Λείπει η σηροτροφία από το Πάσχα; Ένα είδος λαϊκής τέχνης στην Κύπρο με δρόμο από μετάξι

Η φύση πάντα μας εκπλήσσει, με όσα μας χαρίζει απλόχερα. Ένα από αυτά τα «δώρα» της είναι και η παραγωγή του μεταξιού, και ειδικότερα η διαδικασία της, που σε κάνει να νιώθεις ευγνώμων για την ομορφιά της ζωής. Στην Κύπρο η τέχνη του μεταξιού είναι γνωστή από το 1500 μέχρι και σήμερα, όταν τα πρωτοβυζαντινά χρόνια, κατά το τέλος του 5ου με αρχές του 6ου αιώνα, εισήχθησαν οι πρώτοι σπόροι – αβγά μεταξοσκώληκα στην Κύπρο. Σύμφωνα με την παράδοση, λέγεται ότι οι σπόροι έφθασαν από την Κίνα κρυφά μέσα στα μπαστούνια δύο μοναχών, οι οποίοι ήθελαν να φέρουν στη χώρα αυτό το πολύτιμο αγαθό, ώστε να ενισχύσουν την κυπριακή οικονομία.

Αερόστατα από μετάξι

Οι Κύπριοι αγκάλιασαν τη νέα τέχνη και άρχισαν να φτιάχνουν τα πρώτα μεταξένια κεντήματα ως δείγμα πολυτέλειας και αρχοντιάς μέσα στην τοπική κοινωνία. Κυρίως ασχολούνταν ερασιτεχνικά για να μπορούν να τα φορούν ή να στολίζουν τα σπίτια τους με μοναδικές δημιουργίες. Βέβαια, με το πέρασμα των χρόνων η μεταξωτή κλωστή απέκτησε κι άλλη χρήση. Κατά την Αγγλοκρατία, οι Άγγλοι κατασκεύαζαν τα αερόστατά τους με την ανθεκτική αυτή κλωστή, την οποία παρήγαγαν οι ίδιοι, κάτω από αυστηρή παρακολούθηση, στο πρώτο σηροτροφείο – μεταξουργείο που ίδρυσαν στη Γεροσκήπου της Πάφου.

Με μεταξωτή κλωστή κατασκεύαζαν οι Άγγλοι τα αερόστατα λόγω ανθεκτικότητας

Δεν λείπει από το Πάσχα

Σήμερα στην Κύπρο, οι πραγματικοί γνώστες αυτής της παραδοσιακής τέχνης λιγοστεύουν. Πρόκειται για μιαν ασχολία χρονοβόρα, που απαιτεί υπομονή, γνώση και ταλέντο. Όπως κάθε είδος τέχνης, άλλωστε. Βέβαια, η συγκεκριμένη τέχνη έχει μια σταθερή σχέση με το Πάσχα, αφού πάντα το μεγάλωμα του μεταξοσκώληκα εμπίπτει σε αυτό, καθώς από τις αρχές Απριλίου μέχρι τα τέλη Μαΐου οι κλιματικές συνθήκες είναι πιο ευνοϊκές για την ανάπτυξη του μεταξοσκώληκα και την καλλιέργεια των μουριών. Το Πάσχα, λοιπόν, χαρακτηρίζεται η καταλληλότερη περίοδος για τη σηροτροφία, δηλαδή για την εκτροφή του μεταξοσκώληκα. Ενός σκώληκα εργατικού, ήσυχου, ανεξάρτητου, λαίμαργου, με εξαιρετικά απαλό δέρμα. Από τη στιγμή που θα γεννηθεί, βιάζεται να γονιμοποιηθεί. Μέσα από τη ζωή και την αναγέννησή του μας χαρίζει ένα από τα πιο ακριβά και αρχοντικά υλικά του κόσμου: Το μετάξι, το οποίο χρησιμοποιείται διαχρονικά σε διάφορα προϊόντα, όπως ρούχα, τραπεζομάντηλα, κρέμες μαλλιών και σώματος.

Τεχνίτρια 88 ετών

Η «Σ» επισκέφθηκε τον χώρο της σηροτρόφου, Άννας Τσιηφτέ – Καζακαίου, στον οποίο εκτρέφει μεταξοσκώληκες και παράγει την πιο ακριβή κλωστή του κόσμου, δημιουργώντας έργα τέχνης από μεταξοκλωστή. Κάδρα από κουκούλια μεταξοσκώληκα σε σχήμα λουλουδιού, αλλά και μπλούζες από κουκουλοκλωστή είναι μερικά από τα εργόχειρα ανεκτίμητης αξίας, που δημιουργούν η ίδια μαζί με τη μητέρα της, μοναδική εν ζωή στην Κύπρο, τεχνίτρια στην ύφανση και παραγωγή με το αδράχτι, Ελένη Τσιηφτέ. Η κ. Τσιηφτέ - Καζακαίου διατηρεί την παράδοση της τέχνης του μεταξιού από τη μητέρα της, η οποία φτιάχνει με τόση μαεστρία την πιο λεπτή αγαπημένη της κουκουλοκλωστή, δηλαδή κλωστή που βγαίνει από τα κουκούλια των μεταξοσκωλήκων. Η κ. Ελένη από μικρό κοριτσάκι 8 ετών έδειξε ενδιαφέρον για τη σηροτροφία και ξεκίνησε να μαθαίνει την τέχνη της ύφανσης της κλωστής από τη γιαγιά της στο Παλαιοχώρι. Από τότε μέχρι και σήμερα, η αγάπη της σε αυτό παραμένει σταθερή και οι ικανότητές της υψηλές και ασυναγώνιστες. Δεν είναι μόνο η εξάσκηση, είναι και το ταλέντο, όπως θα διαπιστώσει κανείς, όταν δει με πόση ευκολία και επιτυχία στριφογυρίζει το αδράχτι με τα χέρια της και μέσα από τα δάκτυλα αναδύεται η κουκουλοκλωστή.

Πρώτη εκπαιδεύτρια

Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με αυτή την τέχνη, ρωτάω την κ. Τσιηφτέ - Καζακαίου. «Είναι μια τέχνη, την οποία διατηρούσε η μητέρα μου, η οποία σήμερα είναι 88 ετών, και ως νηπιαγωγός τη δίδασκα στο νηπιαγωγείο. Επίσης, και μέσα από την άτυπη ομάδα νέων Youth Forum of Cyprus και των ευρωπαϊκών προγραμμάτων, την εφάρμοζα στις δράσεις για τον διαπολιτισμό, την τέχνη και την παράδοση, γενικά. Μετά την αναπηρία μου και την ανάκληση του διορισμού μου ως νηπιαγωγού, λόγω της πολυμορφίας μου, άδραξα την ευκαιρία που μου δόθηκε το 2020 και έγινα η πρώτη εκπαιδεύτρια ενηλίκων με εξειδίκευση στη σηροτροφία».

Ενδιαφέρον από νέους

Μάλιστα, όπως λέει, υπάρχει ενδιαφέρον από τις νέες γενιές για να διδαχθούν την τέχνη και συμβουλεύει κάποιον που θα ήθελε να ασχοληθεί επαγγελματικά με τη σηροτροφία και τη διαδικασία παραγωγής μεταξιού να αρχίσει από τώρα τη μουρεοκαλλιέργεια, ώστε σε επτά χρόνια να έχει τη δική του φυτεία. Ενδεικτικά, «για μια ποσότητα ενός εκατομμυρίου μεταξοσκωλήκων χρειάζονται 20 μουριές άνω των πέντε με οκτώ ετών. Αρχίζουμε από ένα φύλλο μουριάς και φτάνουμε μέχρι τα 60 κιλά φύλλα ημερησίως καθαρό φύλλο», εξηγεί. «Το θετικό είναι ότι υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για τη σηροτροφία και ήδη έχω υπό την επίβλεψή μου μια ομάδα. Στις συναντήσεις μας παρακολουθούμε την εξέλιξη, ώστε να παραχθεί ο καθαρά κυπριακός, ποιοτικός και υγιής σπόρος», προσθέτει.

Προσοχή στη διακίνηση

Βέβαια, για να δημιουργηθεί το τελικό μεταξωτό προϊόν, χρειάζεται μεγάλη αφοσίωση και φροντίδα προς τους μεταξοσκώληκες, ώστε να βρίσκονται σε ένα υγιές περιβάλλον. Μάλιστα, όπως διευκρινίζει η κ. Τσιηφτέ - Καζακαίου, το χρώμα ενός υγιούς μεταξοσκώληκα είναι το λευκό ή το λευκό με μαύρες ρίγες, και ξεκαθαρίζει ότι δεν υπάρχει πράσινος και μαύρος μεταξοσκώληκας. «Οποιοδήποτε άλλο χρώμα που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο, όπως πράσινο ή μαύρο, προδίδει ότι το ζώο πάσχει από την ασθένεια πιπερίαση». Γι’ αυτόν τον λόγο εφιστά την προσοχή στους σηροτρόφους. «Όσοι ασχολούνται με τον μεταξοσκώληκα πρέπει να είναι πάρα πολύ προσεκτικοί διότι πριν από τρία χρόνια, μέσα από τα σχολεία και το διαδίκτυο, έγινε μία ανεξέλεγκτη διακίνηση μεταξοσκωλήκων που είχαν προσβληθεί με πιπερίαση, μια ασθένεια που μπορεί να αποβεί μέχρι και θανατηφόρα».

Το Πάσχα είναι η καλύτερη περίοδος για τη σηροτροφία και την καλλιέργεια μουριών

Η μοναδική τροφή

Σύμφωνα με την κ. Τσιεφτέ – Καζακαίου, η Κύπρος έχει το ιδανικό κλίμα για τη σηροτροφία και την καλλιέργεια μουριών, καθώς χρειάζεται σταθερή θερμοκρασία μεταξύ 20 και 30 βαθμών Κελσίου. Όπως διευκρινίζει, η μουριά είναι η μοναδική τροφή του μεταξοσκώληκα. Συγκεκριμένα, από το δέντρο κόβουμε μόνο τα φύλλα και όχι τα κλαδιά, ώστε να μην το καταστρέψουμε και να μπορεί να συνεχίσει να παράγει κι άλλα φύλλα κατά τη διάρκεια της σίτισης του μεταξοσκώληκα. Είναι σημαντικό να διευκρινίσουμε ότι για να γίνει κάποιος σηροτρόφος θα πρέπει να έχει τη δική του μουρεοκαλλιέργεια. «Κανείς δεν μπορεί να γίνει σηροτρόφος χωρίς τις δικές του μουριές. Δεν γίνεται να στηριζόμαστε στις μουριές των άλλων ή των γειτονιών», συμπληρώνει. Ένα από τα προβλήματα που διαπιστώνει είναι ότι αρκετοί εντοπίζουν τα φύλλα μουριάς σε πάρκα, δημόσιους χώρους ή σε ιδιωτική περιουσία. «Πρόσφατα στον πεζόδρομο του Στροβόλου έτυχε να είμαι παρούσα σε έναν καβγά μεταξύ ατόμων που υπερασπίζονταν τη μουριά ως δική τους, ενώ ήταν σε δημόσιο χώρο. Αυτό είναι απαράδεκτο να συμβαίνει», τονίζει.

Ανεκτίμητης αξίας

Ερωτηθείσα για το πόσοι άνθρωποι ασχολούνται σήμερα στην Κύπρο με την τέχνη του μεταξιού, απαντά ότι «είμαι η πρώτη σηροτρόφος με τέτοια μεγάλη ποσότητα, αλλά έχουμε εκατοντάδες Κύπριους που μεγαλώνουν μεταξοσκώληκες - καματερό (προκύπτει από τη λέξη κάματος, που σημαίνει εργασία - μόχθος) στο σπίτι τους. Είναι πολύ μεγάλη η διαφορά το να μεγαλώνω το καματερό ως χόμπι από το να έχω σκοπό την ποιοτική παραγωγή κουκουλιού μέσα από υγιές καματερό, ώστε να έχω την ποσοτική πλέον παραγωγή», ξεκαθαρίζει. Για παράδειγμα, «για την κατασκευή μιας χειροποίητης μπλούζας χρειάζομαι 19 θηλιές και η αξία της είναι κάπου στα 800 ευρώ. Για να βγάλουμε μια θηλιά του κιλού μετάξι, ανάλογα με την ποιοτική ποσότητα, δηλαδή το μεγάλο και γεμάτο κουκούλι, θα χρειαστούμε περίπου πέντε σακούλες με 20 κιλά κουκούλια. Για ένα μέτρο κλωστή μεταξωτή χρειαστήκαμε 30 κουκούλια και 50 για την κουκουλοκλωστή», προσθέτει.

Η διαδικασία παραγωγής

Όπως μας συμβουλεύει η κ. Τσιηφτέ – Καζακαίου, για να αποκτήσουμε τη δική μας κλωστή θα πρέπει το καματερό να βρίσκεται σε ένα ήσυχο μέρος, μακριά από θορύβους, καθώς στον θόρυβο και στη μετακίνηση υπάρχει ο κίνδυνος να σταματήσει την πλέξη του κουκουλιού και να βγει κομμένη η κλωστή. Ενδεικτικά, αναφέρει ότι, ένα κουτί σπόρου όταν είναι ποιοτικό βγάζει τρία κιλά κλωστή, ενώ ένα ποιοτικό κουκούλι βγάζει μέχρι και δύο χιλιόμετρα κλωστή. Το κόστος για ένα κουτί σπόρου κυμαίνεται από 30 έως 90 ευρώ, σημειώνει. Εν συντομία, εφόσον θέλουμε να αποκτήσουμε τη δική μας κλωστή από μετάξι, θα πρέπει να ακολουθήσουμε τα εξής βήματα:

• Καλλιέργεια μεγάλης ιδιόκτητης έκτασης μουριών, ώστε να μπορούν σε 6-7 χρόνια να είναι παραγωγικές.
• Απόκτηση ποιοτικού σπόρου – αβγών μεταξοσκώληκα από εγκεκριμένες αγορές του εξωτερικού.
• Τοποθέτηση μεταξοσκωλήκων σε καθαρό σημείο, χωρίς ήλιο και υπερπληθυσμό.
• Προφύλαξη από τα μυρμήγκια, τα οποία αποτελούν τη μεγαλύτερη απειλή τους.
• Συνεχές τάισμα στεγνών και καθαρών φύλλων μουριάς. Χρειάζονται περίπου 20 κιλά φύλλα μουριάς για ένα τάισμα 5.000 μεταξοσκωλήκων.
• Βράσιμο του κουκουλιού του μεταξοσκώληκα σε μια κατσαρόλα με νερό και συνεχή ανάδευση για να μαλακώσει.
• Προσεκτικό τράβηγμα των μεταξωινών από το κουκούλι, ώστε να τις τυλίξουμε γύρω από το δουλάπι για να ξεδιπλωθεί όλη η κλωστή.
• Τέλος, όταν κοχλάσουν τα κουκούλια τα στραγγίζουμε και τα τοποθετούμε σε βέργες, για να γίνει το στέγνωμα της κλωστής. Έπειτα την ξανοίγουμε και την στριφογυρίζουμε με το αδράχτι, ώστε να δημιουργήσουμε τις θηλιές και μετά τις κουβάρες για να την πλέξουμε σε ό,τι θέλουμε.

Όσο και αν φαίνεται μια απλή διαδικασία, χρειάζεται πολλή υπομονή καθώς πρόκειται για ένα πολύ λεπτό και ευαίσθητο υλικό, που απαιτεί προσεκτικό χειρισμό, τον οποίο μόνο οι ειδικοί γνωρίζουν και μπορούν να διδάξουν μεταφέροντας στους μαθητές και τα μυστικά της τέχνης.