Ενεργειακές Κοινότητες στην ΕΕ και την Κύπρο
Η θέσπιση της δέσμης μέτρων «Καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους, (Clean Energy for all Europeans Package, CEP)[1] το 2019, αποτέλεσε το θεμέλιο λίθο για τη ρύθμιση των Ενεργειακών Κοινοτήτων στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EE).
Οι έννοιες «Κοινότητα Ανανεώσιμης Ενέργειας (ΚΑΕ)» και «Ενεργειακή Κοινότητα Πολιτών (ΕΚΠ)» εισήχθησαν μέσα από την Οδηγία (ΕΕ) 2018/2001 για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας[2] (γνωστή και ως RED II) και την Οδηγία (ΕΕ) 2019/944 για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας[3], αντίστοιχα, οι οποίες αποτελούν μέρος του συνόλου Κανονισμών και Οδηγιών της της δέσμης μέτρων «Καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους». Η Οδηγία RED II, όπως επίσης και η τροποποιητική Οδηγία (EE) 2023/2413[4] (γνωστή ως RED III), αποσκοπούν στη διευκόλυνση της ολοκλήρωσης και της συμμετοχής στην αγορά των Ενεργειακών Κοινοτήτων. Η εν λόγω νομική αναγνώριση σε επίπεδο ΕΕ επιτρέπει στις Ενεργειακές Κοινότητες να συμμετέχουν και να ανταγωνίζονται στην αγορά ενέργειας με ίσους όρους ανταγωνισμού.
Οι Ενεργειακές Κοινότητες αναφέρονται σε οργανισμούς ή ομάδες πολιτών που συνεργάζονται για την παραγωγή, την κατανάλωση, ή την κοινή διαχείριση ενέργειας. Συνήθως, οι Ενεργειακές Κοινότητες επιδιώκουν να επιτύχουν διάφορους στόχους, όπως η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, η προώθηση της αειφορίας, η ενίσχυση της τοπικής κοινότητας, η ενεργειακή δικαιοσύνη και η μείωση της ενεργειακής φτώχειας. Οι Ενεργειακές Κοινότητες μπορεί να περιλαμβάνουν διάφορα μέλη πέραν των πολιτών, όπως επιχειρήσεις, νοικοκυριά, σχολεία, και τοπικούς οργανισμούς. Μια Ενεργειακή Κοινότητα πρέπει να είναι προσβάσιμη σε όλους τους καταναλωτές, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που ανήκουν σε νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα ή ευάλωτα νοικοκυριά. Για να θεωρηθεί μια Ενεργειακή Κοινότητα σύμφωνα με το δίκαιο της ΕΕ, πρέπει να συσταθεί ως νομική οντότητα, επιτρέποντας της να έχει μια πιο επίσημη ύπαρξη με συναφή δικαιώματα και υποχρεώσεις.
Οι Ενεργειακές Κοινότητες ορίζονται ως ένα είδος «συλλογικού συστήματος αυτοκατανάλωσης ενέργειας». Σε αυτό το σύστημα συμμετέχουν «αυτοκαταναλωτές ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές που ενεργούν από κοινού», δηλαδή μια ομάδα τουλάχιστον δύο αυτοκαταναλωτών ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές οι οποίοι βρίσκονται στο ίδιο κτίριο ή πολυκατοικία (ή εντός άλλων χώρων αν επιτρέπεται από τα κράτη μέλη). Σύμφωνα με το δίκαιο της ΕΕ, στους αυτοκαταναλωτές εξασφαλίζεται το δικαίωμα να παράγουν, να καταναλώνουν, να αποθηκεύουν, να μοιράζονται και να πωλούν την αυτοπαραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια.
Οι Ενεργειακές Κοινότητες πρέπει επίσης να υπόκεινται σε αμερόληπτες και διαφανείς διαδικασίες, αντανακλώντας τις χρεώσεις δικτύου όταν καταναλώνουν ή τροφοδοτούν ηλεκτρική ενέργεια στο δίκτυο, χωρίς να εισάγονται δυσανάλογες διακρίσεις εις βάρος τους. Τα κράτη μέλη πρέπει τουλάχιστον να διασφαλίζουν ότι οι Διαχειριστές Συστήματος Διανομής (ΔΣΔ) συνεργάζονται και διευκολύνουν τις μεταφορές ενέργειας εντός των Ενεργειακών Κοινοτήτων. Τέλος, προβλέπεται ότι όλοι οι πελάτες που προμηθεύονται ενέργεια από τις Ενεργειακές Κοινότητες έχουν τα ίδια δικαιώματα με όλους τους υπόλοιπους καταναλωτές στην αγορά ενέργειας (π.χ. δικαίωμα σύνδεσης, δικαίωμα αλλαγής προμηθευτή, πρόσβαση σε πληροφόρηση). Ωστόσο, επειδή τα δικαιώματα αυτά εξαρτώνται κυρίως από την εθνική νομοθεσία, το επίπεδο προστασίας μπορεί να διαφέρει σημαντικά από χώρα σε χώρα.
Πέραν του υφιστάμενου νομικού πλαισίου της ΕΕ που ορίζει και υποστηρίζει τις Ενεργειακές Κοινότητες, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέσπισε το 2022 την πρωτοβουλία «Αποθετήριο Ενεργειακών Κοινοτήτων (Energy Communities Repository)[5]», που αποσκοπεί στη διάδοση βέλτιστων πρακτικών και στην παροχή τεχνικής βοήθειας για την ανάπτυξη πρωτοβουλιών Ενεργειακών Κοινοτήτων σε ολόκληρη την ΕΕ. Το Αποθετήριο Ενεργειακών Κοινοτήτων βοηθά τους τοπικούς φορείς - συμπεριλαμβανομένων των πολιτών, των τοπικών αρχών και των επιχειρήσεων - με τη δημιουργία και την προώθηση έργων καθαρής ενέργειας που καθοδηγούνται από Ενεργειακές Κοινότητες σε αστικές περιοχές σε ολόκληρη την Ευρώπη. Στην Κύπρο, ο Δήμος Στροβόλου αποτελεί ένα παράδειγμα αποδέχτη αυτής της τεχνικής βοήθειας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μέσω του Αποθετηρίου Ενεργειακών Κοινοτήτων.
Υπάρχει σήμερα μεγάλος αριθμός Ενεργειακών Κοινοτήτων σε ορισμένες περιοχές της Βόρειας και Δυτική Ευρώπης, ενώ παραμένουν σχεδόν ανύπαρκτες στην υπόλοιπη της ΕΕ. Σύμφωνα με τον χάρτη των Ενεργειακών Κοινοτήτων της ΕΕ, υπάρχουν περίπου 9.200 Ενεργειακές Κοινότητες στην ΕΕ. Περισσότερες από τις μισές βρίσκονται στη Γερμανία, με την Ολλανδία, τη Δανία, την Αυστρία και την Ιρλανδία να ακολουθούν. Δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου Ενεργειακές Κοινότητες στην Ανατολική Ευρώπη, αλλά ούτε και στην Κύπρο.
Στην Κύπρο, το νομοθετικό πλαίσιο (για την προώθηση και ενθάρρυνση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και την ρύθμιση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας) μεταφέρει στο εθνικό δίκαιο τις διατάξεις των αντίστοιχων Ευρωπαϊκών Οδηγιών. Περιλαμβάνει ορισμούς για τις «Κοινότητες Ανανεώσιμης Ενέργειας (ΚΑΕ)» και «Ενεργειακές Κοινότητες Πολιτών (ΕΚΠ)» και καθορίζει τις αρμοδιότητες της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας Κύπρου (ΡΑΕΚ), που περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τη σύνταξη ενός πλαισίου που θα επιτρέπει στις Ενεργειακές Κοινότητες, σε μεταγενέστερο στάδιο με ρυθμιστικές αποφάσεις, να μπορούν να συμμετέχουν στην αγορά χωρίς διακρίσεις.
Η ΡΑΕΚ βρίσκεται σε διαδικασία διαμόρφωσης των ρυθμιστικού πλαισίου για τις Ενεργειακές Κοινότητες. Παράλληλα, τον Ιανουάριο του 2023, εγκρίθηκαν κατευθυντήριες γραμμές πολιτικής του Υπουργού Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας (Υπουργικές Κατευθυντήριες Γραμμές) σε σχέση με τη λειτουργία της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, οι οποίες εμπεριέχουν κατευθύνσεις και για τις Ενεργειακές Κοινότητες.
Προσβλέπουμε ότι σύντομα θα δούμε την άνθιση των Ενεργειακών Κοινοτήτων και στην Κύπρο. Η συλλογική διάσταση της δέσμευσης των πολιτών, μπορεί να συμβάλει όχι μόνο σε μια «εξυπνότερη» χρήση της ενέργειας, αλλά και στην αύξηση της παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, κλειδιά για τη δημιουργία ενός βιώσιμου μέλλοντος.
[1] https://energy.ec.europa.eu/topics/energy-strategy/clean-energy-all-europeans-package_en?prefLang=el
[2] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32018L2001
[3] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32019L0944
[4] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=OJ:L_202302413
[5] https://energy-communities-repository.ec.europa.eu/index_en
- Energy Expert, ideopsis Ltd
