Για τις 9 Σεπτεμβρίου είχε προγραμματιστεί το Πογκρόμ στην Κωνσταντινούπολη

Το Υπουργείο Εξωτερικών της Βρετανίας, με αρχιτέκτονα τον αξιωματούχο του, Sir Ivone Kirkpatrick, διοργάνωσε την περιβόητη Τριμερή Διάσκεψη (που δεν είχε τίποτα να κάνει με την Κύπρο) στις 27 Αυγούστου 1955 και, παραβιάζοντας τη Συνθήκη της Λωζάννης και με τη βοήθεια της Ελλάδας και του αδύναμου αλλά φιλόδοξου Υπουργού Εξωτερικών, Στέφανου Στεφανόπουλου, επανέφερε την Τουρκία πίσω ως ενδιαφερόμενο μέρος στο Κυπριακό. Δούλεψαν στην Αθήνα γι’ αυτό, άνθρωποι του αγγλόφιλου κατεστημένου, όπως ο Αθανάσιος Μποδοσάκης και ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος. Ο Πρωθυπουργός Αλέξανδρος Παπάγος ήταν βαριά άρρωστος και δεν μπορούσε να παρευρεθεί.

^{Αυτός είναι ο διαβόητος Sir Ivone Kirkpatrick, ο πρωτεργάτης και παθητικά ανθέλληνας καταστροφέας της Κύπρου. Τον ακολούθησαν στα βήματά του ο Sir Crispin Tickell και ο James Callaghan…}

Έγραψε σε τηλεγράφημά του ο Βρετανός τότε πρέσβης στην Αθήνα, Sir Charles Peake:

«…Πιστεύω, όμως, πως ο Έλληνας Υπ. Εξωτερικών είναι γνήσια αποφασισμένος να προσπαθήσει να εξασφαλίσει επιτυχημένο αποτέλεσμα τουλάχιστον για να ενδυναμώσει τη θέση του τοπικά, όταν έλθει η ώρα ν’ αντικατασταθεί ο Στρατάρχης και Πρωθυπουργός Παπάγος… Έτσι, και νοουμένου ότι θα τον χειριστείτε με προσοχή, πολύ πιθανό να μην αποδειχθεί αδιάλλακτος σχετικά με τη συμμετοχή της Τουρκίας στις συνομιλίες… Οποιαδήποτε εισήγηση ή εντύπωση πως οι βρετανικές και τουρκικές αντιπροσωπίες είχαν προσυμφωνήσει μεταξύ τους… θα δυσανασχετούσε τους Έλληνες…».

Και αφού τα κατάφερε ο Sir Ivone Kirkpatrick, ο Τούρκος τότε Υπ. Εξωτερικών Fatin R. Zorlu δήλωσε στη διάσκεψη ότι «η Τουρκία ουδέποτε θα συμφωνήσει η Κύπρος να περάσει στην Ελλάδα και αυτός ήταν ο λόγος που έφερναν ένσταση στην αρχή της αυτό-διάθεσης». Θεωρούσαν την Κύπρο ως γη δική τους, «notre terre» ήταν οι λέξεις που χρησιμοποίησε. Ο Zorlu, μάλιστα, έδωσε και τις πρώτες ενδείξεις για τον εποικισμό της Κύπρου, που ξεκίνησε μετά τη δεύτερη τουρκική εισβολή του 1974, όταν είπε ότι «στην Τουρκία υπήρχαν (τότε) 300.000 Τούρκοι με κυπριακή καταγωγή» και ότι «η Τουρκία θεωρούσε την Κύπρου προέκταση της Ανατολίας…» (Βλέπε και έκθεση Δρος Νιχάτ Ερίμ, Νοέμβριος 1956).

Τα γεγονότα

Τα γνωστά γεγονότα (Πογκρόμ) της 6ης Σεπτεμβρίου 1955 στην Κωνσταντινούπολη εναντίον των Ελλήνων τυχαία έλαβαν χώραν στις 6 του μηνός. Για τις 9 Σεπτεμβρίου είχαν αρχικά σχεδιαστεί οι βαρβαρότητες εκείνες. Και τούτο για να συνέπιπταν ΚΑΙ με την τελική άλωση της Σμύρνης το 1922.

Αυτήν τη λεπτομέρεια την βρήκα μελετώντας τα βρετανικά αποδεσμευμένα έγγραφα όπως και το ότι απόρρητη ανάμειξη είχαν και οι Βρετανοί. Και ίσως να υπήρξα η πρώτη που το επικαλέστηκα (ότι είχαν σχεδιαστεί για τις 9 Σεπτεμβρίου) σε ραδιοφωνικές ανταποκρίσεις και τηλεοπτικές παρουσιάσεις. Όπως στο τηλεοπτικό πρόγραμμα του «Λόγου», ενωρίς τη δεκαετία του 1990, μαζί με τον ιστορικό Γιάννη Σπανό για τα Σεπτεμβριανά. Και το κατέγραψα και στο βιβλίο μου «Από την Ένωση στην Κατοχή», που εξέδωσα το 1995 στη Λευκωσία, με χρηματοδότηση του αείμνηστου μ. Αρχιεπισκόπου Κύπρου κ.κ. Χρυσοστόμου Α’, ο οποίος προλόγισε το βιβλίο.

Παράλληλα, λοιπόν, με την Τριμερή διοργανώθηκε στην Κωνσταντινούπολη, σε μυστική συνεργασία Βρετανών και Τούρκων, μια πρωτοφανής επίθεση βαρβαρότητας εναντίον των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, με στόχο να φοβέριζαν τους Αμερικανούς και το ΝΑΤΟ και έτσι να εξασφάλιζαν την επιστροφή της Τουρκίας ως ενδιαφερόμενου μέρους στο Κυπριακό, με την όσο το δυνατόν λιγότερη αντίδραση από χώρες του ΝΑΤΟ και κυρίως την Αμερική.

Επικαλούμενοι, οι σχεδιαστές, ότι τα γεγονότα τα προκάλεσαν οι Κομμουνιστές που τότε ήταν κόκκινο πανί για τους Αμερικανούς. Αλλά πολύ γρήγορα εξουδετερώθηκε το ψέμα εκείνο και έγραψαν αμερικανικά έντυπα ότι οι Βρετανοί ήταν υπεύθυνοι για τα γεγονότα. Και ότι σκόπιμα επανέφεραν την Τουρκία πίσω για ένα θέμα που αφορούσε αυστηρά την Ελλάδα και τη Μεγάλη Βρετανία. Κανένας δεν είχε ισχυριστεί ότι η τουρκική μειονότητα θα υπέφερε σε μια ελληνο-κυβερνώμενη Κύπρο.

Το ελληνικό διάβημα να μην απαντηθεί – Άστε το φάρμακο να δουλέψει

Ενδεικτικά όταν η ελληνική Κυβέρνηση έστειλε διάβημα στο Λονδίνο καταγγέλλοντας τις αγριότητες των Τούρκων στην Πόλη, η οδηγία του βρετανού Πρωθυπουργού ήταν να ΜΗΝ ΑΠΑΝΤΗΘΕΙ το διάβημα της ελληνικής Κυβέρνησης. Και είπε αποκαλυπτικά «Άστε το φάρμακο να δουλέψει», «Let the medicine work». (Βιβλίο Φ.Α. «Από την Ένωση στην Κατοχή», Λευκωσία, 1995).

Τρία από τα κυριότερα βιβλία για τις τουρκικές βαρβαρότητες τον Σεπτέμβριο του 1955 είναι:

- «The Mechanism of Catastrophe: The Turkish Pogrom Of September 6-7, 1955, And The Destruction Of The Greek Community Of Istanbul», 2005, του Σπύρου Βρυώνη (https://www.amazon.co.uk/Mechanism-Catastrophe-September-Destruction-Community/dp/0974766038).

- «Riots against the Non-Muslims of Turkey: 6/7 September 1955 in the context of demographic engineering», 2011, της Τουρκάλας ακαδημαϊκού Guven Dilek (Στα ελληνικά «Εθνικισμός, Κοινωνικές Μεταβολές και Μειονότητες»).

Έγραψε η Guven Dilek: «The events of 6/7 September were planned by the Democratic Party (DP) government of the period, and were accomplished with the participation of the Secret Service, the DP’s local administrations and organizations guided by the state such as student unions, youth associations, syndicates and the “Association of Turkish Cyprus”» (Kıbrıs Türktür Cemiyeti - KTC).

Σε μετάφραση «Τα γεγονότα της 6 και 7 Σεπτεμβρίου είχαν σχεδιαστεί από το Δημοκρατικό Κόμμα (DP) που κυβερνούσε εκείνη την περίοδο και είχαν εκτελεστεί με τη συμμετοχή των Μυστικών Υπηρεσιών (Τουρκίας), την τοπική διοίκηση του DP και οργανώσεις καθοδηγούμενες από το κράτος, όπως φοιτητικές συντεχνίες, οργανώσεις νεολαίας, συνδικάτα και την ‘‘Οργάνωση της Τουρκικής Κύπρου’’ ((Kıbrıs Türktür Cemiyeti - KTC)» (https://journals.openedition.org/ejts/4538).

- Και το δίγλωσσο βιβλίο (ελληνικό και αγγλικό) «Αιματηρή αλήθεια – Bloody Truth» της Κίνησης για Ελευθερία και Δικαιοσύνη στην Κύπρο, που εκδόθηκε το 2009 στη Λευκωσία.

Οι λόγοι για την όλη σκευωρία συνοψίζονται ως εξής:

1. Να φοβηθούν οι Έλληνες, να ενδώσουν στις αφόρητες πιέσεις και να δεχθούν την επαναφορά της Τουρκίας ως ενδιαφερόμενου μέρους στο Κυπριακό, για να μπορέσουν να βάλουν μπρος τα διχοτομικά τους σχέδια.
2. Να τρομοκρατηθούν οι παρανοϊκά αντι-κομμουνιστές Αμερικανοί και το ΝΑΤΟ για δήθεν ελληνο-τουρκικό πόλεμο και αποσταθεροποίηση της ανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ.

Εξ ου και οι ανησυχίες του Αμερικανού ΥΠΕΞ καθόλου δεν συγκίνησαν τον Harold Macmillan (ΥΠΕΞ), που στις 23 Σεπτεμβρίου 1955 έγραψε: «Αν αφήσουμε τα πράγματα μόνα τους, όλα θα πάνε καλά».

Στις 29 Ιουνίου 1956, η New York Times είχε γράψει, μεταξύ άλλων, μια επισήμανση που κράτησε στον χρόνο και είναι σήμερα σχετική όσο ποτέ: «…Εκείνες οι ταραχές για τις οποίες η Βρετανία πρέπει να φέρει μέρος της ευθύνης… Η ανεύθυνη συμπεριφορά της Τουρκίας επιβάλλει μία σε βάθος αναθεώρηση του ρόλου της Τουρκίας από τις Ηνωμένες Πολιτείες, όσον αφορά την ασφάλεια του ελεύθερου κόσμου».

Στις δε 28 Ιουνίου 1956, μια μέρα νωρίτερα, ο Ray Alan είχε γράψει στο περιοδικό «Reporter» για την Τριμερή του Λονδίνου στις 30 Αυγούστου 1955: «Ο Sir Anthony Eden σκοπίμως έφερε μέσα την Τουρκία, σε μια υπόθεση που αφορούσε αυστηρώς την Ελλάδα και τη Βρετανία… Ούτε οι Τούρκοι, ούτε κανένας άλλος είχε ποτέ ισχυριστεί πως η τουρκική μειονότητα θα υπέφερε σε μια ελληνο-κυβερνώμενη Κύπρο».

Λόγω της σοβαρότητας των καταστάσεων, οι ηθικοί αυτουργοί κράτησαν την επικοινωνία τους αυστηρώς απόρρητη και σε πρωθυπουργικά επίπεδα. Πράγμα που επιβεβαιώνεται με τις εκθέσεις των διπλωμάτων, οι οποίοι αφού δεν γνώριζαν οτιδήποτε, η ανήσυχη στάση τους και το ενδιαφέρον τους να ανακαλύψουν τους αίτιους των βάρβαρων επιθέσεων εναντίον των Ελλήνων, είχαν κυριολεκτικά εξοργίσει τον Πρωθυπουργό Sir Anthony Eden και τον ΥΠΕΞ Harold Macmillan.

Ο Βρετανός Πρωθυπουργός αρνιόταν κατηγορηματικά να δοθεί απάντηση στα ελληνικά διαβήματα, ζητούσε κάποιος να φιμώσει τους Βρετανούς διπλωμάτες που σκάλιζαν με τις εκθέσεις τους «για να αφεθεί το φάρμακο να κάνει τη δουλειά του».

Οι εκθέσεις

Με κάθε λεπτομέρεια κατέγραψαν όμως οι Βρετανοί διπλωμάτες τις τουρκικές βαρβαρότητες. Σε δύο από τις εκθέσεις εκείνες ξεχωρίζω τις πιο κάτω αναφορές του διπλωμάτη Michael Stewart:

«Αυτά έγιναν με μέθοδο και αποφασιστικότητα που θα δικαίωνε κάθε καθώς πρέπει βάρβαρο» (Credit to any thorough-going barbarian) .

«…Το επεισόδιο της Θεσσαλονίκης (Τούρκος τοποθέτησε βόμβα και κατηγορήθηκαν οι Έλληνες) τούς έδωσε την ευκαιρία που αναζητούσαν για να εκφράσουν με έναν περίεργα βάρβαρο και αχρείαστο τρόπο το μίσος τους εναντίον των Ελλήνων...».

«…Το σχέδιο ήταν το ίδιο και στη Σμύρνη… επιθέσεις εναντίον των Ελλήνων αξιωματικών στο αρχηγείο του ΝΑΤΟ. Το ελληνικό Προξενείο, η κύρια ελληνική εκκλησία, οι ελληνικοί δρόμοι, ιδιωτικά σπίτια και καθετί το ελληνικό είχαν υποστεί επίθεση, καεί ή καταστραφεί..».

Κομμουνιστές και ο σύνδεσμος «Η Κύπρος είναι τουρκική»

Στις εκθέσεις του ο διπλωμάτης έγραψε: «…Το να φορτώσουμε το βάρος στους κόκκινους πράκτορες φαίνεται πολύ εύκολο και καθόλου πειστικό όταν έχουμε επανειλημμένες δηλώσεις για τόσα χρόνια της τουρκικής κυβέρνησης ότι μονάχα ελάχιστοι κομμουνιστές υπάρχουν στη χώρα και σχεδόν ανίκανοι για οτιδήποτε. Την ίδια εντύπωση έχει και αυτή η Πρεσβεία... Το πιο πιθανό είναι ο σύνδεσμος ‘‘Η Κύπρος είναι Τουρκική’’. Ο σύνδεσμος πρέπει να ευθύνεται…».

Ο σύνδεσμος όμως και ο αρχηγός του, κάποιος Hikmet Bill, χρηματοδοτείτο από την τουρκική κυβέρνηση, ενώ παράλληλα και το Φόρεϊν Όφις γνώριζε γι’ αυτόν που ήθελε να έλθει σε επαφή και με τον βουλευτή William Yates…

(O WY υπηρέτησε το Φόρεϊν Όφις στη Μέση Ανατολή, στις στρατιωτικές μυστικές υπηρεσίες στο Κανάλι του Σουέζ. Το 1955 εξελέγη βουλευτής με το Συντηρητικό Κόμμα, το 1956 εξελίχτηκε στον μεγαλύτερο επικριτή της κυβέρνησης και την κατηγόρησε για διεθνή συνωμοσία, με αποτέλεσμα να παραιτηθεί από Πρωθυπουργός ο Anthony Eden με την αποκάλυψη της μυστικής συμφωνίας μεταξύ Βρετανίας, Γαλλίας και Ισραήλ «Πρωτόκολλο των Σεβρών»… Αργότερα πολιτεύθηκε και στην Αυστραλία πέθανε το 2010).

Καμία ανάμειξη δεν είχαν οι Κομμουνιστές, όπως κατέγραψαν και οι Βρετανοί διπλωμάτες και όμως ορισμένοι, «όπως τους Αζίζ Νεσίν, Χασάν Ιζεττίν Ντιναμό, Χουλουσί Ντοσντουγρού, Ασίμ Μπεζιρτζί, Ασλάν Καινάρνταγ, παρέμειναν για μήνες υπό κράτηση χωρίς καμιά δικαιολογία» (από την «Ελευθεροτυπία» της Κύπρου, 12.4.1994).

Οι Βρετανοί αποτρέπουν έρευνα του ΝΑΤΟ

Στις 9 Σεπτεμβρίου 1955, ο λόρδος Ismay (πρώτος ΓΓ της Συμμαχίας και Βρετανός!) κάλεσε έκτακτη συνεδρία του ΝΑΤΟ, κατόπιν επικοινωνίας που είχε μαζί του ο Αμερικανός Στρατηγός Gruenther, όταν ο τελευταίος έμαθε από τον Ναύαρχο Fechteler για τις τουρκικές επιθέσεις στα ελληνικά σπίτια στη Σμύρνη…

Μετά τις συζητήσεις για τα γεγονότα, οι Βρετανοί απέτρεψαν οποιαδήποτε έρευνα του ΝΑΤΟ ως «ανεπιθύμητο για το Συμβούλιο να διεξάγει έρευνα για τα αίτια και τις λεπτομέρειες των ταραχών…». Στο τέλος αποφασίστηκε να μην εκδοθεί ούτε ανακοίνωση…

«…Από την ακροαματική διαδικασία πέντε χρόνια αργότερα στη δίκη της Πλάτης αποδείχθηκε η προβοκάτσια της τουρκικής κυβέρνησης…». Το άτομο που τοποθέτησε τη βόμβα στη Θεσσαλονίκη ήταν ο Οκτάι Ενγκίν, Έλληνας τότε υπήκοος και αργότερα νομάρχης στην πόλη Νεφσεχίρ («Ελευθεροτυπία Κύπρου, 12.4.1994).

Αμφότεροι Φ. Ζορλού και Α. Μεντερές, ΥΠΕΞ και Πρωθυπουργός της Τουρκίας, εκτελέστηκαν. Οι τελευταίες λέξεις του Ζορλού ήταν «Ζήτω η Τουρκία».

Το αποκαλυπτικό έγγραφο από την πρωθυπουργική κατοικία προς το Φόρεϊν Όφις με τις οδηγίες του Βρετανού Πρωθυπουργού.

Το τηλεγράφημα του Φ.Ο., 9.9.1955, ενημερώνοντας ότι ο Λόρδος Ισμέι κάλεσε ειδική συνεδρία του ΝΑΤΟ με σκοπό την αντιμετώπιση των επεισοδίων.

Η αναφορά για «Credit to any thorough-going barbarian». Από το βιβλίο Φ.Α. «Από την Ένωση στην Κατοχή», Λευκωσία, 1995.

*Ερευνήτρια/δημοσιογράφος