«Κενά αέρος» στο μέτωπο των πυρκαγιών

Για άλλη μια φορά μάς πρόλαβαν οι εξελίξεις και τα τραγικά γεγονότα. Οι πυρκαγιές δεν περιμένουν πότε θα προγραμματιστούμε, πότε θα μισθώσουμε εναέρια μέσα ή πότε θα εκσυγχρονίσουμε και θα αναβαθμίσουμε μια υπηρεσία όπως είναι το Τμήμα Δασών.

Η μεγάλη πυρκαγιά στην επαρχία Πάφου φανέρωσε γι' ακόμη μια φορά τα ζητήματα λειτουργικότητας που έχει η Κυπριακή Δημοκρατία και επανέφερε στην επιφάνεια δύο ερωτήματα: Πρώτον, γιατί εν μέσω καλοκαιριού, καύσωνα και σε περίοδο υψηλού κινδύνου εκδήλωσης πυρκαγιών δεν εκμισθώθηκαν έγκαιρα πτητικά μέσα; Και, δεύτερον, γιατί η Κύπρος, με θερμοκρασίες πέραν των 45 βαθμών, με δύσβατες περιοχές όπου δεν μπορούν να επιχειρήσουν τα χερσαία μέσα πυρόσβεσης και με το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής να μας επηρεάζει όλο και περισσότερο, δεν έχει τα δικά της πτητικά μέσα;

Η πύρινη λαίλαπα, που πέρασε από τις κοινότητες Ψάθι, Χούλου και Λεμόνα, αντικατέστησε το πράσινο φυσικό τοπίο με το μαύρο και τη στάχτη. Ευτύχημα είναι ότι δεν θρηνήσαμε ανθρώπινες ζωές, ωστόσο από τη μεγάλη πυρκαγιά επηρεάστηκαν συνολικά 21 κατοικίες, εκ των οποίων οι 5 καταστράφηκαν ολοσχερώς. Στο Ψάθι επηρεάστηκαν 15 κατοικίες, εκ των οποίων οι 2 καταστράφηκαν ολοσχερώς. Στο Πολέμι επηρεάστηκαν 4 μεμονωμένες κατοικίες, εκ των οποίων 2 καταστράφηκαν ολοσχερώς και 2 κατοικίες επηρεάστηκαν στη Χούλου, με τη μια να καταστρέφεται ολοσχερώς. Ζημιές καταγράφηκαν και σε φωτοβολταϊκό πάρκο.

Αυτό που προκάλεσε την οργή και αγανάκτηση των κατοίκων των πληγεισών περιοχών είναι ο χρόνος αντίδρασης των αρμόδιων Αρχών. Οι πολίτες κατήγγειλαν ολιγωρία των Αρχών και έλλειψη συνεννόησης, αναφορές οι οποίες διαψεύσθηκαν από την Υπουργό Γεωργίας, Μαρία Παναγιώτου. Κατά την πρώτη μέρα της πυρκαγιάς συμμετείχαν στις επιχειρήσεις ένα πτητικό μέσο του Τμήματος Δασών, δυο ελικόπτερα της Ιορδανίας, που είναι σταθμευμένα στην Κύπρο, ένα της Εθνικής Φρουράς και ένα της Αστυνομίας. Τη δεύτερη ημέρα ανταποκρίθηκαν ένα πτητικό μέσο του Τμήματος Δασών, δυο που εκμισθώθηκαν από την Κυπριακή Δημοκρατία, ένα ιορδανικό ελικόπτερο (το άλλο παρουσίασε βλάβη), ένα της Αστυνομίας, ένα Canadair που ήρθε από την Ελλάδα για βοήθεια, ένα ελικόπτερο από τις Βρετανικές Βάσεις και δυο αεροπλάνα Canadair που ήρθαν από την Ιορδανία μετά την έκκληση του Προέδρου Χριστοδουλίδη για βοήθεια.

Η κόντρα που μας άφησε χωρίς πτητικά μέσα

Ο σάλος που προκλήθηκε λόγω της τεράστιας φωτιάς στην Πάφο και των καταγγελιών των κατοίκων, για μη χρήση πτητικών μέσων στις προσπάθειες πυρόσβεσης, ξανάνοιξε τη συζήτηση για τις καθυστερήσεις στη μίσθωση πτητικών μεσών.

Ανάμεσα στους λόγους που η Κύπρος παρέμεινε χωρίς επαρκή πτητικό στόλο είναι και η κόντρα που προέκυψε στο παρελθόν μεταξύ Γενικού Ελεγκτή και Τμήματος Δασών, για το κόστος των ελικοπτέρων που ενοικίαζε η Κυπριακή Δημοκρατία.

Όπως αναφέραμε και σε προηγούμενο δημοσίευμα της «Σ» (26/5), ο Γενικός Ελεγκτής προχώρησε σε καταγγελία στην Ανεξάρτητη Αρχή κατά της Διαφθοράς για χειρισμό εκατομμυρίων ευρώ, τα οποία αφορούσαν συμβάσεις μίσθωσης ελικοπτέρων και αεροπλάνων, κάτι που αποδείχθηκε «αγκάθι» για τη δασοπυρόσβεση, αφού ακολούθησαν έλεγχοι και ποινικές ανακρίσεις στο Τμήμα Δασών. Μετά τις κατηγορίες για το υψηλό κόστος των πτητικών μέσων, το Τμήμα Δασών αναγκάστηκε να μην ανανεώσει τη σύμβαση και να προχωρήσει στην προκήρυξη νέων προσφορών.

Οι πρώτες προσφορές για ενοικίαση αεροσκαφών δεν κατέστη δυνατόν να κατακυρωθούν, λόγω διαφόρων προβλημάτων που παρουσιάστηκαν. Η δυσκολία που υπάρχει στην εκμίσθωση πτητικών μέσων για πυρόσβεση έγκειται στο γεγονός ότι η κατασκευή των εν λόγω μέσων αποτελεί ολιγοπώλιο, ενώ παράλληλα υπάρχει μεγάλη ζήτηση, με αποτέλεσμα να μην είναι τόσο εύκολο να προκύψει συμφωνία.

Η Ελεγκτική ρίχνει την ευθύνη της αποτυχίας στο Τμήμα Δασών

Από πλευράς της η Ελεγκτική Υπηρεσία, με αφορμή την τελευταία καταστροφική πυρκαγιά στην Πάφο, εξέδωσε ανακοίνωση ρίχνοντας το φταίξιμο για τη μη μίσθωση εναερίων μέσων, στο Τμήμα Δασών.

Συγκεκριμένα, η Ελεγκτική Υπηρεσία αναφέρει πως το Τμήμα Δασών προκήρυξε τον Οκτώβριο του 2023 ανοικτό διαγωνισμό για την προμήθεια τριών αεροπλάνων πυρόσβεσης που υποβλήθηκαν τέλος Μαΐου 2024, εκτιμώμενης δαπάνης €16 εκ. Επίσης, τον Δεκέμβριο του 2023 και τον Ιανουάριο του 2024, το Τμήμα Δασών προκήρυξε δύο ανοικτούς διαγωνισμούς σχετικά με τη μίσθωση πτητικών μέσων πυρόσβεσης, ένα για τη μίσθωση αεροπλάνων και ένα για τη μίσθωση ελικοπτέρων, εκτιμωμένης δαπάνης €19,7 εκ. και €18,4 εκ. αντίστοιχα.

Ωστόσο, λόγω των προβλημάτων που είχαν παρουσιαστεί στους προηγούμενους αντίστοιχους διαγωνισμούς που προκήρυξε το Τμήμα Δασών το 2022, καθώς και μετά από σχετικές καταγγελίες που υποβλήθηκαν από ενδιαφερόμενους οικονομικούς φορείς, η Ελεγκτική Υπηρεσία -όπως αναφέρει- υπέβαλε στο Τμ. Δασών παρατηρήσεις σχετικά με τους διαγωνισμούς.

Κυριότερο θέμα ήταν η απόφαση του Τμήματος Δασών να αποδέχεται μόνο πιστοποίηση των πιο πάνω πτητικών μέσων και των μελών των πληρωμάτων τους από τον αρμόδιο προς τούτο Ευρωπαϊκό Οργανισμό (EASA), και όχι και από τον αντίστοιχο Διεθνή Οργανισμό (ICAO), όπως γινόταν σε προηγούμενους διαγωνισμούς μίσθωσης ελικοπτέρων. Η Ελεγκτική σημειώνει ότι το Τμήμα Δασών δεν υιοθέτησε τις πιο πάνω εισηγήσεις επικαλούμενο επιχειρησιακούς λόγους, καθώς και σχετικό Ευρωπαϊκό Κανονισμό.

Υπογραμμίζει ότι οι δύο διαγωνισμοί κατέστησαν άγονοι καθώς στον ένα διαγωνισμό για τη μίσθωση ελικοπτέρων δεν υπεβλήθησαν έγκυρες προσφορές, ενώ στον άλλο διαγωνισμό για μίσθωση αεροπλάνων δεν υποβλήθηκε καμία προσφορά. Ακόμη, επισημαίνει ότι, τον Μάρτιο του 2024, το Τμήμα Δασών επαναπροκήρυξε τους πιο πάνω διαγωνισμούς για τη μίσθωση πτητικών μέσων, αποδεχόμενο την πιστοποίηση των πτητικών μέσων και των πληρωμάτων τους εναλλακτικά και από τους δύο πιο πάνω Οργανισμούς, όπως ήταν η αρχική παρατήρηση της Ελεγκτικής.

Υπογραμμίζει πως για τον διαγωνισμό για μίσθωση ελικοπτέρων υπεβλήθησαν πέντε προσφορές, ωστόσο ακυρώθηκαν τον Μάιο του 2024 από το αρμόδιο Συμβούλιο Προσφορών μετά από εισήγηση του Τμήματος Δασών, καθώς οι πέντε προσφορές κρίθηκαν άκυρες λόγω μη ικανοποίησης των εγγράφων του διαγωνισμού. Όσον αφορά τον διαγωνισμό για τη μίσθωση αεροπλάνων, υποβλήθηκε μόνο μία προσφορά, η οποία κατακυρώθηκε τον Μάιο του 2024 από το αρμόδιο Συμβούλιο Προσφορών με εισήγηση του Τμήματος Δασών, για το συνολικό ποσό των €25,8 εκ., το οποίο είναι κατά μέσο όρο 33,6% υψηλότερο της εκτίμησης δαπάνης.

Η Ελεγκτική θεωρεί πως καμία σύστασή της δεν λήφθηκε υπόψη από το Τμήμα Δασών και, ως εκ τούτου, οι παρεμβάσεις της Υπηρεσίας δεν επηρέασαν την εξέλιξη και την κατάληξη των πιο πάνω διαγωνισμών. Επιπλέον αναφέρει πως το κράτος επέδειξε ολιγωρία στο θέμα της ενίσχυσης της Κυπριακής Δημοκρατίας με εναέρια πτητικά μέσα πυρόσβεσης, με αποτέλεσμα, μέχρι σήμερα, να μη διαθέτει ούτε τα απαραίτητα μέσα, ούτε το απαιτούμενο προσωπικό και οι ανάγκες να καλύπτονται με αγορές υπηρεσιών, έναντι πολύ υψηλού κόστους.

Τα «φτερά» της Κύπρου στις φωτιές

Η Κύπρος τη δεδομένη στιγμή έχει στη φαρέτρα της μόνο το ένα από τα δύο αεροσκάφη του Τμήματος Δασών, καθώς το δεύτερο βρίσκεται ακόμη στη Βρετανία για επισκευή και αναμένεται να επιστρέψει τον Ιούλιο. Σημειώνεται ότι, σε περίπτωση που χρειαστεί, επιστρατεύονται ως δευτερεύοντα πτητικά μέσα τα δύο ελικόπτερα της Αστυνομίας και τα δύο ελικόπτερα της Εθνικής Φρουράς. Οι Βρετανικές Βάσεις μπορούν εξίσου να συνδράμουν με δύο ελικόπτερα, ενώ στην Κύπρο βρίσκονται σταθμευμένα και δύο ιορδανικά πτητικά μέσα. Υπενθυμίζεται πως, τα δύο τελευταία, έφτασαν στην Κύπρο στις 6 Μαΐου 2024 και, όπως είχε λεχθεί, αυτά ήταν έτοιμα να επιχειρήσουν από τις 12 Μαΐου, εάν χρειαζόταν. Τα δύο, όπως αναφέραμε πιο πάνω, πέταξαν κατά την πρώτη ημέρα της πυρκαγιάς στην Πάφο (11/6), ωστόσο το ένα από αυτά λόγω βλάβης αναγκάστηκε να καθηλωθεί στο έδαφος και να συνεχίσει τις προσπάθειες την επόμενη ημέρα το δεύτερο.

Ακόμη, το Τμήμα Δασών ενισχύθηκε με έξι επιπλέον εναέρια μέσα. Πρόκειται για δύο αεροσκάφη τύπου Air Tractor AT802 από την Αργεντινή και για άλλα δύο αεροσκάφη τύπου Air Tractor AT802 από την Αυστραλία. Το κόστος μίσθωσης των δύο από τα τέσσερα αεροσκάφη θα καλυφθεί από τον μηχανισμό RescEU της ΕΕ. Επιπλέον επιτεύχθηκε η παραχώρηση από την Αίγυπτο δύο ελικοπτέρων με το 17μελές πλήρωμά τους. Αξίζει, όμως, να σημειωθεί πως τα εν λόγω έξι νέα εναέρια μέσα, ανακοινώθηκαν το πρωί της ίδιας ημέρας που ξέσπασε η μεγάλη πυρκαγιά της επαρχίας Πάφου. Ακόμη μια φορά, δηλαδή, μας πρόλαβαν τα γεγονότα. Και μπορεί μεν να ενισχύσαμε τη φαρέτρα μας με ακόμη έξι μέσα, αυτά, όμως, δυστυχώς όπως αποδείχθηκε, ήρθαν αργά.

Τα ιδιόκτητα πτητικά μέσα και οι «πράσινες» αντιπυρικές ζώνες

Η κυβέρνηση Νίκου Χριστοδουλίδη από την ανάληψη των καθηκόντων της έθεσε ως πρωταρχικό στόχο την αγορά ιδιόκτητων πτητικών μέσων. Το πλάνο του Υπουργείου Γεωργίας προνοεί την αγορά δέκα πτητικών μέσων πυρόσβεσης. Όμως, για να υλοποιηθεί ο σχεδιασμός δεν αρκεί μόνο η αγορά εναέριων μέσων, αλλά και η εξεύρεση πληρώματος και τεχνικού προσωπικού. Γι' αυτό, το Υπουργείο Άμυνας σε πρόσφατη συνεδρία του Υπουργικού Συμβουλίου υπέβαλε πρόταση για σταδιακή υπαγωγή της μονάδας πτητικών μέσων δασοπυρόσβεσης στην Εθνική Φρουρά.

Το εγχείρημα, όμως, δεν είναι εύκολο. Γι’ αυτό το Υπουργείο Γεωργίας (στις 23/5/2024) ανακοίνωσε τη λήψη μέτρων για την πρόληψη πυρκαγιών. Συγκεκριμένα, αποφασίστηκε όπως ενισχυθούν οι «πράσινες» αντιπυρικές ζώνες με συγκεκριμένο κονδύλι και οι ελεγχόμενοι βοσκότοποι. Για να είναι όμως επιτυχημένη η δενδροφύτευση πρέπει να επιλεγούν τα σωστά είδη δέντρων. Ορισμένα δέντρα έχουν ιδιότητες που τα καθιστούν λιγότερο επιρρεπή σε πυρκαγιές και μπορούν να συμβάλουν στη δημιουργία ζωνών προστασίας όπως οι χαρουπιές, οι ευκάλυπτοι και οι φραγκοσυκιές.