Πίσω από την αναστολή εμπορικών σχέσεων Τουρκίας - Ισραήλ

Η Τουρκία ανακοίνωσε την περασμένη εβδομάδα ότι ανέστειλε όλες τις εμπορικές συναλλαγές με το Ισραήλ έως ότου επιτραπεί η παροχή βοήθειας στη Γάζα ανεμπόδιστα. Παρά τους ισχυρισμούς που κυκλοφόρησαν από ισραηλινής πλευράς, ότι οι εμπορικές συναλλαγές συνεχίζονται, ο Τούρκος Yπουργός Εμπορίου Ομέρ Μπολάτ είπε: «Οι δηλώσεις του Ισραηλινού Υπουργού Εξωτερικών είναι απολύτως φανταστικές και δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα». Οι σχέσεις των δυο χωρών βρίσκονται στο ναδίρ μετά την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023 και την απάντηση του Ισραήλ στη Γάζα. Η πιο πάνω κίνηση της Τουρκίας για διακοπή των εμπορικών σχέσεων θα πρέπει να αναλυθεί πέραν της φιλοπαλαιστινιακής αντζέντας του ΑΚΡ και να αναζητηθούν βαθύτερα αίτια, τα οποία αφορούν τις εσωτερικές πολιτικές ισορροπίες που παλεύει να κρατήσει Ερντογάν.

Ποιος βγαίνει ζημιωμένος;

Η Τουρκία έχει μεγάλο εμπορικό πλεόνασμα με το Ισραήλ, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών, με 5,4 δισ. δολάρια σε εξαγωγές στο Ισραήλ πέρυσι και 1,64 δισ. δολάρια σε εισαγωγές. Η απόφαση της Τουρκίας είναι απίθανο να έχει σημαντικό μακροοικονομικό αντίκτυπο σε κάποιαν από τις δύο χώρες, αν και ο κατασκευαστικός τομέας του Ισραήλ φαίνεται ευάλωτος και θα μπορούσε να υπάρξει κάποια ανοδική πίεση στο Ισραήλ στον πληθωρισμό των τροφίμων, σύμφωνα με την Capital Economics.

Την ίδια ώρα η αναστολή του εμπορίου από την Άγκυρα θα μπορούσε να ενισχύσει την προσεκτική προσέγγιση της ισραηλινής κεντρικής τράπεζας για τη μείωση των επιτοκίων. Ο οικονομολόγος αναδυόμενων αγορών της Capital, Liam Peach, σημειώνει: «Το εμπόριο με το Ισραήλ είναι γενικά μικρό για την Τουρκία, αντιπροσωπεύοντας το 2,0% των εξαγωγών αγαθών της (0,5% του ΑΕΠ) και λιγότερο από το 0,5% των εισαγωγών της. Η απαγόρευση του εμπορίου είναι πιθανό να έχει περιορισμένο αντίκτυπο στη δική της οικονομία». Όπως σημειώνεται, το «πρόβλημα» είναι μεγαλύτερο θέμα για το Ισραήλ, κυρίως από την πλευρά των εισαγωγών, αφού η Τουρκία ήταν ο έκτος μεγάλος εμπορικός εταίρος του Ισραήλ το 2023.

Δημοσιεύματα αναφέρουν πως Ισραηλινοί εισαγωγείς διερευνούν έμμεσες οδούς για τη μεταφορά αγαθών μέσω τρίτων χωρών, όπως η Σλοβενία, παρά το γεγονός ότι αυτές οι διαδρομές είναι μεγαλύτερες και ακριβότερες. Επιπλέον, ορισμένοι μπορεί να χρειαστεί να στραφούν από Τούρκους προμηθευτές σε πιο δαπανηρές εναλλακτικές στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ.

Tα αίτια της απόφασης

Ο τουρκικής καταγωγής αναλυτής στο Washington Institute Soner Cagaptay εκτιμά πως η Άγκυρα πίστευε προηγουμένως ότι η σύγκρουση στη Γάζα θα τελείωνε εντός μηνών. Τώρα φαίνεται να πιστεύει ότι η κρίση είναι στα πρόθυρα να μετατραπεί σε σύγκρουση χωρίς τέλος. Επίσης, η Άγκυρα ανησυχεί ότι ο Νετανιάχου μπορεί να παραμείνει στο προσκήνιο περισσότερο απ' ό,τι αναμενόταν - ακόμα και αν χάσει στις πρόωρες εκλογές, οι Τούρκοι ηγέτες πιστεύουν ότι μπορεί να επιστρέψει στις επόμενες πρόωρες εκλογές. Επιπλέον το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Ερντογάν υπέστη ηχηρές ήττες στις τοπικές εκλογές στις 31 Μαρτίου.

Η τελευταία εξέλιξη κρίνεται σημαντική σε γενικούς πολιτικούς όρους, επειδή οι υποψήφιοι του AKP έχασαν τις δημαρχιακές εκλογές σε μεγάλες πόλεις όπως η Κωνσταντινούπολη, η Άγκυρα και η Σμύρνη, οδηγώντας το κόμμα στη δεύτερη θέση στις εθνικές εκλογές για πρώτη φορά μετά από δύο δεκαετίες.

Ο πονοκέφαλος του ΥRP

Ακόμη πιο ανησυχητικό για τον Ερντογάν -και για τις σχέσεις της Τουρκίας με το Ισραήλ- είναι η ενδυνάμωση του ακροδεξιού Νέου Κόμματος Πρόνοιας (YRP), το οποίο έχει κερδίσει σχεδόν 7% στις εθνικές δημοσκοπήσεις, απομάκρυνε πολλούς υποστηρικτές στην ευάλωτη δεξιά πλευρά του Ερντογάν και κατέλαβε μερικές πόλεις-κλειδιά από το AKP. Εκτός από τις διάφορες μισογυνιστικές, αντισημιτικές και αντι-LGBTQ θέσεις, το YRP είναι σφόδρα κατά του Ισραήλ.

Όπως σημειώνει ο Cagaptay, το τουρκικό κοινό στη συντριπτική του πλειοψηφία στέκεται στο πλευρό των Παλαιστινίων και είναι πρόθυμο να στηρίξει πολιτικές δυνάμεις και πρόσωπα που θα απαιτήσουν σκληρότερες πολιτικές έναντι του Ισραήλ. Άλλωστε, έχουν παρακολουθήσει την κρίση της Γάζας σχεδόν αποκλειστικά μέσα από το πρίσμα των στρατιωτικών επιχειρήσεων του Ισραήλ - η βία της Χαμάς απουσίαζε σε μεγάλο βαθμό από τις τουρκικές τηλεοπτικές οθόνες και πολλοί πολίτες δεν γνωρίζουν ότι η ισλαμική ομάδα εξακολουθεί να κρατά σχεδόν 120 Ισραηλινούς ομήρους. Την ίδια ώρα το YRP, το οποίο έχει αυτοχαρακτηριστεί ως «πιο φρέσκια και γνήσια πολιτική ισλαμιστική» εκδοχή του AKP του Ερντογάν, είναι έτοιμο να διπλασιαστεί εναντίον του Ισραήλ. Δεδομένης της οικονομικής στασιμότητας και της έλλειψης ουσιαστικής δράσης του Ερντογάν στη Γάζα, περισσότεροι από τους ψηφοφόρους του αναζητούν ένα «νέο AKP» και φαίνεται πιθανό να μεταναστεύσουν στο YRP.

Επομένως, σε γενικό πλαίσιο, «για να αποτρέψει τη μετανάστευση περισσότερων ψηφοφόρων στο YRP, ο Ερντογάν σκληραίνει την πολιτική της Τουρκίας εναντίον του Ισραήλ από τις αρχές Απριλίου και πιθανότατα θα αισθανθεί μικρή πίεση να αλλάξει αυτήν την πορεία, δεδομένου του τέλους του σύντομου διπλωματικού ειδυλλίου του με τον Μπάιντεν και της αυξανόμενης τουρκικής αντίληψης ότι ο Νετανιάχου είναι εδώ για να μείνει. Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι η Άγκυρα δεν θα αισθάνεται πλέον την ανάγκη να προσαρμόζει τις επικρίσεις της για τον πόλεμο της Γάζας. Στην πραγματικότητα, μπορεί να εξετάσει περαιτέρω ενέργειες πέρα από τη ρητορική».

Απίθανες οι ενεργειακές επιπτώσεις

Η απόφαση της Τουρκίας είναι απίθανο να έχει ουσιαστικό αντίκτυπο στην ενεργειακή ασφάλεια του Ισραήλ. Το Ισραήλ εισάγει μέρος του αργού πετρελαίου του από το Αζερμπαϊτζάν, μέσω της Τουρκίας, και αυτό το εμπόριο φαίνεται ότι θα συνεχιστεί. Η μερίδα του λέοντος των ισραηλινών εισαγωγών αργού προέρχεται από διεθνείς εμπόρους, με επικεφαλής τον ελβετικό κολοσσό Vitol, καθώς και από μεγάλες εταιρείες όπως η Chevron και η Exxon Mobil.

Μια επίσης σημαντική είδηση είναι οι ισχυρισμοί Τούρκων αναλυτών ότι η συμφωνία που υπεγράφη μεταξύ της Τουρκικής Εταιρείας Αγωγών και Μεταφοράς Πετρελαίου (Botaş) και της αμερικανικής ExxonMobil για προμήθεια υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) θα μπορούσε να καταστήσει την Τουρκία πιο ενεργό παίκτη σε περιφερειακά ενεργειακά έργα, γεγονός που θα μπορούσε να πυροδοτήσει νέες διαπραγματεύσεις για την εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων γύρω από την Κύπρο και την κατανομή των εσόδων.