Αναταραχή στη Μέση Ανατολή, Κυπριακό και στρατηγική

Η γεωπολιτική αναταραχή στη Μέση Ανατολή και η εμπλοκή ισχυρών δυνάμεων όπως το Ισραήλ, το Ιράν, ο Λίβανος (μέσω της Χεζμπολάχ), η Τουρκία και οι ΗΠΑ, απαιτούν από την Κύπρο, την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση μια προσεκτική και ισορροπημένη πολιτική και στρατηγική. Κάθε κράτος και οντότητα στην περιοχή έχει διαφορετικά συμφέροντα, και η προσέγγιση πρέπει να είναι προσαρμοσμένη στις ιδιαίτερες δυναμικές της σχέσης με τον καθένα.

Πολιτική, σχέσεις και στρατηγική

Ισραήλ: Η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν ήδη αναπτύξει ισχυρούς δεσμούς με το Ισραήλ, ιδιαίτερα στον τομέα της άμυνας και της ενέργειας. Η στρατηγική συνεργασία με το Ισραήλ πρέπει να συνεχιστεί και να ενισχυθεί. Στο πλαίσιο αυτό, είναι σημαντικό να διατηρηθεί η συνεργασία σε επίπεδο ασφάλειας και πληροφοριών, ιδίως λόγω της κοινής ανησυχίας για την αστάθεια που προκαλείται από τη δράση του Ιράν και των υποστηριζόμενων από αυτό ομάδων, όπως η Χεζμπολάχ. Η Ελλάδα και η Κύπρος πρέπει να ενισχύσουν την ενεργειακή συνεργασία με το Ισραήλ, με έμφαση στον αγωγό EastMed, ο οποίος θα μπορούσε να αποτελέσει κρίσιμο παράγοντα στην ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης. Παράλληλα, η συνεργασία σε θέματα ασφάλειας και αμυντικής τεχνολογίας πρέπει να διευρυνθεί, αξιοποιώντας τη στρατιωτική εμπειρία και την τεχνολογία του Ισραήλ.[AO1]

Ιράν: Η σχέση Κύπρου και Ελλάδας με το Ιράν είναι πιο σύνθετη. Η Τεχεράνη έχει περιφερειακές φιλοδοξίες και διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στις συγκρούσεις στη Συρία, το Ιράκ και τον Λίβανο. Παρά τις δυσκολίες, η Αθήνα και η Λευκωσία πρέπει να διατηρήσουν ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας με το Ιράν, κυρίως σε επίπεδο οικονομικών και πολιτιστικών σχέσεων, αποφεύγοντας να υιοθετήσουν μια πλήρως εχθρική στάση. Η Κύπρος και η Ελλάδα πρέπει να προωθήσουν έναν διάλογο για την αποφυγή κλιμάκωσης στην περιοχή, τονίζοντας τη σημασία της ειρηνικής συνύπαρξης. Οι δύο χώρες θα πρέπει να συντονιστούν με τα υπόλοιπα κράτη-μέλη και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, για να υποστηρίξουν πρωτοβουλίες που στοχεύουν στον περιορισμό της επιρροής του Ιράν μέσω διπλωματικών και οικονομικών μέσων, αποφεύγοντας όμως τις άμεσες αντιπαραθέσεις.

Λίβανος και Χεζμπολάχ: Ο Λίβανος, μέσω της Χεζμπολάχ, αποτελεί σημαντικό παράγοντα αστάθειας στην περιοχή. Η Κύπρος και η Ελλάδα πρέπει να διαχωρίσουν τη θέση τους από τη Χεζμπολάχ, αλλά να συνεχίσουν να υποστηρίζουν τον Λίβανο ως κράτος, προωθώντας τη σταθερότητα και την ειρηνική συνύπαρξη. Η στρατηγική πρέπει να επικεντρωθεί στην παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας και οικονομικής στήριξης προς τον Λίβανο, με στόχο την ενίσχυση των κρατικών θεσμών και την αποδυνάμωση των ένοπλων ομάδων. Οι δύο χώρες πρέπει να συντονισθούν με τα θεσμικά όργανα της ΕΕ για την ενίσχυση του κράτους δικαίου και τη στήριξη των μεταρρυθμίσεων στον Λίβανο.

Τουρκία: Η Τουρκία αποτελεί την κύρια απειλή για την Κύπρο και την Ελλάδα, ειδικά όσον αφορά το Κυπριακό και τις θαλάσσιες ζώνες. Η προσέγγιση πρέπει να είναι συνδυασμός πίεσης και διπλωματίας. Η Κύπρος και η Ελλάδα πρέπει να συνεχίσουν να πιέζουν για κυρώσεις μέσω της ΕΕ, ενώ παράλληλα να διατηρούν δίαυλο επικοινωνίας για την αποφυγή σύγκρουσης. Η Ελλάδα και η Κύπρος πρέπει να ενισχύσουν τη στρατιωτική τους συνεργασία με το Ισραήλ και άλλους περιφερειακούς εταίρους ως αντίβαρο στην τουρκική επιθετικότητα. Παράλληλα, πρέπει να προωθήσουν σε όλα τα διεθνή φόρα το ζήτημα της παράνομης τουρκικής κατοχής της Κύπρου και των τουρκικών παραβιάσεων, εξασφαλίζοντας την αλληλεγγύη και τη στήριξη της διεθνούς κοινότητας.

Ηνωμένες Πολιτείες: Οι ΗΠΑ παραμένουν ένας καθοριστικός παράγοντας στην περιοχή και βασικός σύμμαχος τόσο της Ελλάδας όσο και της Κύπρου. Η σχέση πρέπει να βασιστεί στην αμοιβαία κατανόηση και τη στρατηγική συνεργασία. Η Ελλάδα και η Κύπρος πρέπει να συνεχίσουν να ενισχύουν τις σχέσεις τους με τις ΗΠΑ, διασφαλίζοντας ότι οι αμερικανικές πολιτικές λαμβάνουν υπόψη τα ελληνικά και κυπριακά συμφέροντα. Η στρατηγική πρέπει να επικεντρωθεί στην ενίσχυση της στρατιωτικής συνεργασίας, με έμφαση στην άμυνα, στις κοινές ασκήσεις, στην εκπαίδευση και στον εξοπλισμό. Παράλληλα, πρέπει να συνεχιστεί η διπλωματική πίεση προς τις ΗΠΑ για την επίλυση του Κυπριακού, αξιοποιώντας τις καλές σχέσεις που διατηρεί η Κύπρος και η Ελλάδα με την Ουάσινγκτον.

Επίλυση του κυπριακού προβλήματος

Η κρίση στη Μέση Ανατολή, που πυροδοτείται από την ένταση μεταξύ Ισραήλ, Ιράν, Λιβάνου και πιθανώς της Τουρκίας, αναδεικνύει την ανάγκη επαναπροσδιορισμού της στρατηγικής προσέγγισης για την επίλυση του κυπριακού προβλήματος. Οι γεωπολιτικές εξελίξεις επιτάσσουν μια συνεκτική και δυναμική προσέγγιση από την Ελλάδα, την Κύπρο και την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) για να εξασφαλιστεί η ασφάλεια και η σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο. Η ανάγκη για μια πολυδιάστατη στρατηγική είναι επιτακτική, ώστε να αντιμετωπιστούν οι σύνθετες προκλήσεις που ανακύπτουν σε μια περιοχή όπου συγκρούονται συμφέροντα και πολιτικές μεγάλων δυνάμεων.

Πολιτική διάσταση: Αναζητώντας λύση στο Κυπριακό

Το κυπριακό ζήτημα παραμένει άλυτο εδώ και δεκαετίες, παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες διαπραγμάτευσης. Στο πλαίσιο της νέας περιφερειακής αστάθειας, η Ελλάδα και η Κύπρος πρέπει να ενισχύσουν την πολιτική τους προσέγγιση, υπογραμμίζοντας τη σημασία της διεθνούς νομιμότητας και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η πολιτική της Κύπρου πρέπει να εστιάσει στην ανάδειξη της παράνομης τουρκικής κατοχής του βόρειου τμήματος της Κυπριακής Δημοκρατίας, παρουσιάζοντάς την ως πρόβλημα που όχι μόνο αφορά την Κύπρο, αλλά και την ευρύτερη περιοχή. Η ενίσχυση των διεθνών συμμαχιών, ιδιαίτερα με χώρες της ΕΕ αλλά και με το Ισραήλ, τις αραβικές χώρες και τις ΗΠΑ, μπορεί να δημιουργήσει πιέσεις στην Τουρκία για ουσιαστικές διαπραγματεύσεις.

Η Ελλάδα, ως εγγυήτρια δύναμη και στενός σύμμαχος της Κύπρου, πρέπει να συνεχίσει να υποστηρίζει την κυπριακή υπόθεση σε όλα τα διεθνή φόρα. Παράλληλα, η Αθήνα πρέπει να ενισχύσει τις διμερείς σχέσεις με τις χώρες της Μέσης Ανατολής, αναδεικνύοντας την Ελλάδα και την Κύπρο ως πυλώνες σταθερότητας σε μιαν ασταθή περιοχή.

Στρατηγικές προσεγγίσεις: Ασφάλεια και συμμαχίες

Η στρατηγική διάσταση της προσέγγισης Κύπρου, Ελλάδας και ΕΕ πρέπει να επικεντρωθεί στην ενίσχυση των αμυντικών συνεργασιών και στην ανάπτυξη μιας ευρύτερης περιφερειακής αρχιτεκτονικής ασφαλείας. Ο κίνδυνος εμπλοκής της Τουρκίας στις περιφερειακές συγκρούσεις, είτε άμεσα είτε μέσω υποστήριξης εξτρεμιστικών ομάδων, απαιτεί αυξημένη ετοιμότητα και συντονισμό.

Η Κύπρος πρέπει να συνεχίσει να αναπτύσσει τις στρατιωτικές της ικανότητες, ενισχύοντας τη συνεργασία με γειτονικές χώρες όπως το Ισραήλ και την Αίγυπτο, αλλά και τις ΗΠΑ, Γαλλία κ.ά.. Οι υφιστάμενες τριμερείς/τετραμερείς συνεργασίες της Κύπρου στην Ανατολική Μεσόγειο πρέπει να επεκταθούν πέραν της ενέργειας και σε άλλους τομείς, όπως η ανταλλαγή πληροφοριών, η άμυνα και η ασφάλεια.

Η Ελλάδα, από την πλευρά της, οφείλει να επενδύσει στη στρατιωτική της ισχύ, ενισχύοντας το ναυτικό και την αεροπορία της για να διασφαλίσει την ασφάλεια στην Ανατολική Μεσόγειο. Ο συντονισμός με την Κύπρο και άλλες χώρες της περιοχής είναι κρίσιμος για την αντιμετώπιση οποιασδήποτε απειλής προκύψει από την αστάθεια στη Μέση Ανατολή.

Η ΕΕ, με τη σειρά της, πρέπει να αναγνωρίσει ότι η σταθερότητα της Κύπρου και της Ελλάδας είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη συνολική ασφάλεια της Ευρώπης. Πρέπει να υπάρξει μια πιο ενεργή και συνεκτική στρατηγική από τις Βρυξέλλες, η οποία να περιλαμβάνει ενίσχυση των κυρώσεων προς την Τουρκία σε περίπτωση που συνεχίσει τις προκλήσεις και αδιαλλαξία της στο Κυπριακό, και θελκτικών κινήτρων σε περίπτωση εποικοδομητικής στάσης, και φυσικά ουσιαστική πολύπλευρη προστασία και στήριξη προς την Κύπρο.

Πρωτοβουλίες και διπλωματικοί χειρισμοί

Σε επίπεδο πρωτοβουλιών, η Κύπρος και η Ελλάδα πρέπει να προωθήσουν έναν πολυμερή διάλογο, που να περιλαμβάνει τις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου, την ΕΕ και τις ΗΠΑ. Ο στόχος πρέπει να είναι η δημιουργία μιας ζώνης συνεργασίας και ασφάλειας, που θα λειτουργήσει ως αντίβαρο στις τουρκικές φιλοδοξίες. Η ίδρυση ενός μόνιμου φόρουμ διαλόγου μπορεί να συμβάλει στη σταθεροποίηση της περιοχής και στην επίλυση του Κυπριακού.

Η Ελλάδα πρέπει επίσης να εκμεταλλευτεί τον ηγετικό της ρόλο σε διεθνείς οργανισμούς για να προωθήσει την ατζέντα της ασφάλειας στην περιοχή. Η διπλωματία των πολυμερών φόρουμ, σε συνδυασμό με την εμβάθυνση των διμερών ενδοευρωπαϊκών της σχέσεων με κράτη-κλειδιά όπως η Γαλλία και η Γερμανία, θα μπορούσε να ενισχύσει τη θέση της Ελλάδας και της Κύπρου στις διαπραγματεύσεις.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να κατανοήσει ότι το Κυπριακό δεν είναι απλώς ένα περιφερειακό πρόβλημα, αλλά ένα ζήτημα που αφορά την κυριαρχία σε δικό της έδαφος και που έχει άμεσες συνέπειες για την ευρωπαϊκή ασφάλεια και σταθερότητα. Η ΕΕ οφείλει να αναλάβει πιο ενεργό ρόλο, πιέζοντας την Τουρκία να αποδεχθεί μια δίκαιη και βιώσιμη λύση στο Κυπριακό. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της εφαρμογής οικονομικών κυρώσεων και της ενίσχυσης της πολιτικής απομόνωσης της Τουρκίας, αν αυτή συνεχίσει να αγνοεί τις διεθνείς αποφάσεις, αλλά και κινήτρων αν η Τουρκία αλλάξει στάση και συμβάλει εποικοδομητικά στην επίλυση του Κυπριακού.

Παράλληλα, η ΕΕ πρέπει να στηρίξει την Κύπρο οικονομικά και στρατιωτικά, με την παροχή αμυντικού εξοπλισμού και τη συμμετοχή σε κοινές στρατιωτικές ασκήσεις. Η ανάπτυξη μιας κοινής ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής, που θα περιλαμβάνει την Κύπρο ως βασικό άξονα, θα μπορούσε να ενισχύσει σημαντικά την αποτρεπτική ικανότητα του νησιού απέναντι σε εξωτερικές απειλές.

Η πολιτική και στρατηγική αντιμετώπιση των κρατών και άλλων οντοτήτων που εμπλέκονται στην κρίση της Μέσης Ανατολής απαιτεί από την Κύπρο, την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση έναν ισορροπημένο συνδυασμό σκληρής και ήπιας ισχύος. Η ενίσχυση των συμμαχιών με το Ισραήλ και τις ΗΠΑ, η προσεκτική διαχείριση της σχέσης με το Ιράν και τον Λίβανο, και η αποφασιστική αντιμετώπιση της Τουρκίας αποτελούν κλειδιά για την εξασφάλιση της ασφάλειας και της σταθερότητας στην περιοχή. Πέραν τούτου, η επιτυχής επίλυση του Κυπριακού, στο πλαίσιο της γενικότερης αναταραχής στη Μέση Ανατολή, απαιτεί έναν συνδυασμό πολιτικών, στρατηγικών και διπλωματικών πρωτοβουλιών. Η Κύπρος και η Ελλάδα πρέπει να εμβαθύνουν και να ισχυροποιήσουν τη συμμετοχή τους στο Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και στη λήψη αποφάσεων στην ΕΕ, και να αναπτύξουν νέες συμμαχίες στην περιοχή. Η ΕΕ, από την πλευρά της, οφείλει να παίξει έναν πιο ενεργό ρόλο, χρησιμοποιώντας κυρώσεις αλλά και κίνητρα προς την Τουρκία, και στηρίζοντας την Κύπρο σε όλους τους τομείς. Μόνο με μια συνολική και συνεκτική στρατηγική θα μπορέσει η Ανατολική Μεσόγειος να καταστεί ξανά μια ζώνη σταθερότητας και ασφάλειας.

*Καθηγητής στο Philips University, πρώην Πρύτανης του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου, και πρώην Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ιδρυμάτων Ανώτερης Εκπαίδευσης (EURASHE). a.orphanides@philipsuni.ac.cy.