Μάστιγα το «brain drain» της Κύπρου

Σοβαρό πρόβλημα αντιμετωπίζει η Κύπρος όσον αφορά την τάση των μορφωμένων νέων να αναζητούν επαγγελματικές ευκαιρίες και καλύτερες συνθήκες ζωής στο εξωτερικό. Το φαινόμενο του «brain drain», ή αλλιώς η «διαρροή εγκεφάλων», αποτελεί μιαν από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η χώρα.

Η μετανάστευση υψηλής ειδίκευσης έχει σημαντικές επιπτώσεις τόσο στην οικονομία όσο και στην κοινωνία της Κύπρου, καθώς η χώρα χάνει πολύτιμο ανθρώπινο δυναμικό και εξειδικευμένες γνώσεις, που είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό της.

Η αναζήτηση καλύτερων μισθών, επαγγελματικής αναγνώρισης και ευκαιριών καριέρας σε άλλες χώρες ωθεί πολλούς Κυπρίους να αφήσουν πίσω την πατρίδα τους, δημιουργώντας ένα κενό που δύσκολα μπορεί να καλυφθεί.

Για επιστροφή νέων στην Κύπρο υπάρχουν φορολογικά κίνητρα, που ψηφίστηκαν με νόμο της Επιτροπής Οικονομικών, ώστε, μετά από κάποια χρόνια συνεχούς παρουσίας στο εξωτερικό, κάποιος να δικαιούται μία πολύ σημαντική φορολογική έκπτωση, που φτάνει μέχρι και 50% για τα πρώτα χρόνια. Τα κίνητρα αυτά απ’ ό,τι φαίνεται δεν αποδίδουν σε ικανοποιητικό βαθμό, υπογραμμίζοντας την ανάγκη επαναξιολόγησης και λήψης επιπρόσθετων μέτρων.

Το φαινόμενο του «brain drain», ή αλλιώς η «διαρροή εγκεφάλων», αποτελεί μιαν από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η χώρα

Το παράδειγμα της Ελλάδας

Το «BrainReGain-Ελληνισμός Εν Δράσει» είναι μια πρωτοβουλία που αποσκοπεί στην αξιοποίηση του δυναμικού των Ελλήνων του εξωτερικού για την υποστήριξη της ανάπτυξης της Ελλάδας. Αυτή η πρωτοβουλία αναγνωρίζει τη σημαντική συμβολή των Ελλήνων που ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό και στοχεύει στη δημιουργία γεφυρών συνεργασίας μεταξύ αυτών και της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας.

Κύριος στόχος του προγράμματος αυτού είναι η σύνδεση Ελλήνων επαγγελματιών του εξωτερικού με τους αντίστοιχους επαγγελματίες και επιχειρήσεις στην Ελλάδα. Στα πλαίσιο δηλαδή ανταλλαγής γνώσης και τεχνογνωσίας από το εξωτερικό προς την Ελλάδα. Περιλαμβάνει επίσης την υποστήριξη των startup επιχειρήσεων, ενισχύοντας με αυτόν τον τρόπο την επιχειρηματικότητα μέσω της παροχής συμβουλών, επενδυτικών ευκαιριών και συνεργασιών.

Προωθεί επίσης την έρευνα και καινοτομία στην Ελλάδα μέσω της συνεργασίας με Έλληνες επιστήμονες και ερευνητές του εξωτερικού. Η πρωτοβουλία αυτή λειτουργεί ως ένας καταλύτης για την ανατροφοδότηση της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας με ιδέες, πόρους και δίκτυα που μπορούν να οδηγήσουν σε βιώσιμη ανάπτυξη και προοπτικές για το μέλλον.

Πόσοι μετανάστευσαν τα προηγούμενα χρόνια

Σύμφωνα με στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας, οι αριθμοί, όπως ήταν λογικό, ξέφυγαν από τα φυσιολογικά πλαίσια μετά και το κούρεμα καταθέσεων. Τα σημάδια της οικονομικής κρίσης ήταν εμφανή αφού το 2013 καταγράφηκε ο υψηλότερος αριθμός αναχωρήσεων με 25.227 άτομα, ενώ τα επόμενα χρόνια ο αριθμός μειώθηκε, φτάνοντας στους 17.183 το 2015 και ακόμα χαμηλότερα στους 14.892 το 2016. Το 2017 και το 2018 ο αριθμός σταθεροποιήθηκε κοντά στις 15.000 αναχωρήσεις, ενώ το 2019 παρατηρήθηκε αύξηση στις 17.373. Η πιο σημαντική άνοδος καταγράφηκε το 2020, με 21.368 άτομα, πιθανώς λόγω αλλαγών στην αγορά εργασίας ή άλλων εξωγενών παραγόντων. Το 2021, παρά την πανδημία, υπήρξε μια μείωση στις 18.410, και το 2022 ο αριθμός μειώθηκε ελαφρά στις 17.958. Συνολικά, παρατηρείται μια πτωτική τάση από το 2013 έως το 2016, ακολουθούμενη από μια περίοδο ανάκαμψης και πάλι με αυξομειώσεις μέχρι το 2022.

Στο σύνολο της δεκαετίας (2013-2022), οι Κύπριοι που μετανάστευσαν στο εξωτερικό ανέρχονται στους 19.703

Περισσότερες οι γυναίκες

Αναλύοντας τα δεδομένα ανά φύλο από το 2013 έως το 2022, παρατηρείται ότι ο αριθμός των ανδρών που φεύγουν από την Κύπρο για εργασία στο εξωτερικό μειώνεται σταθερά από το 2013 (11.910) έως το 2016 (6.552). Μετά από μια μικρή αύξηση το 2017 και το 2019, φτάνει το υψηλότερο σημείο το 2020 με 10.640. Το 2021 και το 2022 ο αριθμός μειώνεται και πάλι, φτάνοντας στις 7.394 το 2022.

Αντίστοιχα, ο αριθμός των γυναικών είναι σταθερά υψηλότερος από αυτόν των ανδρών. Το 2013 καταγράφονται 13.317 γυναίκες, με μια αύξηση το 2014 στις 13.533. Στη συνέχεια, ο αριθμός μειώνεται μέχρι το 2016 αλλά αυξάνεται ξανά, φτάνοντας τις 10.222 το 2019. Ενώ το 2020 παρουσιάζεται μια μείωση στις 9.168, το 2021 και το 2022 ο αριθμός ανεβαίνει στις 10.564. Συνολικά, οι γυναίκες παρουσιάζουν μικρότερες διακυμάνσεις σε σύγκριση με τους άνδρες και παραμένουν περισσότερες σε αριθμό σχεδόν κάθε χρόνο.

Ανησυχούν οι αριθμοί στους νέους

Αναλύοντας τον αριθμό των νέων ηλικίας 20-24, που φεύγουν από την Κύπρο για εργασία στο εξωτερικό, το 2013 καταγράφεται ο υψηλότερος αριθμός της δεκαετίας με 3.543 άτομα. Το 2014 καταγράφεται δραματική μείωση στους 667 νέους, ενώ το 2015 και το 2016 οι αριθμοί είναι επίσης χαμηλοί, φτάνοντας τους 1.148 και 1.003 αντίστοιχα. Το 2017 υπάρχει μια σημαντική αύξηση στους 2.011, που συνεχίζεται και το 2018 με 2.702 νέους. Το 2019 σημειώνεται μια μείωση στους 1.961, και το 2020 και το 2021 παρατηρείται περαιτέρω μείωση στους 1.796 και 1.547 αντίστοιχα. Το 2022, όμως, παρουσιάζεται μια νέα άνοδος στους 3.004 νέους, επιστρέφοντας σε επίπεδα κοντά στο 2013.

Στις ηλικίες 25-29 που φεύγουν από την Κύπρο για εργασία στο εξωτερικό το 2013 καταγράφεται ο υψηλότερος αριθμός με 5.552 άτομα. Το 2014 παρατηρείται πτώση στους 1.652, ενώ το 2015 ο αριθμός αυξάνεται και πάλι στους 3.531. Το 2016 καταγράφεται μείωση στους 2.278, αλλά από το 2017 μέχρι το 2019 ο αριθμός αυξάνεται σταθερά, φτάνοντας το 2018 στα 3.626 άτομα. Το 2020 και το 2021 παρατηρείται μια μικρή μείωση στους 3.377 και 2.910 αντίστοιχα. Το 2022, ο αριθμός επανέρχεται στα επίπεδα του 2015 με 3.531 άτομα.

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας, στους νέους ηλικίας 15-24 ετών, το ποσοστό ανεργίας αυξήθηκε στο 16,2%

Οι φευγάτοι… Κύπριοι

Όσον αφορά τους Κυπρίους που φεύγουν από τη χώρα τους στο εξωτερικό, το 2013 καταγράφεται ο υψηλότερος αριθμός με 3.579 άτομα. Το 2014 και το 2015 παρατηρείται μείωση στα 2.096 και 1.025 άτομα αντίστοιχα. Το 2016 ο αριθμός αυξάνεται ξανά στις 2.117, αλλά πέφτει το 2017 στις 1.157. Από το 2018 έως το 2021 ο αριθμός αυξομειώνεται, με μια αξιοσημείωτη άνοδο το 2020 στα 2.500 άτομα. Το 2021 καταγράφεται ελαφρά μείωση στις 2.154, ενώ το 2022 ο αριθμός μειώνεται περαιτέρω στις 1.316. Συνολικά, παρατηρείται μια τάση μείωσης του αριθμού των Κυπρίων που φεύγουν για εργασία στο εξωτερικό, παρόλα αυτά οι αριθμοί δεν παύουν να είναι ανησυχητικοί. Στο σύνολο της δεκαετίας (2013-2022) οι Κύπριοι που μετανάστευσαν στο εξωτερικό ανέρχονται στους 19.703.

Σημειώνεται πως η πλειοψηφία των ατόμων που εγκαταλείπουν την Κύπρο προτιμούν να μετεγκατασταθούν σε χώρες εκτός ΕΕ, αν και τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται μια εξισορρόπηση, με πολλούς να ζουν σε χώρες της ΕΕ.

«Υπάρχουν σοβαρές ανάγκες»

H Ομοσπονδία Εργοδοτών και Βιομηχάνων τόνισε στη «Σ» ότι η εξεύρεση ανθρώπινου δυναμικού είναι από τα πιο σοβαρά ζητήματα για τις επιχειρήσεις. Σημειώνει ότι υπάρχουν σοβαρές ανάγκες και ότι χρειάζονται εργαζομένους οριζόντια σε όλη την οικονομία και ειδίκευση σε πολλούς τομείς.

Όσον αφορά την είσοδο υπηκόων τρίτων χωρών με σκοπό την απασχόληση υψηλής ειδίκευσης, οι εργοδότες τονίζουν πως ό,τι διευκολύνει την πρόσβαση στην αγορά εργασίας με τρόπο που να εξυπηρετεί την οικονομία και την εργασία είναι θετικό, συμπληρώνοντας ότι είναι καλό επίσης να δημιουργούνται οδηγοί μέσω ευέλικτων διαδικασιών, για να καλύπτονται οι ανάγκες άμεσα και έγκαιρα.

Σοβαρό ζήτημα αποτελεί και η ανεργία στην Κύπρο, αφού, σύμφωνα με τα στοιχεία από τη Στατιστική Υπηρεσία, διαμορφώθηκε στο 6% το πρώτο τρίμηνο του έτους. Συγκεκριμένα, ο αριθμός των ανέργων ανήλθε σε 29.339. Το πιο ανησυχητικό όμως είναι πως στους νέους, ηλικίας 15-24 ετών, το ποσοστό ανεργίας αυξήθηκε στο 16,2% του εργατικού δυναμικού. Συνεπώς, πολλοί νέοι που διαμένουν στην Κύπρο για διάφορους λόγους είναι αναξιοποίητοι, με αποτέλεσμα πολλές καίριες θέσεις να παραμένουν κενές.

Η απαξίωση και η αδυναμία απεξάρτησης

Καθοριστικό ρόλο για τη φυγή των νέων της Κύπρου διαδραματίζει και η απαξίωσή τους προς τα πολιτικά πρόσωπα. Ο παράγοντας αυτός καθιστά την αποστολή της επιστροφής, πιο δύσκολη και πιο απαιτητική.

Οι οργανώσεις νεολαίας της Κύπρου εκφράζουν έντονη ανησυχία για το φαινόμενο του «brain drain», το οποίο πλήττει σοβαρά τη νέα γενιά και την οικονομία της χώρας. Παρατηρούν ότι όλο και περισσότεροι νέοι, απογοητευμένοι από τη διαφθορά και την έλλειψη προοπτικών, επιλέγουν να αναζητήσουν καλύτερες επαγγελματικές ευκαιρίες στο εξωτερικό.

Αυτό το κύμα μετανάστευσης ταλαντούχων νέων στερεί από την Κύπρο πολύτιμους ανθρώπινους πόρους, που είναι απαραίτητοι για την καινοτομία και την ανάπτυξη. Οι οργανώσεις νεολαίας επισημαίνουν την ανάγκη για άμεση αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών, ώστε να δημιουργηθούν οι συνθήκες που θα επιτρέψουν στους νέους να παραμείνουν και να ευημερήσουν στην πατρίδα τους.

Η Κυβέρνηση θα πρέπει να πράξει ό,τι είναι δυνατό, ώστε ο κάθε πολίτης να θέλει ολόψυχα να μείνει και να προσφέρει και να κάνει το καλύτερο, από τη θέση που κατέχει, για τον τόπο του. Παράλληλα, η Βουλή πρέπει να έχει επίγνωση της νομοθετικής της ευθύνης και οφείλει να πράξει τα δέοντα για τη μείωση της ανεργίας.

Σε αυτό το πλαίσιο και η χώρα μας μπορεί να δώσει κίνητρα για το δικό της «brain regain», για επαναπατρισμό δηλαδή Κυπρίων του εξωτερικού, προσφέροντας όπως και σε άτομα από τρίτες χώρες, άλλες διευκολύνσεις.

Τα παράπονα για τις χαμηλές απολαβές επίσης δεν επιτρέπουν στους νέους να απεξαρτηθούν από τα σπίτια και τους γονείς τους προκειμένου να καταφέρουν να εξασφαλίσουν έναν αξιοπρεπή μισθό για να αρχίσουν τη ζωή τους. Αν δεν ληφθούν τώρα μέτρα, το πρόβλημα θα μεγαλώνει.

Αντί για «Brain Regain», ανοίγουν το παράθυρο σε εργαζομένους από τρίτες χώρες

Πρόσφατα, η Ολομέλεια της Βουλής ενέκρινε δύο νόμους που τροποποιούν υφιστάμενες νομοθεσίες, ώστε να επιτευχθεί εναρμόνιση με ευρωπαϊκή Οδηγία για τις προϋποθέσεις εισόδου και διαμονής υπηκόων τρίτων χωρών, με σκοπό την απασχόληση υψηλής ειδίκευσης και την κάλυψη των κενών θέσεων που υπάρχουν.

Ενδεικτικά, με τις πρόνοιες του πρώτου νόμου προβλέπεται καθορισμός απλούστερων διαδικασιών όσον αφορά την είσοδο και διαμονή πολιτών τρίτων χωρών στη Δημοκρατία με σκοπό την απασχόληση υψηλής ειδίκευσης ως κατόχων μπλε κάρτας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των μελών της οικογένειάς τους.

Προβλέπεται μείωση της ελάχιστης απαιτούμενης διάρκειας της σύμβασης εργασίας για σκοπούς απασχόλησης υψηλής ειδίκευσης, ώστε να είναι τουλάχιστον έξι μήνες αντί τουλάχιστον δώδεκα μήνες, που ισχύει σήμερα.

Παράλληλα, στη διαδικασία καθορισμού του συνολικού αριθμού των πολιτών τρίτων χωρών που θα δύνανται να εισέλθουν και να διαμείνουν στη Δημοκρατία για σκοπούς απασχόλησης υψηλής ειδίκευσης, λαμβάνονται υπόψη οι αναπτυξιακές προτεραιότητες και η κατάσταση στην αγορά εργασίας στη Δημοκρατία, όπως και η ικανότητα της Δημοκρατίας για την υποδοχή πολιτών τρίτων χωρών.

Επίσης εισάγεται καθορισμός κατώτατου ορίου ακαθάριστου ετήσιου μισθού των κατόχων μπλε κάρτας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ώστε αυτό κατ’ ελάχιστον να ισούται με τον μέσο ακαθάριστο ετήσιο μισθό στη Δημοκρατία, αλλά να μην ανέρχεται σε περισσότερο από 1,6 φορά επί το ύψος του μέσου ακαθάριστου ετήσιου μισθού στη Δημοκρατία.

Σύμφωνα με προκαταρκτικά στοιχεία από τη Στατιστική Υπηρεσία, οι μέσες ακαθάριστες μηνιαίες απολαβές των υπαλλήλων κατά το πρώτο τρίμηνο του 2024 εκτιμώνται κοντά στα 2.400 ευρώ, άρα γύρω στις 28,800 ευρώ τον χρόνο.

Όπως πληροφορείται η «Σ», θα αφορά άτομα με υψηλές δεξιότητες και κυρίως σε τομείς τεχνολογίας. Ο τρόπος που θα εφαρμοστεί έχει κυρίως να κάνει με το πώς η Κυβέρνηση θα κατηγοριοποιήσει τους τομείς της οικονομίας.

Οι νόμοι αναγνωρίζουν την κατοχή επαγγελματικών δεξιοτήτων στον τομέα των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών, δηλαδή των γνώσεων, των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων που πιστοποιούνται με επαγγελματική εμπειρία, ως ισοδύναμων με τις γνώσεις, τις δεξιότητες και τις ικανότητες που πιστοποιούνται με ανάλογους τίτλους σπουδών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Παρέχεται η δυνατότητα σε δικαιούχους διεθνούς προστασίας να αιτούνται τη χορήγηση μπλε κάρτας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ενισχύονται αυτά τα δικαιώματα για κατόχους και μέλη των οικογενειών τους.

Με τις πρόνοιες του δεύτερου νόμου προβλέπεται ειδικότερα η εξαίρεση των περιπτώσεων πολιτών τρίτων χωρών, οι οποίοι υποβάλλουν αίτηση διαμονής στη Δημοκρατία ή σε άλλο κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με σκοπό την απασχόληση υψηλής ειδίκευσης, από το πεδίο εφαρμογής του περί Αλλοδαπών και Μετανάστευσης (Προϋποθέσεις Εισόδου και Διαμονής Υπηκόων Τρίτων Χωρών με σκοπό την Έρευνα, τις Σπουδές, την Πρακτική Άσκηση, την Εθελοντική Υπηρεσία, τις Ανταλλαγές Μαθητών ή τα Εκπαιδευτικά Προγράμματα) Νόμου.

Στο στάδιο της μελέτης των νομοσχεδίων, οι βουλευτές αποφάσισαν, με τη σύμφωνη γνώμη των εκπροσώπων του Υπουργείου Εσωτερικών, Εργασίας και του Υφυπουργείου Μετανάστευσης και Διεθνούς Προστασίας, την προσθήκη πρόνοιας στο πρώτο νομοσχέδιο, ώστε ο όγκος εισδοχής πολιτών τρίτων χωρών στη Δημοκρατία για σκοπούς απασχόλησης υψηλής ειδίκευσης να καθορίζεται κατόπιν διαβούλευσης με τους κοινωνικούς εταίρους.

Σημειώνεται πως οι εν λόγω τροποποιήσεις πρέπει πλέον να εναρμονιστούν με τον νόμο για την μπλε κάρτα που αφορά την κινητικότητα εργαζομένων από τρίτες χώρες, άρα πρόκειται για ένα πολύ σύνθετο πακέτο νόμων. Ο νόμος ψηφίστηκε για να καθοριστεί ενδεικτικά ένα πλαίσιο, κάποια κριτήρια δηλαδή που πρέπει να έχει κάποιος, όπως επαρκή εμπειρία, τη γνώση της γλώσσας άλλα και να έχει εικόνα πού έρχεται, πού θα δουλέψει και αν πληροί τα κριτήρια τότε να προχωρήσει με την αίτηση όπως καθορίζεται και από το ευρωπαϊκό κεκτημένο.