Τι θα γίνει τελικά με αυτά τα έξυπνα τηλέφωνα;

Σύμφωνα με πρόσφατο άρθρο της El Pais, η αγορά των έξυπνων κινητών δεν μπορεί να αναπτυχθεί άλλο και η τεχνητή νοημοσύνη υπόσχεται να φέρει επανάσταση στις συνήθειές μας. Οι ειδικοί στον χώρο της κινητής τηλεφωνίας, μάλιστα, υποστηρίζουν ότι οι φωνητικές εντολές και οι εικονικοί βοηθοί θα αποκτήσουν εξέχουσα θέση στις οθόνες μας στο άμεσο μέλλον. Προς το παρόν, βλέπουμε να εισέρχονται στην αγορά νέες συσκευές, όπως έξυπνα γυαλιά, κουμπιά ή ρολόγια, τα οποία συνυπάρχουν με το κινητό μας. Τι γνωρίζουμε, όμως, για το κινητό μας;

Προσοχή στους εισβολείς…

Τα έξυπνα τηλέφωνα έχουν μετατραπεί σε μικρούς υπολογιστές, που καλύπτουν πολλές από τις ανάγκες μας - ως ένα μετα-μέσο, το έξυπνο τηλέφωνο ενσωματώνει αβίαστα άλλες τεχνολογίες και πλατφόρμες. Μπορούμε να μιλήσουμε, να γράψουμε, να διαβάσουμε, να μάθουμε, να κάνουμε μαθηματικές πράξεις, να τραβήξουμε φωτογραφίες και βίντεο, να ελέγξουμε τα προγράμματά μας, να συντονιστούμε με άλλους, να εκφράσουμε συναισθήματα, να προσευχηθούμε, να ελέγξουμε ημερολόγια, να αναζητήσουμε μέρη, να βρούμε πληροφορίες (και να τις αρχειοθετήσουμε) και να επικοινωνήσουμε. Μπορούμε, επίσης, να έχουμε πρόσβαση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, να διαβάζουμε ειδήσεις, να κάνουμε τραπεζικές συναλλαγές και ηλεκτρονικό εμπόριο, να παίζουμε παιχνίδια και να λαμβάνουμε δεδομένα υγείας. Μαζί με αυτές τις εφαρμογές και τις ευκολίες τους, όμως, ήρθαν στη ζωή μας και οι λεγόμενοι hackers (αν και αρχικά ο όρος είχε την έννοια του εφευρέτη, πλέον hacker ονομάζεται συνήθως το άτομο το οποίο εισβάλλει σε υπολογιστικά συστήματα).

Υπάρχουν πολλά παραδείγματα προβλημάτων ασφαλείας των έξυπνων τηλεφώνων, όπως είναι, επίθεση κακόβουλου λογισμικού, επιθέσεις phishing (επιθέσεις ηλεκτρονικού "ψαρέματος" που αποσκοπούν στην κλοπή ή τη ζημία ευαίσθητων δεδομένων), λογισμικό κατασκοπίας, κλοπή ταυτότητας, κλοπή δεδομένων, κ.ά. Ας δούμε τι μας λέει σχετικά ο Αναπληρωτής Καθηγητής Πληροφορικής στο Τμήμα Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Κύπρου Ηλίας Αθανασόπουλος:

«Σε σχέση με τους παραδοσιακούς υπολογιστές, τα κινητά τηλέφωνα έχουν πιο ενισχυμένη δραστηριότητα στην εγκατάσταση εφαρμογών. Τυπικά, στο κινητό τηλέφωνο οι χρήστες εγκαθιστούν πολύ περισσότερες εφαρμογές, απ’ ό,τι κάνουν με το laptop τους, κι αυτό διότι η εξάπλωση των έξυπνων κινητών τηλεφώνων έγινε ουσιαστικά με τη βοήθεια των πλουσίων «καταστημάτων εφαρμογών», τα λεγόμενα app stores. Η αυξημένη εγκατάσταση εφαρμογών συνεπάγεται την αύξηση χρήσης, οι οποίες είναι ή μπορεί να μετατραπούν στην πορεία σε κακόβουλες. Τα app stores προσπαθούν να περιορίσουν τον κίνδυνο, αναλύοντας τις εφαρμογές πριν αυτές διατεθούν στους χρήστες, παρ’ όλα αυτά δεν υπάρχει μαγικός τρόπος ώστε να αποφανθείς αν μια εφαρμογή είναι, ή θα μετατραπεί στην πορεία, σε κακόβουλη με απόλυτη βεβαιότητα. Την επόμενη φορά που θα κατεβάσετε το Angry Birds σκεφτείτε διπλά αν είναι όντως το αυθεντικό Angry Birds!

»Επιπλέον, σε αντίθεση με τους τυπικούς υπολογιστές, τα κινητά τηλέφωνα έχουν περισσότερους αισθητήρες (accelerometer, location sensor, κ.λπ.), πράγμα που σημαίνει ότι μια κακόβουλη εφαρμογή μπορεί να πραγματοποιήσει πιο «έξυπνες» επιθέσεις και να παραβιάσει την ιδιωτικότητα των χρηστών με ποικίλους τρόπους. Για να προστατεύσουν τον χρήστη από τέτοιες επιθέσεις, τα κινητά τηλέφωνα προσφέρον ειδοποιήσεις για τους αισθητήρες/συσκευές που θα χρησιμοποιήσει μια εφαρμογή. Παρ’ όλα αυτά, οι χρήστες πολλές φορές δεν δίνουν την απαραίτητη προσοχή. Την επόμενη φορά που θα κατεβάσετε μια εφαρμογή «πυξίδα», σκεφτείτε γιατί αυτή η εφαρμογή θέλει να έχει πρόσβαση στο δίκτυο και τις επαφές σας!».

Όπως μας τονίζει ο Δρ Αθανασόπουλος, επί του παρόντος, δεν υπάρχει η τέλεια διαθέσιμη λύση προστασίας μας από κακόβουλες επιθέσεις. Πιθανοί τρόποι αποτροπής παραβιάσεων ασφάλειας περιλαμβάνουν τις έγκαιρες ενημερώσεις του λειτουργικού συστήματος και των εφαρμογών τρίτων, τη χρήση ασφαλούς WiFi, τη χρήση προγραμμάτων προστασίας από ιούς, και φυσικά το authentication.

Νομοφοβία και ύπνος

Μελέτες που διερεύνησαν τη σχέση μεταξύ νομοφοβίας (ο διάχυτος φόβος και άγχος που προκαλείται σε ένα άτομο -συνήθως νεαρής ηλικίας- όταν στερηθεί ή αποχωριστεί το κινητό του τηλέφωνο) και αϋπνίας αποκάλυψαν ότι υπάρχει ισχυρή σχέση μεταξύ των δύο μεταβλητών. Μια άλλη εργασία διερεύνησε τη συχνότητα και τη μέση διάρκεια χρήσης έξυπνων τηλεφώνων και tablet στο κρεβάτι σε σχέση με συμπτώματα αϋπνίας, υπνηλίας, κ.ά. Ο μέσος χρόνος νυχτερινής χρήσης έξυπνων συσκευών σε αυτήν την έρευνα ήταν 46,6 λεπτά.

Ο εθισμός στην οθόνη είναι ένα αυξανόμενο στίγμα, για το οποίο κατηγορείται αποκλειστικά το έξυπνο τηλέφωνο. Μάλιστα, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2023 στο International Journal of Mental Health and Addiction, σχεδόν το ένα τρίτο των χρηστών διατρέχουν υψηλό κίνδυνο να υποφέρουν από σοβαρό εθισμό!

Για πιο συγκεκριμένα αποτελέσματα, μπορούμε να ανατρέξουμε σε έρευνα που δημοσιεύθηκε τον Ιανουάριο 2023 (Healthcare Informatics Research 2023) σχετικά με τη συχνή εμφάνιση μέτριας και σοβαρής νομοφοβίας σε φοιτητές και φοιτήτριες πανεπιστημίου. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με τη συμμετοχή 11.300 ατόμων από οκτώ χώρες και έδειξε ότι υπήρχε ήπια νομοφοβία στο 24% των συμμετεχόντων και σοβαρή νομοφοβία στο 17%. Όσον αφορά τις χώρες, η Ινδονησία είχε το υψηλότερο ποσοστό σοβαρής νομοφοβίας (71%) και η Γερμανία το χαμηλότερο (3%).

Μην ξεχνάμε τα παιδιά

Τα έξυπνα κινητά θεωρούνται η πιο διαδεδομένη ηλεκτρονική συσκευή ανάμεσα στα παιδιά. Μάλιστα, μια μελέτη ανακάλυψε ότι, σε σύγκριση με τα tablets και τους φορητούς υπολογιστές, τα έξυπνα κινητά είναι οι συσκευές που χρησιμοποιούν περισσότερο τα παιδιά, με μέση εβδομαδιαία χρήση τις 28,5 ώρες (Alobaid et al., 2018). Σήμερα, τα παιδιά βασίζονται στα έξυπνα κινητά τους για πολλά πράγματα, όπως είναι η παρακολούθηση διαδικτυακών μαθημάτων, η επικοινωνία με φίλους, τα παιχνίδια, τα ψώνια και η παρακολούθηση διασκεδαστικών βίντεο. Επίσης, σε πολλές περιπτώσεις, τα χρησιμοποιούν αντί για βιβλία για ανάγνωση και μελέτη. Αυτός ο τρόπος ζωής επηρεάζει σημαντικά τις καθημερινές δραστηριότητες των παιδιών, τα οποία καταλήγουν να συνδέονται υπερβολικά με τα κινητά τους, κάτι που μπορεί να οδηγήσει εύκολα σε εθισμό. Εκτός όμως από τον εθισμό, νευροφυσιολογικές μελέτες αναφέρουν ότι η έντονη χρήση κινητών σχετίζεται με την έλλειψη προσοχής, την ικανότητα επεξεργασίας αριθμών και τις βλάβες της διεγερσιμότητας του δεξιού προμετωπιαίου φλοιού. Αν και δεν έχει αποδειχθεί ακόμα ότι τα έξυπνα κινητά βλάπτουν τη γνωστική λειτουργία των παιδιών, κάποιες μελέτες έχουν δώσει ανησυχητικά αποτελέσματα. Φυσικά, δεν χρειαζόμαστε τους ερευνητές να μας υποδείξουν ότι η παρατεταμένη χρήση ηλεκτρονικών συσκευών μπορεί να επηρεάσει τη σωματική υγεία μειώνοντας τη φυσική δραστηριότητα, γεγονός που οδηγεί σε μείωση της μυϊκής και αύξηση της λιπώδους μάζας.

Άντε και το ξεφορτώθηκες. Μετά;

Η χρήση κινητών τηλεφώνων έχει αυξηθεί ραγδαία σε όλον τον κόσμο. Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι, σύμφωνα με καταμέτρηση του Απριλίου του 2021, υπήρχαν 5,27 δισεκατομμύρια χρήστες κινητών τηλεφώνων παγκοσμίως. Και ενώ η διάρκεια ζωής των κινητών μειώνεται διαρκώς, τα απορρίμματα αυτών αυξάνονται, κυρίως λόγω της αντικατάστασης. Και όπως είναι επόμενο, η ακατάλληλη απόρριψη απαρχαιωμένων κινητών τηλεφώνων οδηγεί σε δυσμενείς συνέπειες στο περιβάλλον, την ανθρώπινη υγεία και την ανάκτηση μετάλλων. Αυτό οδήγησε στην αύξηση της παραγωγής ηλεκτρονικών αποβλήτων, καθιστώντας τα μιαν από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες ροές αποβλήτων παγκοσμίως. Αν αναρωτιέστε, η διάρκεια χρήσης των έξυπνων κινητών είναι περίπου 1,98 έτη και εκείνη των τηλεφώνων που δεν ανήκουν στην κατηγορία των έξυπνων κινητών είναι περίπου 2,46 χρόνια. Υπολογίστε τώρα πόσα κινητά τηλέφωνα θα αλλάξει κατά τη διάρκεια της ζωής του ένας άνθρωπος.

Μια άλλη διάσταση, που συνήθως δεν σκεφτόμαστε -όπως επεσήμαναν σε άρθρο τους οι Κ. Μαραγκός, Γ. Χαχλαδάκης και Ευ. Γιδαράκος- είναι ότι ένα κινητό τηλέφωνο αποτελείται από πολυάριθμα πολύτιμα μεταλλικά στοιχεία, όπως είναι ο χρυσός, το ασήμι, το παλλάδιο κ.λπ. Η υιοθέτηση ακατάλληλων μεθόδων απόρριψης, όπως η αποθήκευση των κινητών τηλεφώνων μετά τη χρήση, η απόρριψή τους μαζί με τα γενικά απορρίμματα, η παράδοσή τους στον άτυπο τομέα της ανακύκλωσης κ.λπ. μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια πολύτιμων μετάλλων. Και ας μην ξεχνάμε ότι μέταλλα όπως το κάδμιο, ο μόλυβδος, το χρώμιο, ο υδράργυρος κ.λπ. είναι τοξικά. Οπότε, η χρήση αντιεπιστημονικών μεθόδων ανακύκλωσης ηλεκτρονικών αποβλήτων οδηγεί σε μείωση της ποιότητας του αέρα, του νερού, του εδάφους και οδηγεί επιπλέον σε επικίνδυνες επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία. Για παράδειγμα, το κάδμιο μπορεί να προκαλέσει γενετικές ανωμαλίες και το βάριο μπορεί να οδηγήσει σε βλάβες στον εγκέφαλο, την καρδιά, το ήπαρ και τους πνεύμονες. Βέβαια, δεν πρέπει να ξεχνάμε τις απάνθρωπες συνθήκες εργασίας σε πολλούς από τους χώρους εξαγωγής των μετάλλων αυτών, όπου συχνά χρησιμοποιείται παιδική εργασία ή στυγνή εκμετάλλευση των εργατών και εργατριών, ενώ η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος σε πολλές περιοχές είναι τεράστια.

Τι τρέχει όμως με την ανάπτυξη του κλάδου;

Σύμφωνα με την Amy Webb, Διευθύνουσα Σύμβουλο της συμβουλευτικής εταιρείας Future Today Institute, η οποία βοηθά εταιρείες να εντοπίζουν τις τεχνολογικές τάσεις, οι πωλήσεις των κινητών τηλεφώνων παρουσιάζουν μια φθίνουσα τάση, καθώς έχουμε όλοι ήδη κινητό τηλέφωνο και η αγορά δεν πρόκειται να αναπτυχθεί άλλο. Οπότε, οι κατασκευαστές έξυπνων κινητών αναζητούν εναλλακτικές. Σαν τι; Μια τάση είναι η κατασκευή διαφόρων συμπληρωματικών συσκευών ή gadgets όπως είναι το AI Pin, μια μικρή ηλεκτρονική καρφίτσα που κρέμεται στα ρούχα και λαμβάνει φωνητικές εντολές: μπορείς να κάνεις οποιαδήποτε ερώτηση θα έκανες σε μια μηχανή αναζήτησης, όπως είναι η πρόγνωση του καιρού, εάν υπάρχει εστιατόριο στην περιοχή, κ.ά. Το Rabbit's R1, ένα αυτόνομο σύστημα όπως περίπου το AI Pin, έχει οθόνη όπως το τηλέφωνο αλλά προσφέρει μια εμπειρία που είναι εντελώς διαφορετική. Μόλις εγκατασταθεί, μπορεί να παραγγείλει ένα Uber, να παίξει την αγαπημένη σας λίστα στο Spotify ή να κλείσει μια πτήση στο Expedia, χωρίς να χρειαστεί ποτέ να επισκεφτείτε μια ιστοσελίδα ή την οθόνη της εφαρμογής. Αντίστοιχα, μια από τις τελευταίες κυκλοφορίες της Apple είναι τα γυαλιά Vision Pro, τα οποία επιτρέπουν στους χρήστες να βλέπουν το περιβάλλον τους μέσα από τις εικόνες που τραβήχτηκαν από ενσωματωμένες κάμερες υψηλής ανάλυσης. Συσκευές όπως τα έξυπνα γυαλιά Lucyd ενσωματώνουν το ChatGPT κατανοώντας τις εντολές και τις ερωτήσεις σε φυσική γλώσσα. Αντίστοιχα, η Meta λάνσαρε το δικό της προϊόν, σε συνεργασία με τη Ray-Ban. Ωστόσο, καμία από αυτές τις συσκευές δεν φαίνεται να μπορεί να αντικαταστήσει το έξυπνο κινητό τηλέφωνο. Μήπως, όμως, θα περάσουμε συντομότερα απ’ όσο υπολογίζουμε σε μια εποχή όπου θα χρησιμοποιούμε όχι μια αλλά πολλαπλές έξυπνες συσκευές στην καθημερινότητά μας, οι οποίες θα αξιοποιούν τεχνολογίες ΑΙ όπως είναι το δημοφιλές ChatGPT;

Τις τελευταίες δεκαετίες, οι τεχνολογίες, όπως η κινητή επικοινωνία, οι υπολογιστές και οι ψηφιακές τεχνολογίες, αλλάζουν ραγδαία. Ο τομέας της τεχνολογίας των πληροφοριών και των επικοινωνιών είναι ενδεχομένως ο πιο εμβληματικός για την πρόοδο και την καινοτομία σε επίπεδο κοινωνίας, τόσο τεχνολογικά όσο και οικονομικά. Η Microsoft έχει επενδύσει δισεκατομμύρια δολάρια στην τεχνητή νοημοσύνη, τόσο μέσω της δικής της έρευνας όσο και μέσω της ανάπτυξης προϊόντων με επενδύσεις στο OpenAI. Και ενώ γνωρίζουμε ότι οι τεχνολογικές αλλαγές μπορούν να συμβάλλουν στη βελτίωση της απόδοσης της καινοτομίας, ο τρόπος και ο χρόνος με τον οποίον εισέρχονται στη ζωή μας είναι απρόβλεπτος. Ποια θα είναι άραγε η επόμενη ανακάλυψη, που θα ταράξει τα νερά;