Θεμιστοκλής Ν. Δέρβης, 1894-1968: Ένας γιατρός ιππότης που τα έλεγε έξω απ’ τα δόντια

Η δεκαετία του ’60 δεν έχει σχέση με τις μέρες μας. Τότε ήταν άλλες, πιο δύσκολες εποχές. Πολιτικά και άλλως πως. Είχα, βεβαίως, την τύχη να ζήσω κοντά στον αείμνηστο Θεμιστοκλή Δέρβη από το 1961, που μπήκα στη δημοσιογραφία, μέχρι τον θάνατό του το 1968. Εργαζόμουν στην «Εθνική», εφημερίδα που αντιπολιτευόταν το ζυριχικό καθεστώς, της οποίας ήταν εκδότης με άλλα στελέχη της Δημοκρατικής Ένωσης, όπως οι γιατροί Γιάννης Πολυδωρίδης, Γλαύκος Κασουλίδης, Κώστας Τσέλλος, οι δικηγόροι Αχιλλέας Αιμιλιανίδης, Δημητράκης Λιβέρας, Γεώργιος Ι. Πελαγίας, ο έμπορος Γιάννης Μορφίτης, ο εισαγωγέας μηχανημάτων τυπογραφείου Κώστας Ποφαΐδης και άλλοι γνωστοί επιστημονικοί και οικονομικοί παράγοντες της Λευκωσίας.

Όπως τον έζησα στην «Εθνική»…

Στην «Εθνική», εκτός από τον αείμνηστο Δέρβη, αρθρογραφούσαν, τότε, κορυφαίοι επιστήμονες και δημοσιογράφοι, όπως ο Πολύκαρπος Ιωαννίδης, ο Δημητρός Δημητριάδης-Ντόριαν, ο Πλουτής Σέρβας, ο Γιάννης Πολυδωρίδης, ο Γλαύκος Κασουλίδης, ο Κώστας Τσέλλος, ο Όμηρος Κ. Λοϊζίδης, και πολλοί άλλοι.

Φυσιολογικό είναι να θυμάμαι πάρα πολλά στιγμιότυπα από τις καθημερινές του δραστηριότητες ως πολιτικού και ως ιατρού. Δεν ξεχνώ ποτέ κάποιες έντονες τηλεφωνικές επικοινωνίες του με τον Μακάριο και τον Γεώργιο Παπανδρέου, με τους χειρισμούς των οποίων διαφωνούσε, διότι, κατά την εκτίμησή του, ζήμιωναν την εθνική μας υπόθεση. Όταν τέλειωνε, με το γνωστό του χαμόγελο, με ρωτούσε: «Δεν έπρεπε να τους τα ψάλλω, για να προσέχουν τι κάνουν και τι λένε για το Κυπριακό; Νόμιζαν ότι θα σιωπούσα;».

Όταν ο Γεώργιος Παπανδρέου, επικεφαλής της Ένωσης Κέντρου, νίκησε την ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή τον Νιόβρη του 1963, περιέλαβε στην κυβέρνησή του και τον γιο του, Ανδρέα. Μόλις άκουσε την είδηση από το ραδιόφωνο, μπροστά στη συντακτική ομάδα της «Εθνικής, φώναξε: «Έχ…σε μέσα». Και αμ' έπος αμ' έργο, τον πήρε τηλέφωνο για να τον συγχαρεί, αλλά και να του υποδείξει ότι ήταν σφάλμα η υπουργοποίηση του Αντρέα, διότι θα έχει πρόβλημα με στελέχη του κόμματός του.

Κατά τη διάρκεια του Απελευθερωτικού Αγώνα της ΕΟΚΑ είχε έρθει στην Κύπρο ως δημοσιογράφος ο γιος του πρώην πρωθυπουργού της Βρετανίας, Ουίνστον Τσώρτσιλ, και είχε καλέσει στο «Λήδρα Πάλας», όπου διέμενε, διάφορους αντιπροσωπευτικούς παράγοντες, για ν’ ακούσει τις απόψεις τους σχετικά με την κατάσταση που δημιουργήθηκε μετά την έναρξη του Αγώνα. Ανάμεσα σε άλλα ο Τσώρτσιλ αναφέρθηκε στα αυστηρά μέτρα που έπαιρνε η Κυβέρνηση για την επιβολή της τάξης και χαρακτήρισε τρομοκράτες τους αγωνιστές, οι οποίοι πρέπει να τιμωρούνται, όπως είπε, όπως και όσοι τους υποστηρίζουν. Ο Δέρβης, που ήταν γνωστό ότι δεν ορρωδούσε στις απειλές, είπε στον γιο του Τσώρτσιλ, που παρίστανε τον δημοσιογράφο: «Τότε πρέπει να μας συλλάβετε όλους, γιατί είμαστε όλοι ΕΟΚΑ». Ο Τσώρτσιλ έμεινε άναυδος από την απάντηση του Δημάρχου της Λευκωσίας και Εθναρχικού Συμβούλου, η οποία μεταδόθηκε από τα ξένα πρακτορεία.

Μεγάλη απήχηση είχε επίσης και μια δήλωση του Δέρβη με την ευκαιρία διεθνούς διάσκεψης στην Πανγκόκ. Δεν δίστασε ν’ αποκαλέσει τον ΟΗΕ «Λέσχη Διεθνών Απατεώνων», για τη στάση του στο αίτημα των σκλαβωμένων λαών για αυτοδιάθεση, όπως συνέβαινε και με το Κυπριακό. Η θαρραλέα - καυστική δήλωση του Δήμαρχου της Λευκωσίας, όπως ήταν επόμενο, ενόχλησε τον Διεθνή Οργανισμό, πολύ δε περισσότερο τους Βρετανούς, ενώ επικροτήθηκε ζωηρά από τους εκπροσώπους των υπόδουλων λαών, που ζητούσαν ελευθερία.

Ιστορικά άρθρα

Ιστορικά ήταν τα άρθρα του Δέρβη επί παντός επιστητού. Πολιτικά, ιατρικά και κοινωνικά. Η ευθυκρισία και η προβλεπτικότητά του αντικαθρεφτίζονταν στα χιλιάδες αυτά άρθρα του. Οι χαρακτηρισμοί που χρησιμοποιούσε ήταν πολύ σκληροί σε πλείστες περιπτώσεις, όπως και τα επίθετα με τα οποία «στόλιζε» τους πολιτικούς του αντιπάλους, ιδιαίτερα τον Μακάριο, του οποίου ήταν στενός συνεργάτης και πολιτικός του σύμβουλος μέχρι την εξορία του από τους Βρετανούς. Μετά τη Ζυρίχη ήταν, μέχρι τον θάνατό του, ο μεγαλύτερός του πολέμιος. Τα περισσότερα άρθρα του στην «Εθνική» στρέφονταν κατά του Μακαρίου, του Καραμανλή, του Αβέρωφ και των Βρετανών, που επέβαλαν στον απατημένο κυπριακό λαό, όπως έλεγε, τη Ζυρίχη. Από τα βέλη του δεν γλύτωναν και αρχηγοί των κομμάτων καθώς και άλλοι επώνυμοι υποστηρικτές του Αρχιεπισκόπου. Αναφέρουμε μερικά μόνο από τα «κοσμητικά» επίθετα, με τα οποία τους στόλιζε: Για τον Μακάριο, τον Καραμανλή και τον Αβέρωφ, «νεκροθάφτες της Ενώσεως και Ολυμπιονίκες της Ζυρίχης». Για τους νεαρούς υπουργούς του Μακαρίου: «Αμούστακα κοπελλουρούδκια». Για τους στενούς συνεργάτες και φανατικούς οπαδούς του Αρχιεπισκόπου: «Λειχοπίνακες», «τρωκτικά του προϋπολογισμού», «Ιππότες του Τάγματος της μάσας», «Μαννοί του Κίλλη» και τον κυπριακό λαό «απατημένο».

Είναι δε παροιμιώδης πλέον η λέξη του περί «ζοππόβορτων», η οποία, παρότι υποτιμητική για όλους, έχει καθιερωθεί από τον λαό μας όταν αντιλαμβάνεται ότι τα κάνουμε θάλασσα.

Ως πολιτικός ήταν οξυδερκής, μαχητικός, χαλκέντερος, ακατάβλητος. Πολλά είχε προβλέψει, τα έγραφε, αλλά δυστυχώς Αθήνα και Λευκωσία δεν τον ελάμβαναν υπόψη και έπεφταν από το ένα λάθος στο άλλο. Είχα ζήσει κοντά του από το 1961 μέχρι τον θάνατό του το 1968. Πολλά στιγμιότυπα από τη ζωή του μού παραμένουν αξέχαστα. Πολλές φορές μού υπαγόρευε τα άρθρα, διότι οι λινοτυπίστες δυσκολεύονταν να καταλάβουν τα γράμματά του.

«Γιατρέ, με αδικείς…»

Μια φορά η ΠΑΣΥΔΥ, με υπόδειξη του Μακαρίου, οργάνωσε συγκέντρωση με θέμα «Αδέσμευτη Ανεξαρτησία, Αυτοδιάθεση - Ένωση», σε αντιπερισπασμό του συνθήματος της ελληνικής κυβέρνησης, «Αυτοδιάθεση- Ένωση» χωρίς ενδιάμεσους σταθμούς. Κύριος ομιλητής ήταν ο ΓΓ της συντεχνίας, Αλέξανδρος Τσαγκαρίδης. Σ’ ένα πύρινο, κυριολεκτικά, άρθρο του, αποκαλούσε τον Τσαγκαρίδη Μεγαλέξαντρο και «κοσμούσε» τον Μακάριο με πολύ σκληρούς χαρακτηρισμούς. Ήταν Παρασκευή, όταν έπρεπε να πάρω το άρθρο από το τυπογραφείο στον Δέρβη για διόρθωση. Δυστυχώς, το μεσημέρι αρρώστησε και τον πήραμε στην κλινική του Μαραγκού. Μόλις βράδιασε πήρα το άρθρο από το τυπογραφείο «Πρόοδος» και ξεκίνησα με το ποδήλατο για την κλινική. Όταν έφτασα, αντίκρισα έξω από τον κλινική και τα σκαλιά ένοπλους αστυνομικούς, οι οποίοι μου απαγόρευσαν να προχωρήσω. Εκεί που τους εξηγούσα πού πήγαινα, βγήκε από την κλινική ο νοσοκόμος του Μαραγκού και τους είπε να με αφήσουν να περάσω. Μόλις άνοιξα την πόρτα, είδα μπροστά μου να κάθεται στη γωνιά ο Μακάριος και ημικαθισμένος στο στρώμα ο Δέρβης. Δεν ήξερα πώς ν' αντιδράσω. Ο Δέρβης με έβγαλε από τη δύσκολη θέση, λέγοντας: «Άτε, ρε, βγάλ’ το άρθρο να το διορθώσουμε». Άνοιξα την πέτσινη τσάντα, έβγαλα το άρθρο και του το έδωσα κρατώντας τη διόρθωση, όπως ήταν καθισμένος στο κρεβάτι. «Κράτα το και διάβαζε», μου λέγει. «Καλύτερα να διαβάζεις εσύ», του είπα, γιατί γνώριζα ότι το άρθρο ήταν «φωτιά» κατά του Μακαρίου. Διότι στο σύνθημα του Γεώργιου Παπανδρέου «Αυτοδιάθεση- Ένωση», ο Αρχιεπίσκοπος, διά του Γ.Γ. της ΠΑΣΥΔΥ, Αλέξαντρου Τσαγγαρίδη, είχε αντιτάξει το σύνθημα «Αδέσμευτη Ανεξαρτησία - Αυτοδιάθεση, Ένωση». Ο Δέρβης άρχισε να διαβάζει και από τις πρώτες γραμμές, αφού χαρακτήρισε τον Αλέξανδρο Τσαγκαρίδη «Μεγαλέξανδρο», συνέχισε να χαρακτηρίζει τον Μακάριο «νεκροθάφτη της Ένωσης» και «ολυμπιονίκη της Ζυρίχης». Ο Μακάριος τον διέκοψε, λέγοντας: «Γιατρέ, με αδικείς», κι ο Δέρβης απάντησε: «Ακόμα παρακάτω ν' ακούσεις τι σου γράφω» και συνέχισε ακάθεκτος. Ο Μακάριος, έντονα ενοχλημένος σηκώθηκε να φύγει, οπότε ο Δέρβης, σε έντονο ύφος, του είπε: «Γιατί ήρθες να με δεις; Για να μεταδίδει το ραδιόφωνο και να γράφουν οι εφημερίδες, πόσο καλός είσαι, αφού ήρθες να δεις και τον μεγάλο σου αντίπαλο;». Ο Μακάριος, χωρίς να πει λέξη, άνοιξε την πόρτα κι έφυγε κλείνοντάς την με δύναμη. Κι ο Δέρβης, με μιαν αυταρέσκεια μού είπε: «Έννεν καλά που του έκαμα, ενόμιζεν ότι θα σιωπούσα;».

Όταν επισκέφτηκε την Κύπρο ως προσκαλεσμένος του Μακαρίου ο αρχηγός της ΕΡΕ, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, είχε δώσει δεξίωση προς τιμήν του ο αρχηγός της Ανώτατης Στρατιωτικής Δύναμης Αμύνης Κύπρου, Στρατηγός Γρίβας Διγενής, στην οποία προσκλήθηκε κι ο Δέρβης. Όταν πήγαινε προς το τέλος η δεξίωση, ο γιατρός Γλαύκος Κασουλίδης μού είπε: «Κάλεσ’ τον Δέρβη να πει κάτι στο Κανελλόπουλο για τη στάση της ΕΡΕ στο Κυπριακό». Μίλησα στον Δέρβη κι αυτός πλησίασε τον Κανελλόπουλο, στον οποίο είπε ότι η ΕΡΕ φέρει μεγάλη ευθύνη στο Κυπριακό με τη Ζυρίχη. Και τώρα ακόμη, ενώ στηρίζει την κυβέρνηση Στεφανόπουλου, υποστηρίζει και τον Μακάριο που διαφωνεί με τον Στεφανόπουλο. Και τότε του έριξε τη «βόμβα» λέγοντας: «Καλά, οι συνάδελφοι σε αποκαλούν φελό, δηλαδή ελαφρό στην πολιτική». Ο Κανελλόπουλος θίγηκε, διαμαρτυρήθηκε, αλλά ο Δέρβης συνέχισε: «Θα σου κάνω μια πρόβλεψη. Σύντομα θα ρίψεις την κυβέρνηση Στεφανόπουλου, για να ικανοποιήσεις τον Μακάριο». Ο Κανελλόπουλος και πάλι διαμαρτυρήθηκε, αλλά ο Δέρβης επέμενε. Και επειδή η δεξίωση είχε κιόλας διαλυθεί, Κανελλόπουλος και Δέρβης συμφώνησαν να συνεχίσουν τη συζήτηση την επόμενη μέρα στο αεροπλάνο, με το οποίο θα συνταξίδευαν στην Αθήνα. Σε λίγες μέρες η πρόβλεψη του Δέρβη επιβεβαιώθηκε. Ο Κανελλόπουλος έριξε τον Στεφανόπουλο. Κι έγινε εκείνος Πρωθυπουργός.

Τρικυμία εν κρανίω…

Μια μέρα, εκεί που καθόμασταν στο ιατρείο του και μου υπαγόρευε άρθρο, μπήκε ο γνωστός νομικός της Αμμοχώστου, Αντρέας Γαβριηλίδης, ανώτερο στέλεχος της Νομικής Υπηρεσίας. Μας διέκοψε για να πει στον γιατρό ότι «καιρός ήταν να συνεργαστεί με τον Μακάριο για το καλό της Κύπρου». Ο Δέρβης, που κατάλαβε ότι ο συνομιλητής του ήταν «πεμπάμενος» του Μακαρίου, τον ρώτησε: «Έπεψέ σε ο μάστρος σου ή ήρτες μόνος σου;». Κι ο Γαβρηλίδης απάντησε: «Εγώ σκέφτηκα σαν παλιός συνεργάτης σου στο Εθνικό Συμβούλιο να μεσολαβήσω». Αφού μίλησαν για μισή περίπου ώρα, ο Δέρβης τού είπε: «Για να συνεργαστώ με τον Μακάριο πρέπει να παραδεχθεί τα λάθη του και να επανέλθει στη γραμμή της Αυτοδιάθεσης – Ένωσης». Έφυγε ο Γαβριηλίδης και την άλλη μέρα η εφημερίδα «Φως», του Θάσου Τζυρκώτη, πρόβαλλε ως κύριο θέμα την «αποκλειστική είδηση», ότι ο Δέρβης συμφώνησε να συνεργαστεί με τον Μακάριο. Μόλις του πήρα την εφημερίδα και διάβασε τι έγραφε, «δεν τον χωρούσαν οι τόποι». Έγινε έξαλλος και άρχισε να υβρίζει τον Γαβριηλίδη. Στο μεταξύ, πήρε φωτιά το τηλέφωνό του. Συνεργάτες και φίλοι τον ρωτούσαν τι είναι αυτά που γράφει το «Φως». Τους εξηγούσε τι είχε γίνει και, όταν μετά από αρκετή ώρα ηρέμησε, μου είπε να πάρω χαρτί και μολύβι για να μου υπαγορεύσει το άρθρο του, που απαντούσε στον Γαβριηλίδη και είχε τίτλο «Τρικυμία εν κρανίω».

Ο Δέρβης σαν γιατρός ήταν «Καλός Σαμαρείτης». Οι άποροι όχι μόνο δεν πλήρωναν, αλλά και τους έδινε φάρμακα δωρεάν από τα δείγματα που του έπαιρναν οι φαρμακέμποροι. Στο ιατρείο οι ασθενείς έπαιρναν αριθμό και κάθονταν στον μεγάλο χώρο της υποδοχής, περιμένοντας, χωρίς να μπορεί κανένας να μπει στο εξεταστήριο, αν δεν ερχόταν η σειρά του. Όταν πέθανε, στο κατάστιχό του ήταν γραμμένοι αρκετοί ασθενείς που του χρωστούσαν συνολικά δεκάδες χιλιάδες λίρες, που, όπως μου έλεγε μετά από χρόνια η αείμνηστη σύζυγός του Κάτια, ποτέ δεν τα πήρε αυτά τα χρήματα.

Καταλήγοντας θ’ αναφερθώ στους στίχους του εθνικού μας ποιητή Διονύσιου Σολωμού, που είναι χαραγμένοι στον τάφο του, μετά από πρόταση του στενού φίλου και συνεργάτη του Γλαύκου Κασουλίδη, δείγμα της αγάπης και του ενδιαφέροντος που έτρεφε ο αείμνηστος Δέρβης για τον κυπριακό Ελληνισμό:

Δυστυχισμένε μου λαέ

Καλέ κι ηγαπημένε

Πάντοτ’ ευκολοπίστευτε

Και πάντ’ απατημένε…

Καλύτερο επιτύμβιο από τους στίχους αυτούς δεν θα μπορούσε να κοσμεί τον τάφο και ν’ αποδίδει την προσωπικότητα του μεγάλου πατριώτη, πολιτικού, αρθρογράφου και επιστήμονα Θεμιστοκλή Νικολάου Δέρβη, που η καταγωγή του ήταν από τη Δέρβη της μαρτυρικής Μικρασίας.