Το πρόβλημα των δασικών πυρκαγιών και η αντιμετώπισή τους: γνώσεις και εμπειρίες

Η εβδομάδα 13 με 19 Μαΐου είχε ορισθεί για το 2024 ως Εβδομάδα Προστασίας των Δασών μας με σκοπό να προβληθεί η ανάγκη για την προστασία τους από τη χειρότερη απειλή, τις πυρκαγιές. Το πρόβλημα των δασικών πυρκαγιών είναι ένα δύσκολο και πολύπλοκο πρόβλημα το οποίο, πλέον, συνιστά και θέμα ασφάλειας. Σύμφωνα με την Εθνική Αξιολόγηση Κινδύνων της Κυπριακής Δημοκρατίας του 2018, οι δασικές πυρκαγιές παρουσιάζουν τον υψηλότερο κίνδυνο, σε σύγκριση με τις άλλες φυσικές καταστροφές όπως τους σεισμούς, τις πλημμύρες και τη διάβρωση των ακτών. Τα τελευταία 25 χρόνια είχαμε 9 θανάτους, 83 τραυματισμούς, καταστροφή 48 υποστατικών καθώς και καταστροφή 14 πυροσβεστικών οχημάτων και 21 άλλων οχημάτων και μηχανημάτων. Η οικονομική ζημιά από την απώλεια των δασικών εκτάσεων από μόνη της προκαλεί αίσθηση, αφού εκτιμάται ότι υπερβαίνει τα €50.000.000 τον χρόνο.

Η έκρηξη και η εξάπλωση των δασικών πυρκαγιών αναμένεται ότι θα συνεχίσει να χειροτερεύει για δύο κύριους λόγους: την εγκατάλειψη της υπαίθρου και την κλιματική αλλαγή. Ένα δύσκολο και πολύπλοκο πρόβλημα που χειροτερεύει και μόνο μ’ ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης μπορεί να αντιμετωπισθεί. Μάλιστα, πρέπει να υπάρχει συνεχής και εφ’ όλης της ύλης βελτίωση και των τριών πυλώνων του συστήματος: της πρόληψης, της ετοιμότητας και της κατάσβεσης.

Τρόποι βελτίωσης

Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια έχει επιτελεστεί σημαντική πρόοδος, πλην όμως αυτά που απομένουν για να γίνουν είναι πιο πολλά από αυτά που έχουν γίνει. Δεν είναι μόνον εμείς που δεν προετοιμαζόμαστε όπως θα έπρεπε, φαίνεται πως το πρόβλημα είναι γενικότερο, τόσο στο ευρωπαϊκό, όσο και στο παγκόσμιο επίπεδο. Το βλέπουμε σε ειδικές εκθέσεις (Έκθεση «European Climate Risk Assessment» του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος που δημοσιεύθηκε στις 11 Μαρτίου, 2024), δυστυχώς το βλέπουμε και στο πεδίο με τις μεγάλες καταστροφικές πυρκαγιές. Βλέποντας να μη γίνονται αυτά που πρέπει για την αντιμετώπιση του προβλήματος, είχα πει και επαναλαμβάνω και τώρα πως «έρχονται χρόνια δύσκολα». Αφορμή γι’ αυτό το άρθρο μου απετέλεσε το γεγονός ότι, αν και υπάρχει σωρεία θεμάτων, τις συζητήσεις για τις δασικές πυρκαγιές πάντοτε μονοπωλούν τα πτητικά μέσα. Δεν μπορεί να περνά απαρατήρητο το γεγονός ότι δεν υπάρχουν οδηγοί για τα νέα μηχανήματα που έχουν παραληφθεί, μεταξύ των οποίων και οι προωθητές γαιών, οι οποίοι είναι εξίσου σημαντικοί όπως τα πτητικά μέσα, ή ότι βρισκόμαστε στην περίοδο υψηλού κινδύνου και δεν έχουν ακόμη πληρωθεί οι κενές θέσεις των δασοπυροσβεστών. Βασιζόμενος στις γνώσεις και εμπειρίες μου, παρουσιάζονται και/ή σχολιάζονται πιο κάτω τα σημεία στα οποία πρέπει να εστιαστεί η περαιτέρω βελτίωση του δικού μας συστήματος.

(α) Διάθεση των απαραίτητων δυνάμεων και μέσων

(β) Ανάγκη για εφαρμογή στις περιοχές υπαίθρου ενός ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρισης των πυρκαγιών, όμοιο με αυτό που εφαρμόζεται από το Τμήμα Δασών στη ζώνη ευθύνης του, καθώς και η ανάθεση της αρμοδιότητας στο Τμήμα Δασών. Την ευθύνη όμως για την προστασία των οικισμών, μεμονωμένων κατοικιών, υποστατικών και υποδομών θα την έχει η Πυροσβεστική Υπηρεσία.

(γ) Ανάγκη για διαχείριση της βλάστησης. Ενώ η βλάστηση είναι ο μόνος από τους τρεις μόνιμους παράγοντες που καθορίζουν τον κίνδυνο έκρηξης και επέκτασης των πυρκαγιών επί του οποίου δύναται να παρέμβει ο άνθρωπος, δεν έχουν γίνει όσα έπρεπε να γίνουν. Εφαρμογή των Σχεδίων Διαχείρισης της βλάστησης όπου μεταξύ άλλων περιλαμβάνονται:

(δ) Διάταξη των δυνάμεων. Διασπορά των δυνάμεων, έτσι ώστε να υπάρχει έγκαιρη ανίχνευση και επέμβαση και κατά κανόνα ο μέγιστος χρόνος της επέμβασης να είναι τα δέκα (10) λεπτά, με ικανοποιητικό αριθμό δυνάμεων.

(ε) Έγκαιρη κινητοποίηση ικανοποιητικού αριθμού δυνάμεων. Αξιολόγηση της πυρκαγιάς και κινητοποίηση ικανοποιητικού αριθμού δυνάμεων στον χρόνο μηδέν. «Αν μια πυρκαγιά έχει τη δυναμική να εξελιχθεί σε μεγάλη καταστροφική πυρκαγιά, μην περιμένεις, κινητοποίησε στον χρόνο μηδέν τόσες δυνάμεις, όσες απαιτούνται για την κατάσβεση μιας μεγάλης πυρκαγιάς». Η κινητοποίηση των δυνάμεων στη βάση Σχεδίων. Πάντοτε παραμένει μια ελάχιστη δύναμη στη βάση ενός Σχεδίου η οποία δεν κινητοποιείται επ’ ουδενί λόγω. Η αρχή αυτή αποτελεί «Νόμο» και δεν πρέπει να υπάρχει «παράβαση».

(στ) Ναι στην αεροπυρόσβεση, όμως τα πτητικά μέσα δεν είναι πανάκεια. Τα πτητικά μέσα δεν μπορούν να κατασβήσουν από μόνα τους μια πυρκαγιά - σε μια μεγάλη πυρκαγιά, μπορεί και να μην μπορούν να επιχειρήσουν. Τα πτητικά μέσα είναι αποτελεσματικά στο αρχικό στάδιο. Ορθός ο στρατηγικός στόχος για δέκα πρωτεύοντα μικρά πτητικά μέσα (οκτώ αεροπλάνα και δύο ελικόπτερα, έξι ιδιόκτητα και τέσσερα με μίσθωση), σε πρώτη φάση, διασκορπισμένα, για να υπάρχει έγκαιρη επέμβαση στο αρχικό στάδιο. Φαίνεται ότι, ενώ όλοι μιλούμε ότι πρέπει να επενδύουμε περισσότερο στην πρόληψη, το σύστημα επενδύει περισσότερο στην αεροπυρόσβεση και την καταστολή.

(ζ) Η απόφαση για μεταφορά της αεροπυρόσβεσης από το Τμήμα Δασών στην Εθνική Φρουρά δεν είναι ορθή. Η εν λόγω θέση έχει τεκμηριωθεί πλήρως με σχετικό Σημείωμα και δεν είναι του παρόντος η ανάπτυξή της. Κατά την ταπεινή μου άποψη, αρκεί να λεχθεί ότι, η εν λόγω απόφαση, λήφθηκε όχι μόνο χωρίς μελέτη, αλλά χωρίς καν να εξηγείται το σκεπτικό.

(η) Έχοντας υπόψη ότι δεν έχει ληφθεί οποιαδήποτε απόφαση για βελτίωση του καθεστώτος λειτουργίας της Μονάδας Πτητικών Μέσων, λόγω των σοβαρών κινδύνων που εγκυμονούν στην ασφάλεια των πτητικών επιχειρήσεων, η λειτουργία της Μονάδας πρέπει άμεσα να ανασταλεί.

(θ) Αξιοποίηση τεχνολογίας, κατά κανόνα συμπληρωματικά του υφιστάμενου συστήματος, όπως Αυτόματα Συστήματα Ανίχνευσης Πυρκαγιών, Μη Επανδρωμένα αεροσκάφη, Τηλεπικοινωνιακά Συστήματα, κ.λπ., για έγκαιρη ανίχνευση, μεταφορά εικόνας και εντοπισμό των δραστών που θέτουν σκόπιμα πυρκαγιές.

(ι) Σχέδια Διαχείρισης Κρίσεων. Οι κρίσεις δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο από έναν Φορέα, είναι απαραίτητη η εμπλοκή όχι μόνο όλων των αρμοδίων Φορέων, αλλά του συνόλου της Πολιτείας, γι’ αυτό και χαρακτηρίζονται και κρίσεις. Είναι τα Σχέδια Διαχείρισης Κρίσεων που θα διασφαλίσουν τον συντονισμό και την αποτελεσματικότητα και όχι η δημιουργία συντονιστικού φορέα.

(ια) Ολοκλήρωση της ετοιμασίας (καταγραφής) του Πλαισίου (Εγχειριδίου) Διαχείρισης των Δασικών Πυρκαγιών με συμπλήρωση των κενών που παρουσιάζονται σήμερα, όπως η καταγραφή της γενικής πολιτικής και των αρχών διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών, καθώς και η καταγραφή κατευθυντηρίων γραμμών για τις μεθόδους και πρακτικές των επιχειρήσεων κατάσβεσης των πυρκαγιών.

(ιβ) Στο πλαίσιο βελτίωσης της εκπαίδευσης απαιτείται η ανάπτυξη ενός πλήρους συστήματος εκπαίδευσης όπου θα καθορίζονται όλες οι θέσεις εργασίας του συστήματος διαχείρισης της κατάσβεσης των πυρκαγιών, τα προσόντα και η εκπαίδευση για κάθε θέση εργασίας η οποία απαραιτήτως να είναι πιστοποιημένη.

(ιγ) Αντιμετώπιση του μεγάλου αριθμού των εκ προθέσεως πυρκαγιών οι οποίες αγγίζουν σχεδόν το 40% και συνιστούν ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα, αφού, όσο και να επενδύσουμε στην πρόληψη, δεν θα επιτευχθούν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Όνειρό μου η εγκατάσταση ενός συστήματος ικανού για λειτουργία 24/7/365. Εκτιμώ ότι, σύντομα, θα υπάρχει μια τέτοια δυνατότητα είτε με αεροπλάνο κατάλληλα εξοπλισμένο, είτε με μη επανδρωμένα αεροσκάφη, είτε με δορυφόρο.

(ιδ) Ανάγκη να αποδοθεί ακόμη μεγαλύτερη σημασία στη διερεύνηση των αιτιών. Να εργαζόμαστε στη διερεύνηση των αιτιών, με τον ίδιο ζήλο όπως με την κατάσβεση. Θα βοηθήσει τα μέγιστα.

(ιε) Η ανάγκη για διεθνή συνεργασία ολοένα και θα είναι μεγαλύτερη. Για να είναι αποτελεσματική, είναι απαραίτητο να καθοριστεί μέγιστος χρόνος ανάπτυξης της βοήθειας, ο οποίος πρέπει να είναι όσο το δυνατό πιο μικρός.

«Έρχονται χρόνια δύσκολα»

Καταληκτικό σχόλιο. Εν συντομία και με πιο απλά λόγια, οι πυρκαγιές που βιώνουμε σήμερα δεν είναι οι πυρκαγιές που είχαμε, δεν είναι οι πυρκαγιές που ξέραμε. Έχουν αλλάξει και αλλάζουν συνεχώς. Αν αφεθούν τα πράγματα ως έχουν, να γνωρίζουμε ότι, στο πέρασμα των χρόνων, θα υπάρξουν ευνοϊκές συνθήκες που στην περίπτωση που ξεσπάσει πυρκαγιά και δεν κατασβηστεί στο πολύ αρχικό της στάδιο, η βιαιότητα του φαινομένου θα είναι τόσο έντονη, που καμιά δύναμη δεν θα μπορεί να τη σταματήσει, γιατί εκατομμύρια τόνοι ξηρών κλαδιών, βελονών, ρητινών και αιθέριων ελαίων θα δίνουν τόση τροφή στις φλόγες και τέτοια ταχύτητα, που όλες οι ανθρώπινες δυνάμεις και όλα τα δασοπυροσβεστικά μέσα να συγκεντρωθούν επί τόπου, δεν θα μπορέσουν να προσφέρουν τίποτε. Ακριβώς όπως συμβαίνει με μια έκρηξη εκρηκτικών. Θα έχουμε πυρκαγιές χειρότερες της πυρκαγιάς του Αρακαπά το 2021. Αυτή είναι η χειροτέρευση του προβλήματος και από εδώ έχει εξαχθεί και το συμπέρασμα ότι «έρχονται χρόνια δύσκολα». Ανάγκη, λοιπόν, για αποφάσεις σήμερα.

Χαράλαμπος Αλεξάνδρου, Τέως Διευθυντής Τμήματος Δασών