Οι Ευρωπαίοι να αποφασίσουν έστω και τώρα στρατηγική αυτονομία από τις Ην. Πολιτείες
Στις 26/9/2017, στο Πανεπιστήμιο της Sorbonne, ο πρόεδρος της Γαλλίας, Εμμανουέλ Μακρόν, είχε κάνει μια βαρυσήμαντη ομιλία που, εφτά ακριβώς χρόνια αργότερα είναι περισσότερο από επίκαιρη. Ο Μακρόν παρουσίασε έναν οδικό χάρτη για «μια νέα Ευρώπη πιο δημοκρατική, πιο αλληλέγγυα και πιο κοντά στον μέσο ευρωπαίο πολίτη». Τόνισε πως, εκτός των άλλων, «ξεχάσαμε πώς να προστατεύουμε την Ευρώπη».
Έτσι άνοιξε επισήμως τη συζήτηση για τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού στρατού, ο οποίος δεν θα στηρίζεται στις δυνάμεις του ΝΑΤΟ και στην αμερικανική συνδρομή αλλά θα συνεργάζεται μαζί τους. Στόχος της πρότασης Μακρόν ήταν να αντιμετωπιστούν όσα συνέβαιναν στην άλλη άκρη του Ατλαντικού με έναν απρόβλεπτο Ρεπουμπλικάνο Πρόεδρο, τον Τραμπ, και επηρέαζαν όλο τον κόσμο και πρώτα την Ευρώπη.
Τρίτη υπερδύναμη
Τι ειρωνεία!... Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται ξανά ενώπιον του ίδιου Ρεπουμπλικάνου Προέδρου που, μετά την σαρωτική νίκη του και τον έλεγχο της Βουλής και της Γερουσίας, εμφανίζεται περισσότερο ανεξέλεγκτος, αλαζόνας και απειλητικός, προς την Ευρώπη και τον κόσμο. Στις 25/4/2024, πάλι στην Sorbonne, ο Μακρόν προειδοποίησε πως η Ευρώπη βρίσκεται «σε κατάσταση περικύκλωσης» απέναντι στις μεγάλες περιφερειακές δυνάμεις και εξέφρασε την άποψη ότι, οι αξίες της ευρωπαϊκής «φιλελεύθερης δημοκρατίας» «επικρίνονται όλο και περισσότερο» και «αμφισβητούνται».
Στις 9/4/2023, σε συνέντευξη του σε μεγάλα ΜΜΕ, μετά από τριήμερη επίσημη επίσκεψη στην Κίνα, ο Μακρόν επέμεινε ξανά στην θέση του για «στρατηγική αυτονομία» της Ευρώπης με ενεργό ρόλο της Γαλλίας. Στόχος, η Ευρωπαϊκή Ένωση να αναδειχθεί σε «τρίτη υπερδύναμη».
Οι κατά καιρούς θέσεις Μακρόν γίνονται σήμερα κατανοητές αλλά με καθυστέρηση πολλών ετών. Πρόσφατα, στην Βουδαπέστη πραγματοποιήθηκε άτυπη σύνοδος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Κύρια θέματα ήταν η θέση της ΕΕ στον κόσμο και η πολιτική της μετά την επανεκλογή Τραμπ και τις προειδοποιήσεις-απειλές του ότι θα επιβάλει υψηλούς δασμούς σε ευρωπαϊκά και όχι μόνο προϊόντα που εισάγονται στις ΗΠΑ. Ότι θα αποχωρήσει από τη Συμφωνία του Παρισιού για το Περιβάλλον. Δεν αποκλείεται να αποχωρήσει από το ΝΑΤΟ. Απαιτεί από τις ευρωπαϊκές χώρες και δη τις ΝΑΤΟϊκές να αυξήσουν τις δαπάνες για την άμυνα στο 2% επί του ΑΕΠ. Και ότι θα σταματήσει τον πόλεμο στην Ουκρανία.
«Ξέρουμε τι πρέπει να κάνουμε»
Η Πρωθυπουργός της Ιταλίας, Μελόνι, διερμηνεύοντας εμφανώς ανησυχίες και προβληματισμούς των εταίρων της για την επανεκλογή Τραμπ, υπογράμμισε πως η «αποστολή» των «27» καθίσταται ακόμη πιο επείγουσα, εξαιτίας της απειλής προστατευτικών εμπορικών πολιτικών, που υπόσχεται ο Τραμπ. «Μη ρωτάτε τι μπορούν να κάνουν οι ΗΠΑ για εσάς, ρωτήστε τι πρέπει να κάνει η Ευρώπη για τον εαυτό της», τόνισε χαρακτηριστικά, και υπογράμμισε: «Η Ευρώπη πρέπει να βρει μιαν ισορροπία» και εξέφρασε την πεποίθηση, «ξέρουμε τι πρέπει να κάνουμε». Αν οι Ευρωπαίοι ξέρουν τι να κάνουν, όλοι θέλουν; Μπορούν, και μάλιστα αυτόνομα από τις ΗΠΑ; Ο Γάλλος πρόεδρος, Μακρόν διερωτήθηκε «αν είμαστε έτοιμοι να υπερασπίσουμε τα συμφέροντα της Ευρώπης». Ο Πολωνός Πρωθυπουργός, Τουσκ, επισήμανε ότι «το μέλλον της Ευρώπης στηρίζεται πρώτα και πάνω απ’ όλα σε μας». Ωραίες διακηρύξεις και καλές προθέσεις. Πώς και πότε υλοποιούνται;
Οι Ευρωπαίοι ανησυχούν έντονα από την επιστροφή του Τραμπ στην προεδρία και την προειδοποίηση του ότι θα κάνει την Ευρώπη να πληρώσει ακριβό τίμημα επειδή δεν αγοράζει αρκετά αμερικανικά προϊόντα. Αλλ’ ήδη τα κράτη-μέλη της Ένωσης υφίστανται υψηλό κόστος εξαιτίας των κυρώσεων, που οι ΗΠΑ απαίτησαν και οι Ευρωπαίοι επέβαλαν στην Ρωσία, μετά την εισβολή της στην Ουκρανία. Ο στόχος ήταν να γονατίσει η Μόσχα και να τερματίσει την κατοχή ουκρανικών εδαφών. Απέτυχε!
Τα μεν κράτη-μέλη βιώνουν δραματικά τις συνέπειες των κυρώσεων κατά της Ρωσίας, που μετατράπηκαν σε οδυνηρό μπούμερανγκ, η δε ρωσική οικονομία αναπτύσσεται ενώ ο Πούτιν δεν δείχνει καμία διάθεση να αποχωρήσει αλλ’ εμμένει σε τετελεσμένα σε βάρος της Ουκρανίας. Τα κράτη-μέλη της ΕΕ κηρύχθηκαν εχθρικά από την Ρωσία που στράφηκε προς την Κίνα, το Ιράν και την Β. Κορέα για ανεφοδιασμό σε εξοπλισμούς και άλλες συνεργασίες, με αποτέλεσμα να ακυρώνει τις κατ’ εναντίον της κυρώσεις.
Τραμπ-ισμός
Η επανεκλογή του Τραμπ έφερε στην επικαιρότητα το φαινόμενο του Τραμπισμού, δηλ. της αυταρχικής, αλαζονικής, υπερφίαλης συμπεριφοράς με την καταπάτηση θεσμών και αρχών και την παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Δεν είναι τυχαίο που οι πρώτοι που πανηγύρισαν την επανεκλογή Τραμπ ήταν ο Πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, Όρμπαν και ο ακροδεξιός Ιταλός, πρώην υπουργός Ματέο Σαλβίνι. Η Ευρώπη βρίσκεται ενώπιον σκληρών διλημμάτων και καλείται να πάρει τάχιστα αποφάσεις.
>Πρώτον, να επανακτήσει την ενότητα της και την κοινωνική συνοχή της. Αλλά πώς; Οι δύο ισχυρότερες χώρες, που θα μπορούσαν να στηθούν ανάχωμα στην αλαζονεία Τραμπ, η Γαλλία και η Γερμανία, αντιμετωπίζουν κρίσιμα προβλήματα. Ο πρόεδρος Μακρόν δεν έχει κοινοβουλευτική πλειοψηφία, ο Καγκελάριος Σολτς οδηγείται σε πρόωρες εκλογές ενώ ήδη έχει ενισχυθεί η δύναμη της ακροδεξιάς. Ο γαλλογερμανικός άξονας δεν είναι σε θέση να αντιπαρατάξει ένα πειστικό αφήγημα για την ευρωπαϊκή προοπτική, η οποία να οδηγεί στην στρατηγική αυτονομία και πολιτική χειραφέτηση από τις ΗΠΑ.
>Δεύτερον, ο Τραμπ, που έπαιξε το χαρτί της οικονομίας και της παράνομης μετανάστευσης, είναι αποφασισμένος να υλοποιήσει την πολιτική διακήρυξη του, «Πρώτα η Αμερική». Αυτό σημαίνει ότι θα επιβάλει τόσους και τέτοιους δασμούς σε εισαγόμενα προϊόντα στις ΗΠΑ, που θα γονατίσουν την ευρωπαϊκή και παγκόσμια οικονομία. Η αμερικανική νέα εσωστρέφεια θα πλήξει καίρια τις διατλαντικές σχέσεις και εμπορικές συναλλαγές, σε μια εποχή που απαιτείται περισσότερο από ποτέ αρραγής συμμαχική ενότητα και ισχύς απέναντι στην επέλαση της κινεζικής υπερδύναμης. Το μέγα ερώτημα είναι, ποια στάση και πολιτική θα ασκήσει η ΕΕ στην κλιμακούμενη αντιπαράθεση ΗΠΑ-Κίνας; Θα ακολουθήσει πειθήνια τις ΗΠΑ ή θα υιοθετήσει και ποιαν ανεξάρτητη πολιτική;
27 πολιτικές
>Τρίτον, πιθανός απογαλακτισμός της ΕΕ από τις ΗΠΑ, στο θέμα της ασφάλειας, προϋποθέτει δραστική αύξηση των αμυντικών προϋπολογισμών των κρατών-μελών πέραν του 2% του ΑΕΠ, με την ταυτόχρονη ενιαιοποίηση οπλικών συστημάτων και την παράλληλη ανάπτυξη της ευρωπαϊκής πολεμικής βιομηχανίας. Ήδη, π.χ., η Ελλάδα, η Γερμανία, η Πολωνία έχουν αυξήσει σημαντικά τον αμυντικό προϋπολογισμό τους. Αν ο Τραμπ υλοποιήσει την απειλή του να αποσύρει τα αμερικανικά στρατεύματα από την Ευρώπη, πόσο γρήγορα και αποτελεσματικά οι Ευρωπαίοι θα μπορούσαν να αναπληρώσουν το κενό; Να μη παροράται ότι οι μεγάλες αδυναμίες της ΕΕ είναι η ανυπαρξία κοινής αμυντικής και κοινής εξωτερικής πολιτικής.
Η ΕΕ έχει 27 εθνικούς στρατούς και 27 εξωτερικές πολιτικές επειδή ακόμα δεν έχει καταφέρει να ξεφύγει από το έθνος-κράτος και να καταλήξει σε μιαν πανίσχυρη ευρωπαϊκή ομοσπονδία. Οι πολιτικές της ΕΕ είναι κρατοκεντρικές, επειδή το κάθε κράτος-μέλος ενδιαφέρεται πρώτα για τα συμφέροντα και την ασφάλεια του και ύστερα για μια ισχυρή Ευρώπη. Τριακόσια εβδομήντα έξι χρόνια από τη Συνθήκη της Βεστφαλίας, η Ευρώπη επιστρέφει δριμύτερη στο έθνος-κράτος.
Πριν αναχωρήσει για την άτυπη σύνοδο της Βουδαπέστης, ο Πρωθυπουργός της Ελλάδος, Κ. Μητσοτάκης, σε συνέντευξή του (6/11/2024) έκανε ειδική αναφορά στην Ευρώπη. Είπε πως «όλα πλέον δείχνουν -όπως έχω πει πολλές φορές στο παρελθόν- ότι η ήπειρός μας οφείλει να αναζητήσει δυναμικά τη θέση της σε έναν παγκόσμιο χάρτη συσχετισμών και συμφερόντων που αλλάζει διαρκώς». Μίλησε επίσης για την χάραξη «τολμηρών δρόμων» για να γίνει πιο ανταγωνιστική η ευρωπαϊκή οικονομία και να ενδυναμωθεί ταυτόχρονα η κοινωνική συνοχή. «Να οργανώσουμε ως Ευρωπαίοι, επιτέλους, την ενεργειακή μας ανεξαρτησία, αλλά και να δρομολογήσουμε την κοινή μας άμυνα. Με άλλα λόγια, να οικοδομήσουμε τη στρατηγική μας αυτονομία σε νέες συνθήκες» σημείωσε χαρακτηριστικά. Λίγες μέρες πριν ο Μητσοτάκης είχε σημειώσει πως η γεωπολιτική ενηλικίωση της Ευρώπης καθίσταται πια απολύτως απαραίτητη.
Η ενεργειακή ανεξαρτησία της ΕΕ προϋποθέτει και αξιοποίηση των ενεργειακών πόρων της Κύπρου, του Ισραήλ, της Ελλάδος, της Αιγύπτου, ώστε να μειωθεί η εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο. Όσο για τον «γεωπολιτική ενηλικίωση της Ευρώπης», αυτή προϋποθέτει μιαν εξωτερική και μιαν αμυντική πολιτική, η οποία να συμβάλει στην στρατηγική αυτονομία της ΕΕ αλλά σε αγαστή συνεργασία με τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ.
Με απλά λόγια, η Ένωση καλείται να στηριχτεί, επιτέλους, στις δικές της δυνάμεις και δυνατότητες και όχι να βολεύεται και να επαναπαύεται με την αμερικανική ομπρέλα και ηγεμονία. Αυτό σημαίνει πως καλείται να επαναπροσδιορίσει τις σχέσεις της και με την Ρωσία που, είτε αρέσει είτε όχι, θα συνεχίσει να είναι ένας ισχυρός δρων στην Ευρώπη και στην διεθνή σκακιέρα. Παράλληλα, η ΕΕ καλείται να επιδείξει δυναμική και αποτελεσματική δράση και εμπλοκή στην Μέση Ανατολή.
Ξεκαθάρισμα με τις ΗΠΑ
Προ πάντων, η ΕΕ οφείλει να ξεκαθαρίσει εύτολμα τις σχέσεις της και τις συμμαχικές προτεραιότητές της με την Ουάσινγκτον. Τώρα είναι η ευκαιρία ώστε εκατέρωθεν του Ατλαντικού να λεχθούν σταράτες κουβέντες και να δοθούν ξεκάθαρες απαντήσεις για το πώς οι διατλαντικές σχέσεις προχωρούν και υπό ποιο καθεστώς. Πριν από αρκετά χρόνια, ο Ρόμπερτ Κέιγκαν, γνωστός καθηγητής, είχε προκαλέσει διεθνή σάλο με ένα βιβλίο του με τίτλο: «Παράδεισος και εξουσία. Η Αμερική και η Ευρώπη στη Νέα Τάξη Πραγμάτων».
Ο Κέιγκαν επισήμανε πως, μετά από χρόνια αμοιβαίας πικρίας και εντάσεων, αναγνωρίζεται ότι τα πραγματικά συμφέροντα της Αμερικής και των συμμάχων της αποκλίνουν και η διατλαντική σχέση άλλαξε, πιθανόν ανεπανόρθωτα. Η Ευρώπη θεωρεί ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι υπεροπτικές, μονομερείς και άσκοπα φιλοπόλεμες. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θεωρούν ότι η Ευρώπη είναι εξαντλημένη, μη σοβαρή και αδύναμη. Ο Κέιγκαν διαπίστωνε με κατηγορηματικό τρόπο αυτό το αδιέξοδο, αφού είναι αδύνατον να υποχρεωθούν οι δύο πλευρές να δουν τον εαυτό τους μέσα από τα μάτια της άλλης.
Μήπως, λοιπόν, τώρα είναι η ώρα, ΗΠΑ και Ευρώπη να συναποφασίσουν τι είδους σχέση θα αναπτύξουν στο εξής και αν η ΕΕ θα εξελιχθεί στην τρίτη υπερδύναμη ή θα συνεχίσει να βολεύεται ως πειθήνιο όργανο και υπηρέτης των αμερικανικών συμφερόντων;
