Η Τρίτη Ηλικία στην Κύπρο: Προβλήματα, προκλήσεις και εισηγήσεις

Η Τρίτη Ηλικία στην Κύπρο, όπως και σε πολλές άλλες χώρες, αντιμετωπίζει ιδιαίτερες προκλήσεις. Οι ηλικιωμένοι, μετά από μια ζωή εργασίας και προσφοράς, έρχονται συχνά αντιμέτωποι με προβλήματα που περιλαμβάνουν την κοινωνική απομόνωση, την ανεπαρκή πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας και την οικονομική ανασφάλεια. Η γήρανση του πληθυσμού στην Κύπρο καθιστά την ανάγκη αντιμετώπισης αυτών των ζητημάτων ακόμη πιο επιτακτική, προκειμένου η κοινωνία να εξασφαλίσει αξιοπρέπεια και ποιότητα ζωής στους ηλικιωμένους της.

Προβλήματα υγείας και πρόσβασης σε ιατρικές υπηρεσίες

Ένα από τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Τρίτη Ηλικία στην Κύπρο είναι η πρόσβαση σε ιατρικές υπηρεσίες. Η υγεία αποτελεί σημαντική πρόκληση, καθώς πολλοί ηλικιωμένοι πάσχουν από χρόνιες παθήσεις, όπως καρδιαγγειακά νοσήματα, διαβήτη και αρθριτικά προβλήματα. Παρά τη βελτίωση που έχει επιφέρει το Γενικό Σύστημα Υγείας (ΓεΣΥ) στην πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας, υπάρχουν ακόμη περιορισμοί, ιδίως όσον αφορά τη διαθεσιμότητα εξειδικευμένων γιατρών και τις μεγάλες αναμονές για διαγνωστικές εξετάσεις. Για τη βελτίωση της κατάστασης, θα μπορούσαν να ενισχυθούν οι υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας, μέσω κινητών ιατρικών μονάδων που θα καλύπτουν τις ανάγκες των απομακρυσμένων περιοχών, και να αναπτυχθούν προγράμματα τηλεϊατρικής, που θα επιτρέπουν στους ηλικιωμένους να συμβουλεύονται γιατρούς, χωρίς να χρειάζεται να μετακινηθούν. Παράλληλα, η ενίσχυση της κατ’ οίκον φροντίδας θα εξασφάλιζε την απαραίτητη υποστήριξη για εκείνους που αντιμετωπίζουν κινητικά ή άλλα σοβαρά προβλήματα.

Οικονομική ανασφάλεια και ανεπαρκείς συντάξεις

Σημαντικό ζήτημα για τους ηλικιωμένους είναι η οικονομική ανασφάλεια, καθώς οι συντάξεις σε πολλές περιπτώσεις δεν επαρκούν για να καλύψουν τις βασικές ανάγκες. Η συνεχής αύξηση του κόστους ζωής καθιστά το πρόβλημα εντονότερο, ειδικά για εκείνους που δεν διαθέτουν ιδιόκτητη κατοικία και πρέπει να καταβάλλουν ενοίκιο. Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της οικονομικής δυσχέρειας προτείνεται η αναθεώρηση του συνταξιοδοτικού συστήματος, ώστε να διασφαλιστεί μια ελάχιστη εγγυημένη σύνταξη για τους ηλικιωμένους, καθώς και η υιοθέτηση οικονομικών μέτρων όπως εκπτώσεις σε λογαριασμούς κοινής ωφελείας και ενοίκια. Επίσης, τα προγράμματα επιδότησης στέγασης θα μπορούσαν να προσφέρουν ανακούφιση σε όσους ζουν σε ενοικιαζόμενες κατοικίες ή χρειάζονται βοήθεια στη συντήρηση της κατοικίας τους.

Κοινωνική απομόνωση και ψυχική υγεία

Η κοινωνική απομόνωση είναι εξίσου κρίσιμο πρόβλημα για τους ηλικιωμένους, ιδιαίτερα για εκείνους που ζουν μόνοι ή έχουν χάσει τον/τη σύντροφό τους. Η έλλειψη ανθρώπινης επαφής ενδέχεται να οδηγήσει σε ψυχικά προβλήματα, όπως κατάθλιψη και άγχος, που συχνά δεν διαγιγνώσκονται ή δεν αντιμετωπίζονται κατάλληλα. Για την αντιμετώπιση της απομόνωσης, η δημιουργία κέντρων φροντίδας και υποστήριξης σε τοπικές κοινότητες θα μπορούσε να προσφέρει ψυχολογική υποστήριξη και ευκαιρίες κοινωνικοποίησης. Παράλληλα, προγράμματα εθελοντικής υποστήριξης, όπου νεότεροι επισκέπτονται ηλικιωμένους για να τους κρατήσουν συντροφιά, και ενισχυμένα προγράμματα ψυχολογικής υποστήριξης μέσω τηλεφωνικών γραμμών ή διαδικτυακών εφαρμογών, θα μπορούσαν να συμβάλουν σημαντικά στην καταπολέμηση της μοναξιάς και στην ενίσχυση της ψυχικής υγείας των ηλικιωμένων.

Αντίληψη και κοινωνικές προκαταλήψεις

Οι κοινωνικές προκαταλήψεις αποτελούν μιαν ακόμη πρόκληση, καθώς υπάρχει η αντίληψη ότι οι ηλικιωμένοι δεν είναι παραγωγικοί και δεν χρειάζονται την ίδια προσοχή με τις νεότερες γενιές. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αδιαφορία και περιθωριοποίηση των ηλικιωμένων. Η αντιμετώπιση αυτών των προκαταλήψεων απαιτεί προγράμματα ευαισθητοποίησης, τα οποία θα αναδεικνύουν την αξία και τη σοφία των ηλικιωμένων, καθώς και εκστρατείες που θα ενισχύουν τη σύνδεση των γενεών για αλληλοκατανόηση και συνεργασία. Παράλληλα, η προώθηση προγραμμάτων διά βίου μάθησης και κοινωνικής προσφοράς θα δώσει τη δυνατότητα στους ηλικιωμένους να αισθάνονται παραγωγικοί και ενεργοί.

Διδάγματα από διεθνείς πρακτικές

Σε διεθνές επίπεδο, πολλές χώρες έχουν εφαρμόσει πρωτοβουλίες για την υποστήριξη της τρίτης ηλικίας με επιτυχημένα αποτελέσματα. Η Κύπρος μπορεί να αντλήσει διδάγματα από αυτές τις πρακτικές, προκειμένου να βελτιώσει τη φροντίδα και την ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων. Ενδεικτικά, η δημιουργία κέντρων διαγενεακής αλληλεπίδρασης σε συνεργασία με δήμους και σχολεία μπορεί να προσφέρει ευκαιρίες στους ηλικιωμένους να μεταφέρουν γνώσεις στις νεότερες γενιές. Η ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών στέγασης σε συνεργασία με πανεπιστήμια και ΜΚΟ θα μπορούσε να ενισχύσει την αλληλοβοήθεια και κοινωνική σύνδεση μεταξύ φοιτητών και ηλικιωμένων. Παράλληλα, η ψηφιακή εκπαίδευση των ηλικιωμένων θα τους επιτρέψει να έχουν πρόσβαση σε ηλεκτρονικές υπηρεσίες υγείας και επικοινωνίας. Επίσης, ένα οργανωμένο δίκτυο κατ’ οίκον φροντίδας από εξειδικευμένο προσωπικό θα προσέφερε ολοκληρωμένη υποστήριξη στους ηλικιωμένους στο περιβάλλον τους, ενώ μια τηλεφωνική γραμμή υποστήριξης ψυχικής υγείας και ομάδες ψυχολογικής υποστήριξης σε τοπικές κοινότητες θα συνέβαλλαν σημαντικά στην κάλυψη των ψυχολογικών και κοινωνικών αναγκών τους.

Η Τρίτη Ηλικία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνίας, και η ποιότητα ζωής της είναι δείκτης πολιτισμού και κοινωνικής ευαισθησίας. Η Κύπρος μπορεί να κάνει βήματα μπροστά, βελτιώνοντας τις υπηρεσίες και τις συνθήκες ζωής των ηλικιωμένων, διασφαλίζοντας ότι οι πολίτες της Τρίτης Ηλικίας θα ζουν με αξιοπρέπεια και ασφάλεια. Ένα ολοκληρωμένο πλάνο στρατηγικής και δράσης από την Πολιτεία, τους φορείς κοινωνικής πρόνοιας και την τοπική αυτοδιοίκηση είναι αναγκαίο για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι ηλικιωμένοι και να διασφαλιστεί ένα υποστηρικτικό και ευνοϊκό περιβάλλον για την Τρίτη Ηλικία. Αυτό το περιβάλλον θα βελτιώσει τις συνθήκες ζωής των ηλικιωμένων, αλλά και θα ενδυναμώσει την κυπριακή κοινωνία ως σύνολο.

*Πανεπιστημιακός Καθηγητής-Ανθρωπολόγος στο Philips University, πρώην Πρύτανης και πρώην Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ιδρυμάτων Ανώτερης Εκπαίδευσης (EURASHE).