεχόμενο», είπε.

Η θέση της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής Κύπρου

Η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής, με στόχο να καθορίσει αρχές και κατευθυντήριες γραμμές για την αντιμετώπιση αυτής της δύσκολης και πολυδιάστατης υπόθεσης, έχει ασχοληθεί με το θέμα, εξετάζοντας τόσο την ανάγκη για ανακούφιση των ασθενών όσο και την προστασία της ανθρώπινης ζωής.

Η θέση της Επιτροπής είναι ότι κατ’ αρχήν θα πρέπει να εξαντλούνται όλα τα περιθώρια και η σύγχρονη ιατρική και φαρμακευτική τεχνολογία για προσφορά αποτελεσματικής ανακουφιστικής φροντίδας προς ασθενείς οι οποίοι υποφέρουν και βιώνουν πόνο και κακουχία κατά τη διάρκεια μιας κατάστασης που δεν επιδέχεται θεραπεία.

Μεταξύ άλλων στην τοποθέτηση τους αναφέρουν ότι «σε τέτοιες ακραίες περιπτώσεις, όπου ο βίος καθίσταται αβίωτος, και στην απουσία θεραπείας ο ασθενής επιλέγει, ενώ τελεί σε πλήρη συνείδηση, τον τερματισμό της ζωής του με ευ θάνατον, η ανθρώπινη ευσπλαχνία και συμπόνοια ενδείκνυται να είναι έτοιμη να προσφέρει αυτήν την έσχατη ιατρική επιλογή υπό προϋποθέσεις, μόνο ως εκούσια ή μη-εκούσια ευθανασία. Ανάλογα με την περίπτωση μπορεί να επιλεγεί η ενεργητική ή παθητική ευθανασία. Η ΕΕΒΚ σε καμία περίπτωση δεν συμφωνεί με την εφαρμογή ακούσιας ευθανασίας.

»Επειδή δεν είναι δυνατόν να καλυφθεί με γενικούς κανόνες η κάθε ξεχωριστή περίπτωση και επειδή αποδίδουμε απόλυτο σεβασμό στην αυτονομία και την αξιοπρέπεια του κάθε ασθενούς, η ΕΕΒΚ θεωρεί ότι κάθε περίπτωση πρέπει να τυγχάνει διακριτής ενδελεχούς μελέτης και αξιολόγησης από ομάδα ειδικών, που θα περιλαμβάνει ιατρό, ψυχολόγο, κοινωνικό λειτουργό ή άλλους ειδήμονες, ώστε να διασφαλίζει ότι θα παρθεί η ορθή απόφαση, νοουμένου ότι σε περίπτωση εφαρμογής της ευθανασίας δεν θα υπάρχει επιστροφή».

Τέλος, όπως αναφέρουν, ενώ είναι αδύνατον να είναι γνωστές όλες οι λεπτομέρειες, κατά τη μελέτη της κάθε περίπτωσης, ενδείκνυται να λαμβάνονται υπόψη δεδομένα που αφορούν όχι μόνο στο άτομο μεμονωμένα, αλλά και στην ευρύτερη οικογενειακή και οικονομική κατάσταση, την πιθανή σύγκρουση συμφερόντων, κ.λπ. «Νοείται ότι κατά την κύρωση και εφαρμογή της ευθανασίας πρέπει να λαμβάνονται όλα τα νομικά μέτρα και να ετοιμάζονται ανάλογα νομικά έγγραφα, ώστε να προστατεύονται οι εμπλεκόμενοι ιατροί ή άλλοι επαγγελματίες υγείας. Τέλος, η ΕΕΒΚ εισηγείται όπως γίνουν ενέργειες για μεταφορά εμπειριών, εμπειρογνωμοσύνης και γνώσης από άλλες χώρες που εφαρμόζουν πρωτόκολλα ευθανασίας, ώστε να εκπαιδευθούν αναλόγως οι διάφοροι εκπρόσωποι εμπλεκομένων φορέων στον καλύτερο δυνατό χειρισμό τέτοιων περιστατικών».

Τι ισχύει στην Κύπρο

Στην Κύπρο, το θέμα της ευθανασίας παραμένει ένα ζήτημα που προκαλεί σημαντική δημόσια συζήτηση και αντιπαράθεση.

Στην Κυπριακή Δημοκρατία δεν υπάρχει νομοθεσία που να ρυθμίζει ρητά την ευθανασία. Το Κυπριακό Σύνταγμα ( άρθρο 7) προνοεί ότι «έκαστος έχει το δικαίωμα ζωής και σωματικής ακεραιότητας», ενώ μόνο υπό τρεις καταγεγραμμένες περιπτώσεις δεν θεωρεί την αποστέρηση της ζωής ως συνταγματική παραβίαση όταν αυτή προέρχεται από τη χρήση της απόλυτα αναγκαίας βίας, ούτε και όπως ο Νόμος ορίζει. Οι τρεις περιπτώσεις οι οποίες ρητά καταγράφονται είναι:

Η μόνη αναφορά στον όρο της ευθανασίας γίνεται στον Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας. Συγκεκριμένα, δεν επιτρέπει την ενεργητική ευθανασία, ενώ αποδέχεται τη μη-εκούσια παθητική ευθανασία σε περίπτωση εγκεφαλικού θανάτου υπό προϋποθέσεις οι οποίες προβλέπονται ρητά και εφόσον υπάρχει γραπτή συγκατάθεση δύο ξεχωριστών ιατρών.