Το νέο ρυθμιστικό πλαίσιο για τις εξ αποστάσεως συμβάσεις χρηματοοικονομικών υπηρεσιών - Οι τελικοί κανόνες

Στις 18 Δεκεμβρίου 2023, η Οδηγία (ΕΕ) 2023/2673 (η «Οδηγία») για την τροποποίηση της Οδηγίας 2011/83/ΕΕ όσον αφορά τις συμβάσεις χρηματοοικονομικών υπηρεσιών που συνάπτονται εξ αποστάσεως και την κατάργηση της Οδηγίας 2002/65/ΕΚ, τέθηκε σε ισχύ. Τα κράτη μέλη θα πρέπει μέχρι τις 19 Δεκεμβρίου 2025 να θεσπίσουν τις αναγκαίες νομοθετικές, κανονιστικές και διοικητικές διατάξεις για να συμμορφωθούν με την εν λόγω Οδηγία, η οποία τίθεται σε εφαρμογή στις 19 Ιουνίου 2026 και την ίδια μέρα καταργείται η Οδηγία 2002/65/ΕΚ.

Σύμφωνα με την Οδηγία 2011/83/ΕΕ, ως «χρηματοοικονομική υπηρεσία» ορίζεται κάθε υπηρεσία τραπεζικής, πιστωτικής, ασφαλιστικής ή επενδυτικής φύσης ή σχετική με ατομικές συντάξεις, με επενδύσεις ή με πληρωμές.

Η Οδηγία επεκτείνει το πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας 2011/83/ΕΕ, ώστε να καλύπτει τις συμβάσεις χρηματοοικονομικών υπηρεσιών που συνάπτονται εξ αποστάσεως.

Η θέσπιση της Οδηγίας κρίθηκε απαραίτητη, παρόλο που η υφιστάμενη Οδηγία 2002/65/ΕΚ αφορούσε την εξ αποστάσεως εμπορία χρηματοοικονομικών υπηρεσιών προς τους καταναλωτές. Η επιταχυνόμενη ψηφιοποίηση συνέβαλε σε εξελίξεις στην αγορά, οι οποίες δεν είχαν προβλεφθεί κατά τον χρόνο έκδοσης της Οδηγίας 2002/65/ΕΚ. Επίσης, η σταδιακή θέσπιση τομεακής ενωσιακής νομοθεσίας οδήγησε σε σημαντικές αλληλοκαλύψεις μεταξύ της εν λόγω νομοθεσίας και της Οδηγίας 2002/65/ΕΚ, ενώ η ψηφιοποίηση επιδείνωσε ορισμένες πτυχές, τις οποίες η Οδηγία 2002/65/ΕΚ δεν καλύπτει απόλυτα, όπως για παράδειγμα, μεταξύ άλλων, το πώς και πότε θα πρέπει να παρέχονται πληροφορίες στον καταναλωτή.

Ως εκ τούτου, η αναθεώρηση των κανόνων που εφαρμόζονται στις εξ αποστάσεως συμβάσεις χρηματοοικονομικών υπηρεσιών μεταξύ καταναλωτή και εμπόρου στοχεύει στην πλήρη εναρμόνιση ανάμεσα σε όλα τα κράτη μέλη, εξασφαλίζοντας υψηλό και ισοδύναμο επίπεδο προστασίας των συμφερόντων όλων των καταναλωτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διασφαλίζοντας προς όφελός τους, ένα «δίχτυ ασφαλείας» για τις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες που είτε δεν καλύπτονται από ενωσιακή τομεακή νομοθεσία είτε εξαιρούνται από το πεδίο εφαρμογής ενωσιακών πράξεων, που διέπουν συγκεκριμένες χρηματοοικονομικές υπηρεσίες.

Πρακτικά αυτό σημαίνει πως όταν πράξεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης που διέπουν συγκεκριμένες χρηματοοικονομικές υπηρεσίες προβλέπουν κανόνες για την προσυμβατική ενημέρωση, αλλά δεν θεσπίζουν κανόνες σχετικά με το δικαίωμα υπαναχώρησης, θα πρέπει να εφαρμόζονται οι διατάξεις της Οδηγίας σχετικά με το δικαίωμα υπαναχώρησης. Ενδεικτικά, η Οδηγία 2009/138/ΕΚ [σχετικά με την ανάληψη και την άσκηση δραστηριοτήτων ασφάλισης και αντασφάλισης (Φερεγγυότητα II)] θεσπίζει κανόνες σχετικά με τις απαιτήσεις προσυμβατικής ενημέρωσης αλλά, όσον αφορά την ασφάλιση ζημιών (non-life insurance), δεν προβλέπει δικαίωμα που να παρέχει χρόνο στον καταναλωτή για να εξετάσει τις επιπτώσεις της υπογραφείσας σύμβασης. Στην περίπτωση αυτή, θα πρέπει να εφαρμόζονται οι κανόνες για την προσυμβατική ενημέρωση που ορίζονται στην πράξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία διέπει τις συγκεκριμένες χρηματοοικονομικές υπηρεσίες και οι κανόνες σχετικά με το δικαίωμα υπαναχώρησης ως έχουν στην Οδηγία.

Οι κύριες αλλαγές που επιφέρει η Οδηγία αφορούν τους ακόλουθους τομείς:

1. Προσυμβατική ενημέρωση: η ενημέρωση θα πρέπει να εμφανίζεται με σαφή και κατανοητό τρόπο ενώ εισάγεται η τεχνική της διαστρωμάτωσης (layering) σύμφωνα με την οποία ορισμένες απαιτήσεις προσυμβατικής ενημέρωσης που θεωρούνται στοιχεία καίριας σημασίας τοποθετούνται με συγκεκριμένο τρόπο, ενώ τα υπόλοιπα λεπτομερή τμήματα των προσυμβατικών πληροφοριών παρουσιάζονται σε συνοδευτικά στρώματα. Σε αυτήν την περίπτωση οι πληροφορίες θα πρέπει να είναι εύκολα προσβάσιμες για τον καταναλωτή, ενώ θα πρέπει να είναι δυνατή η εκτύπωση όλων των μερών της προσυμβατικής ενημέρωσης ως ένα ενιαίο έγγραφο.
2. Δικαίωμα υπαναχώρησης: στις εξ αποστάσεως συμβάσεις που υπόκεινται στο δικαίωμα υπαναχώρησης, η προθεσμία υπαναχώρησης έχει διάρκεια 14 ημερολογιακών ημερών μετά τη σύναψη της εξ αποστάσεως σύμβασης ή τη μέρα κατά την οποία ο καταναλωτής λαμβάνει τόσο την προσυμβατική ενημέρωση όσο και τους συμβατικούς όρους και προϋποθέσεις, εάν η μέρα αυτή είναι μεταγενέστερη της ημερομηνίας σύναψης της εξ αποστάσεως σύμβασης. Η προθεσμία παρατείνεται σε 30 ημερολογιακές μέρες όταν πρόκειται για εξ αποστάσεως συμβάσεις με αντικείμενο πράξεις που αφορούν τις ατομικές συντάξεις. Η διαδικασία για την άσκηση του εν λόγω δικαιώματος δεν θα πρέπει να είναι πιο επαχθής από τη διαδικασία σύναψης της εξ αποστάσεως σύμβασης και μέσα σε αυτό το πλαίσιο ο έμπορος θα υποχρεούται να επιτρέπει στον καταναλωτή να υπαναχωρήσει από την εν λόγω σύμβαση μέσω ειδικής λειτουργίας (function). Ο έμπορος θα πρέπει να παρέχει στον καταναλωτή λειτουργία υπαναχώρησης που ο καταναλωτής θα μπορεί να βρει εύκολα και η οποία θα είναι συνεχώς διαθέσιμη και ευδιάκριτη καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου υπαναχώρησης.
3. Παροχή επαρκών εξηγήσεων: Πέραν της προσυμβατικής ενημέρωσης, ο έμπορος θα πρέπει να είναι σε θέση να παρέχει προς τον καταναλωτή εγκαίρως πριν από την υπογραφή της σύμβασης, επαρκείς εξηγήσεις με απλό και ξεκάθαρο τρόπο, ώστε να διασφαλίζεται ότι ο καταναλωτής έχει κατανοήσει τη χρηματοοικονομική υπηρεσία που προσφέρει ο έμπορος, λαμβάνοντας υπόψη τις γνώσεις και την εμπειρία του όσον αφορά τη χρηματοοικονομική υπηρεσία και τη φύση της. Επιπλέον, ο καταναλωτής θα πρέπει στο προσυμβατικό στάδιο αλλά και μετά τη σύναψη της εξ αποστάσεως σύμβασης, σε αιτιολογημένες περιπτώσεις, να είναι πάντα σε θέση να λαμβάνει ανθρώπινη παρέμβαση από την πλευρά του εμπόρου, δωρεάν, κατά τις εργάσιμες ώρες του εμπόρου. Η υποχρέωση παροχής επαρκών εξηγήσεων είναι ιδιαίτερα σημαντική όταν οι καταναλωτές προτίθενται να συνάψουν σύμβαση χρηματοοικονομικής υπηρεσίας εξ αποστάσεως και ο έμπορος παρέχει εξηγήσεις μέσω πλήρως αυτοματοποιημένων διαδικτυακών εργαλείων όπως μποτ συνομιλίας (chatbots), αυτοματοποιημένων συμβουλών (roboadvice), διαδραστικών εργαλείων (interactive tools) ή παρεμφερών μέσων.
4. Πρόσθετη προστασία που αφορά τις διαδικτυακές διεπαφές (online interfaces): Τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι έμποροι όταν συνάπτουν συμβάσεις χρηματοοικονομικών υπηρεσιών εξ αποστάσεως δεν σχεδιάζουν, οργανώνουν ή λειτουργούν τις επιγραμμικές διεπαφές τους, με παραπλανητικό ή χειραγωγικό προς τους καταναλωτές τρόπο που είναι αποδέκτες των υπηρεσιών τους.

Συμπερασματικά, το νέο ευρωπαϊκό νομοθετικό πλαίσιο για τις εξ αποστάσεως χρηματοοικονομικές συμβάσεις θα έχει άμεσο αντίκτυπο στις εσωτερικές διαδικασίες, υποχρεώσεις και απαιτήσεις των συμβατικών εγγράφων για τους παρόχους των χρηματοικονομικών υπηρεσιών κάθε φορά που οι εν λόγω συμβάσεις δεν ρυθμίζονται από άλλη τομεακή νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

*Senior Legal Associate, KPMG Law, Theodorides, Georgiou, Iacovou & CO LLC