Η Ευρώπη στο μεταίχμιο, η νέα σχέση Τουρκίας - ΕΕ και η ανάγκη αναθεώρησης της στρατηγικής μας

Η έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την πορεία εναρμόνισης της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία δημοσιεύτηκε πρόσφατα, ήταν ένας πραγματικός κόλαφος για την Άγκυρα. «Εταίρος με το ζόρι», έγραψε μια γερμανική εφημερίδα.

Αν και αναγνωρίζεται η κρισιμότητα του ρόλου της Τουρκίας, επισημαίνεται, μεταξύ πολλών άλλων, ότι «η μονομερής εξωτερική πολιτική της Τουρκίας παρέμεινε σε αντίθεση με προτεραιότητες της ΕΕ», ενώ αναφέρεται επίσης ότι η Τουρκία «διαφωνεί πλήρως με την προσέγγιση της ΕΕ», στον πόλεμο στη Γάζα. Ως μελανό σημείο καταγράφεται και η ρητορική υποστήριξης της Χαμάς, από την Άγκυρα.

Το κράτος δικαίου συνεχίζει να πάσχει σοβαρά, η οικονομία νοσεί, το πολιτικό σύστημα απέχει παρασάγγας από αυτό που ορίζουμε ως ευρωπαϊκό.

Οι δε σχέσεις με τις γειτονικές χώρες, καταγγέλλεται ότι αγνοούν στοιχειώδεις κανόνες διεθνούς δικαίου και καλής γειτονίας.

Με λίγα λόγια, όπως ρητώς αναφέρεται στην έκθεση αξιολόγησης, η οποία επικυρώθηκε πρόσφατα από το Ευρωκοινοβούλιο, «εάν η τουρκική κυβέρνηση δεν αλλάξει δραστικά πορεία, η διαδικασία ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ δεν μπορεί να επαναληφθεί».

Άλλωστε έχει δοθεί πάρα πολύς χρόνος για να δοκιμαστεί η βούληση ή η ικανότητα της Τουρκίας να υιοθετήσει το κοινοτικό κεκτημένο και απέτυχε.

Οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις, που ξεκίνησαν τον Οκτώβρη του 2005, ουσιαστικά από το 2018, έχουν ανασταλεί, καθώς η Τουρκία διαρκώς οπισθοδρομεί σε ζητήματα ποιότητας δημοκρατίας, θεμελιωδών δικαιωμάτων και κράτους δικαίου.

Μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια από τα 35 κεφάλαια διαπραγμάτευσης η Τουρκία έχει κλείσει προσωρινά μόλις ένα!

Πρόκειται ουσιαστικά για το τέλος μίας εποχής, που σηματοδοτεί και την ανάγκη ανασχεδιασμού και της δικής μας στρατηγικής.

Η έκθεση αυτή ουσιαστικά έθεσε τέλος στην εποχή κατά την οποία η Τουρκία αντιμετωπιζόταν ως υποψήφιο κράτος μέλος, και αναπόδραστα οδηγεί στην αναζήτηση μίας άλλης μορφής εταιρικής σχέσης.

Σε κάθε περίπτωση τα νέα δεδομένα απαιτούν πλήρη επανασχεδιασμό της στρατηγικής μας που αφορά τις ευρωτουρκικές σχέσεις.

Η κατάσταση πλέον που θα αντιμετωπίσουμε είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη, καθότι:

Α. Υπάρχουν αρκετοί στην ΕΕ, οι οποίοι αντιμετωπίζουν με ανακούφιση την εξέλιξη αυτή και είναι έτοιμοι να προσφέρουν ανταλλάγματα, προκειμένου να παραμείνει η Άγκυρα σε δορυφορική τροχιά με την Ευρώπη.

Β. Η εξέλιξη αυτή προκύπτει σε μία περίοδο κατά την οποία έχει εντατικοποιηθεί η συζήτηση για το μέλλον της Ευρώπης και τον τρόπο λήψεως των αποφάσεων.

Γ. Τα τουρκικά αιτήματα για ειδική σχέση περιλαμβάνουν ζητήματα που αποτελούν κόκκινες γραμμές για τη χώρα μας, και τα οποία σειρά κρατών θα μπορούσαν όμως να αποδεχτούν. Γι’ αυτό πρέπει να είμαστε έτοιμοι για αντιπαράθεση με μερικούς εκ των Ευρωπαίων εταίρων μας.

Βεβαίως, με τις υπάρχουσες Συνθήκες λειτουργίας της ΕΕ, η Κύπρος έχει τη δυνατότητα να μπλοκάρει τις όποιες αποφάσεις αφορούν την Τουρκία. Το ζήτημα όμως είναι με ποιο κόστος θα το κάνουμε αυτό, αν παραστεί ανάγκη.

Γνωρίζουμε σχεδόν με ακρίβεια τα αιτήματα που θα καταθέσει η Τουρκία και τις χώρες που είναι έτοιμες να δεχτούν κάποια από αυτά. Για παράδειγμα, ξέρουμε ότι η Τουρκία θα απαιτεί την αναβάθμιση της Τελωνειακής της Ένωσης με την ΕΕ.

Για την Κύπρο δεν μπορεί να υπάρξει οποιαδήποτε αναβάθμιση εάν προηγουμένως η Τουρκία δεν εφαρμόσει την εν λόγω συμφωνία με όλες τις χώρες μέλη, περιλαμβανομένης και της Κύπρου. Πράγμα που αρνείται μέχρι σήμερα, παρά το γεγονός ότι αποτελεί συμβατική υποχρέωσή της, υπάρχουν σειρά ομόφωνων αποφάσεων της ΕΕ που την καλούν να το πράξει, ενώ για τον λόγο αυτό, η ΕΕ επέβαλε κυρώσεις στην Τουρκία παγώνοντας οκτώ διαπραγματευτικά κεφάλαια.

Ανάλογα οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε και ζητήματα όπως η άρση της απαίτησης της ΕΕ για βίζα από Τούρκους υπηκόους, αλλά και θέματα όπως αυτά της συμμετοχής της σε πυλώνες που αφορούν την Άμυνα και Ασφάλεια, στους οποίους πολλοί Ευρωπαίοι εταίροι με ικανοποίηση θα έβλεπαν τη συμμετοχή της Τουρκίας, αν και οι πρόσφατες τουρκικές θέσεις σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής συμβάλλουν σε υπονόμευση αυτής της στήριξης.

Τέλος, για μας υπάρχει το τεράστιο ζήτημα της κατοχής. Οποιοδήποτε βήμα, ειδικής σχέσης της Τουρκίας με την ΕΕ, οφείλει να συντονίζεται με πρόοδο στο Κυπριακό.

Τα πράγματα σίγουρα είναι δύσκολα, αλλά γι’ αυτό ακριβώς απαιτείται μελέτη, συγκροτημένη σκέψη, προτάσεις και αξιοποίηση των θεσμών προς όφελος τόσο της ΕΕ αλλά και της Κυπριακής Δημοκρατίας. Απαιτείται ορθή αξιολόγηση των δεδομένων και οξυμένα πολιτικά αντανακλαστικά αντίδρασης στις κρίσεις.

*Διδάκτωρ Σχεδιασμού Δημόσιας Πολιτικής