Γεωπολιτική θέση της Τουρκίας: Προκλήσεις και πολιτικές

Η Τουρκία βρίσκεται σ’ ένα ιδιαίτερα δύσκολο γεωπολιτικό σταυροδρόμι, με εντάσεις στις σχέσεις της με τη Δύση, διαφορές με γειτονικές χώρες και έντονα ζητήματα με τις ΗΠΑ και το Ισραήλ. Τούτο τεκμαίρεται από την αρνητική κατάσταση για την Τουρκία των σχέσεών της με τη Δύση, τις επιπλοκές στην ενταξιακή της πορεία προς την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), την αρνητική στάση της Τουρκίας για απελευθέρωση και επανένωση της Κύπρου, τις διαφορές της με την Ελλάδα, το πάγωμα της αίτησής της για ένταξη στους BRICS, την εχθρική της στάση έναντι του Ισραήλ σε σχέση με το Παλαιστινιακό και τη σύγκρουση του Ισραήλ με Χαμάς, Χεζπολάχ και Ιράν, τη διαφαινόμενη ψυχρότητα στις σχέσεις Τουρκίας και Ρωσίας, και άλλα πολλά. Αυτές οι σχέσεις και διαφορές έχουν δημιουργήσει γεωπολιτική αστάθεια για την Τουρκία, την οποία πρέπει να διαχειριστεί με στρατηγικό τρόπο προκειμένου να προστατεύσει τα εθνικά και γεωπολιτικά της συμφέροντα. Η αναδιαμόρφωση και άσκηση πολιτικών από την Τουρκία που να προωθούν την ισορροπία και τη διαφοροποίηση στις σχέσεις με την ΕΕ, την Κυπριακή Δημοκρατία και την Ελλάδα, κρίνεται πλέον απαραίτητη για την αντιμετώπιση των προκλήσεων στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή.

Αναπροσαρμογή πολιτικής έναντι της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Παρά τις μακροχρόνιες διαπραγματεύσεις, η ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ παραμένει αμφιλεγόμενη, λόγω Κυπριακού, ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δημοκρατικών αξιών και γεωπολιτικών εντάσεων. Ωστόσο, η Τουρκία θα μπορούσε να επαναπροσδιορίσει τη σχέση της με την ΕΕ με πιο πρακτικούς και εποικοδομητικούς όρους, και με βάση το Ευρωπαϊκό και Διεθνές Δίκαιο, εστιάζοντας στην επίλυση του Κυπριακού, στην οικονομική συνεργασία, στην ενεργειακή συνεργασία και στην αναθεώρηση της πολιτικής της για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Εξομάλυνση σχέσεων με την Κυπριακή Δημοκρατία

Το Κυπριακό παραμένει πηγή έντασης ανάμεσα στην Τουρκία και την ΕΕ, ιδιαίτερα λόγω της τουρκικής στρατιωτικής παρουσίας και κατοχής του βόρειου τμήματος της Κύπρου, που αποτελεί τμήμα της επικράτειας της ΕΕ, και της έλλειψης διπλωματικών σχέσεων με την Κυπριακή Δημοκρατία. Μια πιο μετριοπαθής και εποικοδομητική προσέγγιση της Τουρκίας θα μπορούσε ν’ ανοίξει τον δρόμο για νέες ευκαιρίες, όπως μια θετική και εποικοδομητική στάση στις συνομιλίες για επίλυση του Κυπριακού, επανέναρξη των διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό, προώθηση μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης, μείωση της στρατιωτικής παρουσίας στην Κύπρο, σεβασμός των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας, προώθηση διπλωματικών επαφών με την Κυπριακή Δημοκρατία, αναθεώρηση των πολιτικών στην Ανατολική Μεσόγειο, συνεργασία στην αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ροών, συνεργασία στους τομείς της ενέργειας και της ναυτιλίας, και δημιουργία οικονομικών σχέσεων.

Επαναπροσδιορισμός σχέσεων με την Ελλάδα

Η σχέση της Τουρκίας με την Ελλάδα χαρακτηρίζεται από γεωπολιτικές αντιπαραθέσεις στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο, καθώς και από διαφωνίες για το μεταναστευτικό. Ωστόσο, η Τουρκία μπορεί να ακολουθήσει μια νέα στρατηγική που να προάγει την κατανόηση και τη συνεργασία, όπως ο ειλικρινής και εποικοδομητικός διάλογος για επίλυση των μεταξύ τους διαφορών, η ενίσχυση της διπλωματικής οδού, η κοινή αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ροών και η προώθηση συνεργασίας σε θέματα πολιτισμού και τουρισμού.

Ανάγκη νέας γεωπολιτικής προσέγγισης και στρατηγικής

Η Τουρκία αντιμετωπίζει έναν περίπλοκο γεωπολιτικό χάρτη, όπου απαιτείται προσεκτική διαχείριση των σχέσεων με την ΕΕ, την Κυπριακή Δημοκρατία και την Ελλάδα. Με μια στρατηγική που θα προάγει τη συνεργασία, την οικονομική ανάπτυξη και την περιφερειακή σταθερότητα, η Τουρκία μπορεί να ενισχύσει τη θέση της ως ενός σταθεροποιητικού παράγοντα στην Ανατολική Μεσόγειο. Η επιδίωξη μιας ισορροπημένης εξωτερικής πολιτικής θα προσδώσει στην Τουρκία μεγαλύτερη ευελιξία και κύρος. Μια τέτοια στρατηγική απαιτεί οικοδόμηση εμπιστοσύνης, προώθηση της συνεργασίας και ετοιμότητα για διάλογο. Η Τουρκία πρέπει, επίσης, να διαφοροποιήσει τις σχέσεις της με τα διεθνή κέντρα εξουσίας, αποφεύγοντας τη σύγκρουση, και προωθώντας έμπρακτα την ασφάλεια και συνεργασία στην Ανατολική Μεσόγειο.

Καταλήγοντας, η Τουρκία μπορεί ν’ αξιοποιήσει την αναδυόμενη γεωπολιτική πραγματικότητα στην Ανατολική Μεσόγειο και να επαναπροσδιορίσει τη θέση της, αναδεικνύοντας τον ρόλο της ως σημαντικού παίκτη στην περιοχή. Με το να καλλιεργήσει ουσιαστικές σχέσεις συνεργασίας και εμπιστοσύνης με την ΕΕ, την Κύπρο, την Ελλάδα και τους περιφερειακούς της γείτονες, η Τουρκία θα μπορέσει να εξυπηρετήσει καλύτερα τα καλώς νοούμενα εθνικά και γεωπολιτικά της συμφέροντα σε ένα μεταβαλλόμενο παγκόσμιο τοπίο.

*Πανεπιστημιακός Καθηγητής-Ανθρωπολόγος στο Philips University, πρώην Πρύτανης, και πρώην Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ιδρυμάτων Ανώτερης Εκπαίδευσης (EURASHE).