Η αντιπαράθεση μεταξύ Δύσης και Ρωσίας: Απειλή για τη ανθρωπότητα

Η αντιπαράθεση μεταξύ Δύσης και Ρωσίας έχει ενταθεί τα τελευταία χρόνια, δημιουργώντας φόβους για μια πιθανή πυρηνική σύγκρουση. Η ενίσχυση της στρατιωτικής παρουσίας του ΝΑΤΟ κοντά στα ρωσικά σύνορα, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι πολεμικές συγκρύσεις σε Ισραήλ και Παλαιστίνη, η παρουσία της Ρωσίας στη Συρία και η εν γένει όξυνση του Μεσανατολικού έχουν αυξήσει τις εντάσεις και αντιπαραθέσεις. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η ανησυχία για έναν πυρηνικό πόλεμο έχει επανέλθει στην επικαιρότητα.

Τότε και τώρα

Η αντιπαράθεση Δύσης-Ρωσίας έχει τις ρίζες της στον Ψυχρό Πόλεμο, όταν οι δύο υπερδυνάμεις, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σοβιετική Ένωση, διατηρούσαν τεράστια πυρηνικά οπλοστάσια. Η ισορροπία του τρόμου, με βάση την αμοιβαία εξασφαλισμένη καταστροφή (MAD), απέτρεπε την άμεση σύγκρουση. Ωστόσο, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η ένταση μειώθηκε προσωρινά, μόνο για να αναζωπυρωθεί τα τελευταία χρόνια με την αναβίωση της ρωσικής στρατιωτικής ισχύος και την επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς.

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2014 και η προσάρτηση της Κριμαίας προκάλεσαν σοβαρές αντιδράσεις από τη Δύση, οδηγώντας σε κυρώσεις και αυξημένη στρατιωτική παρουσία στην Ανατολική Ευρώπη. Η πρόσφατη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία επιδείνωσε την κατάσταση, με το ΝΑΤΟ να αυξάνει τη στρατιωτική του υποστήριξη προς την Ουκρανία. Οι αμοιβαίες κατηγορίες για παραβιάσεις της εδαφικής ακεραιότητας και της κυριαρχίας των κρατών έχουν αυξήσει την ένταση στο ανώτατο επίπεδο από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου.

Πρόσφατα, ο πρόεδρος της Ρωσίας, Βλαντίμιρ Πούτιν, προειδοποίησε ότι η χώρα του είναι “έτοιμη” για πυρηνικό πόλεμο. Ενώ δεν υπάρχει άμεση απειλή για πυρηνική επίθεση, οι πυρηνικές ασκήσεις της Ρωσίας αποτελούν ένα μήνυμα και προειδοποίηση προς τη Δύση. Σ’ αυτό το πλαίσιο, δεν μπορεί να αγνοηθεί η συνεχής αναβάθμιση και ενίσχυση του πυρηνικού οπλοστασίου της Βορείου Κορέας.

Πυρηνική δυναμική: Πιθανότητα πυρηνικού πολέμου

Η Ρωσία διαθέτει το μεγαλύτερο πυρηνικό οπλοστάσιο στον κόσμο, ακολουθούμενη από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Και οι δύο πλευρές διαθέτουν την ικανότητα να εξαπολύσουν καταστροφικές πυρηνικές επιθέσεις, με συνέπειες ανυπολόγιστες για την ανθρωπότητα. Οι πρόσφατες δηλώσεις Ρώσων αξιωματούχων για την ενδεχόμενη χρήση πυρηνικών όπλων σε περίπτωση απειλής έχουν ενισχύσει τις ανησυχίες για μια πυρηνική κλιμάκωση.

Η πιθανότητα ενός πυρηνικού πολέμου παραμένει χαμηλή αλλά όχι ανύπαρκτη. Το ενδεχόμενο αυτό μπορεί να συμβεί είτε μέσω ενός λάθους, ή μιας παρανόησης, ή μιας κρίσης που κλιμακώνεται ανεξέλεγκτα. Η ύπαρξη μηχανισμών αποτροπής και η εμπειρία από τον Ψυχρό Πόλεμο παίζουν σημαντικό ρόλο στην αποφυγή μιας τέτοιας καταστροφής. Ωστόσο, η αυξημένη ένταση και η ρητορική των τελευταίων ετών έχουν δημιουργήσει ένα περιβάλλον στο οποίο η πυρηνική σύγκρουση δεν μπορεί να αποκλειστεί πλήρως.

Η αντιμετώπιση αυτών των κινδύνων δεν είναι εύκολη υπόθεση. Οι γεωπολιτικές φιλοδοξίες της Ρωσίας, οι ανησυχίες για την ασφάλεια των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης και οι εσωτερικές πολιτικές πιέσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες δημιουργούν ένα πολύπλοκο πλαίσιο. Η παγκοσμιοποίηση της πληροφορίας και η δυνατότητα διάδοσης ψευδών ειδήσεων αυξάνουν τον κίνδυνο παρανοήσεων και λάθους υπολογισμού.

Στρατηγικές αντιμετώπισης

Η μείωση των εντάσεων και η αποτροπή ενός πυρηνικού πολέμου απαιτούν στρατηγικές διπλωματικές πρωτοβουλίες. Η ανανέωση των συνθηκών για τον έλεγχο των όπλων, όπως η Συνθήκη για την Μείωση των Στρατηγικών Όπλων (START), είναι ζωτικής σημασίας. Η αποκατάσταση των διαύλων επικοινωνίας και η προώθηση του διαλόγου μεταξύ των ηγετών των δύο πλευρών μπορεί να συμβάλει στην άμβλυνση των εντάσεων.

Ως εκ τούτου, απαιτούνται συγκεκριμένα πρακτικά βήματα που μπορούν να βοηθήσουν στην αποφυγή της σύγκρουσης, και που είναι τα εξής:

Διπλωματία και διάλογος: Οι χώρες πρέπει να επιδιώξουν διπλωματικές λύσεις μέσω διαπραγματεύσεων και διαλόγου. Η επικοινωνία μεταξύ των κυβερνήσεων μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των διαφορών και των εντάσεων.

Συνεργασία σε διεθνές επίπεδο: Οι διεθνείς οργανισμοί, όπως ο ΟΗΕ και η Ευρωπαϊκή Ένωση, μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην επίλυση των διαφορών και την πρόληψη της σύγκρουσης.

Ενίσχυση της ασφάλειας: Οι χώρες πρέπει να επενδύσουν στην ασφάλεια και την αμυντική τους ικανότητα. Η αποτροπή της σύγκρουσης περνάει από την αποτροπή των επιθέσεων.

Είναι πλέον πασιφανές ότι η αντιπαράθεση Δύσης-Ρωσίας είναι ένα πολύπλοκο και επικίνδυνο ζήτημα που απαιτεί σοβαρή προσοχή και προσεκτική διαχείριση. Η πιθανότητα ενός πυρηνικού πολέμου, αν και χαμηλή, δεν μπορεί να αγνοηθεί. Η διεθνής κοινότητα πρέπει να ενισχύσει τις διπλωματικές προσπάθειες, να προωθήσει τον έλεγχο των όπλων και να δημιουργήσει μηχανισμούς για την αποτροπή κλιμάκωσης. Μόνο μέσω της συνεργασίας και του διαλόγου μπορεί να διασφαλιστεί ότι η ανθρωπότητα δεν θα ξαναβρεθεί αντιμέτωπη με την απειλή ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος.

• Καθηγητής στο Philips University, πρώην Πρύτανης του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου, και πρώην Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ιδρυμάτων Ανώτερης Εκπαίδευσης (EURASHE). a.orphanides@philipsuni.ac.cy